Wyrok z dnia 1997-12-12 sygn. III CKN 236/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Wyrok z dnia 12 grudnia 1997 r.

Sygn. akt III CKN 236/97

Wątpliwości co do obowiązku spełnienia świadczenia nie mogą być utożsamione z wymaganą przez art. 411 pkt 1 k.c. pozytywną wiedzą dłużnika o braku powinności spełnienia świadczenia.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz.

Sędziowie SN: Z. Kwaśniewski, K. Zawada (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 1997 r. na rozprawie sprawy z powództwa Tadeusza B. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "W. (...) - P. (...)" w W. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu. Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 kwietnia 1997 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Powód po ostatecznym sprecyzowaniu żądania wniósł o zasądzenie od pozwanej kwoty 58 357 zł (po denominacji) z tytułu nadpłaconych opłat eksploatacyjnych (nazywanych czynszem) za mieszkanie spółdzielcze w budynku przy ul. Stysia 40/2 w W. Twierdził, że prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 30 września 1988 r. sygn. akt (...), wysokość należnej od niego opłaty eksploatacyjnej została obniżona o 60% za okres od dnia 1 października 1979 r. do września 1988 r., zaś prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 18 maja 1990 r. sygn. akt (...) - o 70% za okres od października 1988 r. do dnia usunięcia wad mieszkania, jednakże on mimo to w okresach tych uiszczał opłatę w pełnej wysokości, w związku z czym nadpłata, po doliczeniu odsetek z tytułu opóźnienia, wyniosła dochodzoną sumę.

Sąd Wojewódzki uznał za bezsporne, że wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 30 września 1988 r. wysokość należnej od powoda opłaty eksploatacyjnej została obniżona o 60% za okres od października 1979 r. do września 1988 r., a wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 18 maja 1990 r. - o 70% za okres od października 1988 r. do dnia usunięcia wad mieszkania, i że powód w okresach tych płacił opłaty w pełnej wysokości, przez co jego świadczenia na rzecz pozwanej miały w pewnej części charakter świadczeń nienależnych. Sąd ten powództwo jednak oddalił, z uwagi na mający według niego zastosowanie w sprawie art. 411 pkt 1 k.c.

Stosownie do tego przepisu, nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, powód, wnosząc opłaty w pełnej wysokości, wiedział, że nie jest do tego zobowiązany. Nie zachodziła przy tym żadna z okoliczności wymienionych w końcowej części art. 411 pkt 1 k.c. W apelacji powód zarzucił wyrokowi Sądu Wojewódzkiego w szczególności naruszenie art. 411 pkt 1 k.c., przez przyjęcie, że powód wiedział, iż nie jest zobowiązany do uiszczania opłat w pełnej wysokości.

Sąd Apelacyjny, podzielając ustalenia Sądu Wojewódzkiego i jego ocenę o zasadności zastosowania w sprawie art. 411 pkt 1 k.c., oddalił apelację. Dodatkowo rozstrzygnięcie swoje uzasadnił przedawnieniem roszczenia o zwrot nadpłat uiszczonych przed dniem 30 lipca 1986 r. Wskazał mianowicie, że pozew w niniejszej sprawie został wniesiony dnia 30 lipca 1996 r. Jeżeliby więc nawet nadpłacone należności podlegały zwrotowi, to nadpłaty uiszczone przed dniem 30 lipca 1986 r. nie mogłyby być już skutecznie dochodzone, wobec podniesienia przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia (dziesięcioletniego - art. 118 k.c.).

W kasacji, skarżącej wyrok Sądu Apelacyjnego w całości, powód zarzucił temu wyrokowi naruszenie art. 411 k.c., przez przyjęcie, że powód wiedział, iż nie był zobowiązany do płacenia opłat eksploatacyjnych, oraz art. 118 k.c., przez ustalenie, że dziesięcioletni termin przedawnienia roszczeń, wynikający z wyroku z dnia 30 września 1988 r., upływa dnia 30 lipca 1996 r., a nie dnia 30 września 1998 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Apelacyjny, w ślad za Sądem Wojewódzkim, przypisał wyrokowi Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 30 września 1988 r. sygn. akt (...), inną treść od tej, którą ma on rzeczywiście.

