Wiedza świadczącego o braku zobowiązania (art. 411 pkt 1 k.c.)

Pozytywnej wiedzy spełniającego świadczenie o tym, że jest ono nienależne, nie można uznać za równoważną ze stanem, w którym świadczący jedynie powinien był o tym wiedzieć, a jego niewiedza wynika z niezachowania należytej staranności. Pogląd, zgodnie z którym jedynie pozytywna wiedza solvensa wyłącza możliwość żądania zwrotu nienależnego świadczenia, był wyrażany w orzecznictwie Sądu Najwyższego od lat trzydziestych ubiegłego wieku i pozostaje nadal aktualny (zob. orz. z 28 października 1938 r., I C 1642/37; wyroki: z 6 grudnia 2002 r., IV CKN 1575/00; z 24 listopada 2011 r., I CSK 69/11; z 8 listopada 2013 r., I CSK 34/13; z 11 kwietnia 2014 r., I CSK 310/13).

Stanowisko przeciwne, reprezentowane incydentalnie w literaturze, stoi w sprzeczności z wyraźną treścią przepisu, a w praktyce doprowadziłby do radykalnej zmiany znaczenia regulacji nienależnego świadczenia.

Artykuł 411 k.c. wprowadza wyjątki od zasady, zgodnie z którą ten, kto spełnił świadczenie nienależne, może domagać się jego zwrotu. Wyjątki takie nie mogą być wykładane rozszerzająco.

Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2021 r., II CSKP 88/21

Standard: 62113 (pełna treść orzeczenia)

Ustabilizowana wykładnia art. 411 pkt 1 k.c. oparta jest na ścisłym rozumieniu przesłanki wiedzy spełniającego świadczenie. Musi on nie tylko spełnić świadczenie całkowicie dobrowolnie, ale również z pozytywną wiedza i świadomością, że nie jest do tego świadczenia zobowiązany. Nie wystarczy więc, aby miał w tym względzie wątpliwości lub podejrzenia, że - być może - świadczy nienależnie w całości lub w części (por. np. wyroki SN z dnia 12 grudnia 1997 r., III CKN 236/97, z dnia 10 czerwca 2003 r., I CKN 390/01, czy z dnia 24 listopada 2011 r., I CSK 69/11).

Mało prawdopodobne jest, że powodowie, spłacając przedterminowo zaciągnięty kredyt w okresie, kiedy umowy tego rodzaju, jak zawarta przez nich z pozwanym, nie były jeszcze przedmiotem licznych sporów sądowych i analiz prawnych, mieli wiedzę, że niektóre postanowienia umowne miały charakter abuzywny i ich nie wiązały, a tym bardziej, orientowali się jaka część spłaty była nienależna. 

Wyrok SN z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17

Standard: 22618 (pełna treść orzeczenia)