Wyrok z dnia 1998-03-26 sygn. I CKN 590/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 590/97

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 26 marca 1998 r.

Wygaśnięcie pozwolenia na budowę oraz podporządkowanie się przez inwestora zakazowi jej kontynuowania nie może być utożsamiane ze zwrotem wznoszonego obiektu (art. 229 k.c.).

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda.

Sędziowie SN: Z. Kwaśniewski (sprawozdawca), C. Żuławska.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 26 marca 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Danuty Z.-P. przeciwko Lokatorsko-Własnościowej Spółdzielni Mieszkaniowej "W.(...)" w G. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 lutego 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Gdańsku wyrokiem z dnia 27 czerwca 1996 r. sygn. akt (...) uwzględnił w części powództwo Danuty Z.-P. przeciwko pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej o zapłatę, zasądzając od pozwanej na rzecz powódki z tytułu zwrotu nakładów kwotę 2.417,29 zł wraz z odsetkami, a w pozostałej części powództwo oddalił.

W następstwie rewizji powódki kwestionującej rozstrzygnięcie w części oddalającej powództwo, Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 27 lutego 1997 r. (...) zmienił zaskarżony wyrok w pkt II i III w ten sposób, że zasądził na rzecz powódki dalszą kwotę 10.292,09 zł, a w pozostałym zakresie rewizję powódki oddalił.

Sąd drugiej instancji zakwestionował uwzględnienie przez Sąd Wojewódzki zarzutu pozwanej przedawnienia roszczenia, a opartego na ustaleniu, że zwrot rzeczy pozwanej nastąpił co najmniej w 1988 r.

Wskazując m.in. na korespondencję między stronami prowadzoną w 1993 r. Sąd Apelacyjny stwierdził, że brak jest dostatecznych podstaw do przyjęcia, iż po przyjętej przez sąd pierwszej instancji dacie nie było już posiadania rzeczy po stronie powódki. Zdaniem sądu odwoławczego, wydanie rzeczy pozwanej nastąpiło wówczas, gdy powódka zrezygnowała z dalszego ubiegania się o budowę pawilonu, a więc w 1993 r., a pozwana nie wykazała wcześniejszego wydania jej spornej rzeczy, skoro jeszcze w 1993 r. pozwana widziała możliwość kontynuowania budowy przez powódkę.

Sąd Apelacyjny uznał powódkę za posiadacza zależnego, o którym stanowi art. 230 k.c., władającego rzeczą jak uprawniony z tytułu spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego. Sąd ten podkreślił, że ponieważ formalnie nie doszło jednak do nawiązania takiego stosunku, to dlatego znalazł zastosowanie art. 230 k.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, skoro trafne były ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji odnośnie do skali nakładów powódki na tzw. stan zerowy pawilonu, to naruszenie prawa materialnego (art. 229 k.c.) może być skorygowane poprzez stosowną zmianę wyroku na podstawie przyjętych ustaleń.

Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła pozwana Spółdzielnia, wskazując w kasacji na pierwszą z podstaw kasacyjnych.

Pozwana zarzuciła wyrokowi naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w szczególności art.120 § 1 k.c. w zw. z art. 229 i 230 k.c. przez przyjęcie, że bieg terminu przedawnienia roszczeń powódki rozpoczął się dopiero z chwilą rezygnacji powódki z dalszego ubiegania się o budowę pawilonu, a nie w dniu 6 listopada 1986 r., kiedy to wygasło pozwolenie na jego budowę.

Naruszenia art. 336 k.c. skarżąca dopatruje się w przyjęciu, że powódka była posiadaczem zależnym nieruchomości pozwanej po dacie wstrzymania robót przez pozwaną i wygaśnięciu pozwolenia na budowę.

Domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpatrzenia, pozwana wywodziła, że powódka utraciła władztwo nad rzeczą dnia 6 listopada 1986 r., kiedy to wygasło pozwolenie na budowę pawilonu. Zdaniem pozwanej, późniejsza korespondencja między stronami świadczy o tym, że powódka była pozbawiona posiadania, czyli faktycznego władztwa nad rzeczą, a ponadto, iż pozwana już wówczas skutecznie dysponowała przedmiotową nieruchomością.

W ocenie pozwanej, błędnie Sąd Apelacyjny wskazał na spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego jako przesłankę posiadania zależnego, podczas gdy prawo to nie powstało z powodu braku przydziału, a hipotetyczna możliwość jego powstania w przyszłości nie spełnia przesłanek posiadania zależnego określonego w art. 336 k.c. Pozwana twierdzi, że wobec braku skutecznego prawa do wykonywania władztwa nad cudzą rzeczą przez powódkę, ta ostatnia nie miała tytułu kwalifikującego ją do kategorii posiadacza zależnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.

Przytoczenie przez pozwaną Spółdzielnię wyłącznie pierwszej spośród podstaw kasacyjnych wymienionych w art. 393¹ k.p.c. ma ten skutek, że ocena zarzutu naruszenia prawa materialnego może być dokonywana wyłącznie na podstawie stanu faktycznego sprawy będącego podstawą orzekania przez Sąd Apelacyjny.

Dochodzone w niniejszym procesie roszczenie było roszczeniem skierowanym przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz, poczynionych przez powódkę. Wymagalność takich właśnie roszczeń jest uregulowana w sposób szczególny w art. 229 k.c., co ma ten skutek, że ten właśnie przepis, a nie art. 120 § 1 k.c., określa początek biegu przedawnienia roszczeń o zwrot nakładów.

Z tej już przyczyny Sąd Apelacyjny nie naruszył przepisu art. 120 § 1 k.c., skoro ani nie dokonywał wykładni tego przepisu, ani go nie stosował. Określenia początku biegu terminu przedawnienia dochodzonych przez powódkę roszczeń sąd ten dokonał na podstawie art. 229 k.c., wiążąc początek biegu tego terminu z wydaniem rzeczy przez powódkę pozwanej Spółdzielni.

Nie można więc mówić w tej sytuacji ani o błędnej wykładni art. 120 § 1 k.c., ani o jego niewłaściwym zastosowaniu przez sąd drugiej instancji.

Chybiony jest również zarzut kasacji naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 229 i 230 k.c., którego to naruszenia pozwana dopatruje się w wadliwym - jej zdaniem - określeniu przez sąd odwoławczy początku biegu terminu przedawnienia w ustalonym stanie faktycznym.

Artykuł 229 k.c., stosowany odpowiednio z mocy art. 230 k.c. do stosunków między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, wiąże początek biegu terminu przedawnienia roszczeń posiadacza zależnego przeciwko właścicielowi z dniem zwrotu rzeczy. Brak bliższego określenia pojęcia "zwrot rzeczy" ma ten skutek, że należy go rozumieć jako ponowne znalezienie się rzeczy w posiadaniu właściciela, bez względu na to, w jaki sposób do takiego przemieszczenia rzeczy doszło. Pamiętać zarazem należy, że posiadanie, będące stanem faktycznym, polega na faktycznym władztwie, rozumianym jako możność władania rzeczą, co oznacza, że efektywne w sensie gospodarczym korzystanie z rzeczy nie jest konieczną przesłanką posiadania. Innymi słowy, dla istnienia posiadania nie jest konieczne rzeczywiste korzystanie z rzeczy, lecz sama możność takiego korzystania (por. wyrok SN z dnia 3 marca 1966 r. III CR 108/66 - OSPiKA 1967, z. 10, poz. 234 z glosą A. Kunickiego i wyrok SN z dnia 16 czerwca 1972 r. III CRN 121/72 - nie publ.).

Tymczasem pozwana wadliwie utożsamia w kasacji wygaśnięcie pozwolenia na budowę pawilonu ze zwrotem rzeczy w rozumieniu art. 229 k.c. Wygaśnięcia pozwolenia na budowę, skutkującego zakazem kontynuowania dalszej budowy pawilonu, nie można przecież utożsamiać z wyzbyciem się przez powódkę faktycznego władztwa nad wzniesionym do tego czasu obiektem.

Zasadnie Sąd Apelacyjny wywiódł, że o trwaniu posiadania po stronie powódki aż do 1993 r. świadczy treść korespondencji prowadzonej pomiędzy stronami już po wygaśnięciu pozwolenia na budowę. Przykładem trafności takiego stanowiska Sądu Apelacyjnego jest zwłaszcza treść pisma pozwanej do powódki z dnia 30 sierpnia 1993 r., w którym to piśmie pozwana Spółdzielnia czyni jednym z warunków zawarcia z powódką porozumienia-ugody przejęcie przez siebie niezakończonej inwestycji. Skoro więc pozwana Spółdzielnia w dniu 30 sierpnia 1993 r. zainteresowana była przejęciem niezakończonej inwestycji, to nie można uznać za przekonywające jej stanowiska zawartego w uzasadnieniu kasacji, że wcześniej skutecznie dysponowała przedmiotową nieruchomością. Gdyby bowiem tak było, to bezprzedmiotowe byłoby warunkowanie przez nią zawarcia z powódką porozumienia-ugody przejęciem inwestycji od powódki. Natomiast okoliczność, że powódka podporządkowała się zakazowi prowadzenia budowy po wygaśnięciu pozwolenia na budowę nie oznacza, iż już z tym momentem dokonała ona zwrotu rzeczy pozwanej, w tym sensie, że utraciła możność faktycznego władania nią.

Uznanie przez Sąd Apelacyjny za moment zwrotu rzeczy pozwanej rezygnację przez powódkę z dalszego ubiegania się o budowę pawilonu (co nastąpiło w 1993 r.) nie świadczy ani o dokonaniu wadliwej wykładni przez tenże sąd normy zawartej w art. 229 k.c. w zw. z art. 230 k.c., ani o niewłaściwym zastosowaniu przezeń tych przepisów.

Nie można również uznać za trafny zarzutu naruszenia art. 336 k.c. uzasadnionego przyjęciem przez Sąd Apelacyjny, że powódka była posiadaczem zależnym po dacie wygaśnięcia pozwolenia na budowę i skutecznego wstrzymania robót przez pozwaną.

Zarzut ten pozwana opiera na twierdzeniu, że Sąd Apelacyjny błędnie uznał za przesłankę posiadania zależnego spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, podczas gdy prawo takie nie powstało z powodu braku przydziału, a zatem powódka nie miała tytułu kwalifikującego ją jako posiadacza zależnego.

Pogląd taki nie jest trafny już z tego choćby względu, że bezzasadnie wiąże status posiadacza zależnego z kreującym go tytułem prawnym. Tymczasem nie może być wątpliwości, że za posiadacza zależnego w rozumieniu art. 230 k.c. należy uważać takiego posiadacza, który, wykazując władztwo nad rzeczą, nie ma do tego odpowiedniego prawa, skutecznego względem właściciela, albo też mając wcześniej takie prawo następnie je utracił (por. wyrok SN z dnia 11 czerwca 1974 r. II CR 246/74, OSP 1976, z. 2, poz. 29). Posiadaczem zależnym w rozumieniu art. 230 k.c. jest więc właśnie ten, kto bez żadnego tytułu prawnego (a więc bezumownie, bezprawnie) włada rzeczą tak jak ten, któremu określone władztwo nad cudzą rzeczą przysługuje z mocy konkretnego stosunku prawnego (np. zastawu, najmu, dzierżawy).

Wbrew jednak twierdzeniu skarżącej, zawartemu w uzasadnieniu kasacji, Sąd Apelacyjny wcale nie wskazał na istnienie spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego jako przesłanki posiadania zależnego. Sąd ten w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdził, że powódka była posiadaczem, o którym stanowi art. 230 k.c., władając rzeczą jak uprawniony do spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego. Kwalifikacja zatem powódki jako mającej status posiadacza zależnego była trafna, a zarzut błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 336 k.c. nie znalazł potwierdzenia.

Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, na podstawie art. 393¹² k.p.c.

OSNC 1998 r., Nr 11, poz. 180