W związku z żądaniem powoda zmniejszenia opłat za używanie mieszkania nr 2 przy ul. Stysia 40, ze względu na jego zniszczenie w latach 1979/1980 wskutek działania kwasu siarkowego, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia wyrokiem z dnia 30 września 1988 r. sygn. akt (...), zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 56 324 zł (po denominacji). W uzasadnieniu wyroku wskazano, że kwota ta odpowiada 60% (w takim procencie obniżeniu uległa wartość użytkowa mieszkania) sumy opłat uiszczonych przez powoda w okresie od dnia 1 sierpnia 1983 r. do dnia 30 września 1988 r. W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone. Jak wynika z uzasadnienia wyroku, nastąpiło to wskutek przyjęcia przedawnienia roszczenia o zapłatę 60% sumy opłat uiszczonych w okresie od pojawienia się wady w 1979 r. do dnia 31 lipca 1983 r.

Tak ujęty wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 30 września 1988 r. nie daje oczywiście podstaw do dochodzenia przez powoda od pozwanej nienależnego świadczenia, w jakiejkolwiek jego postaci przewidzianej w art. 410 § 2 k.c. Powołując się na ten wyrok powód może tylko, jeżeli to jeszcze nie nastąpiło, wyegzekwować zasądzoną nim kwotę. Przedawnienie roszczenia o jej zapłatę nastąpi, zgodnie z art. 124§ 2 i art. 125 § 1 k.c., dopiero po upływie dziesięciu lat od dnia uprawomocnienia się wyroku. Dochodząc zapłaty z tytułu wnoszenia zawyżonych opłat w okresie od 1979 r. do dnia 30 września 1988 r., powód domagał się więc w istocie tego samego, co stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia zawartego w wyroku z dnia 30 września 1988 r. Jednakże powaga rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.), z jakiej korzysta wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia Śródmieścia z dnia 30 września 1988 r., wyklucza ponowne rozpoznanie sprawy o zapłatę przez pozwaną na rzecz powoda na tej podstawie, że opłaty eksploatacyjne uiszczone pozwanej przez powoda w okresie od pojawienia się wady mieszkania do dnia 30 września 1988 r. były zawyżone w stosunku do wartości użytkowej mieszkania. Dlatego wniesiony przez powoda dnia 30 lipca 1996 r. pozew w części zawierającej żądanie zapłaty z tytułu uiszczania w wymienionym okresie zawyżonych opłat powinien być odrzucony (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.). Nieuczynienie tego wywarło konsekwencje przewidziane w art. 379 pkt 3 k.p.c., które Sąd Najwyższy, stosownie do art. 393¹¹ k.p.c., bierze pod uwagę z urzędu.

Natomiast opłaty eksploatacyjne uiszczone przez powoda po dniu 30 września 1988 r. mogą być - stosownie do wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 18 maja 1990 r. sygn. akt (...), w którego punkcie I sentencji prawomocnie (dlatego nasuwających się wobec niego zastrzeżeń nie ma potrzeby podnosić) ustala się, iż powód "jest zwolniony z obowiązku ponoszenia 70% opłat czynszu za lokal mieszkalny położony w W. przy ul. Stysia 40 m 2 za okres od października 1988 r. do chwili usunięcia wad tegoż lokalu" - uznane za nienależne świadczenia w rozumieniu art. 410 § 2 in principio k.c., w procesie określonym w przytoczonym fragmencie sentencji wyroku. Jednakże, gdy chodzi o opłaty wniesione po uprawomocnieniu się wyroku z dnia 18 maja 1990 r., należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego, że powód dokonywał ich wiedząc, iż nie był zobowiązany do uiszczania tych opłat w pełnym zakresie, a zatem, że istnieją w odniesieniu do nich podstawy do zastosowania art. 411 pkt 1 k.c.

Oddalenie powództwa w części zawierającej żądanie zapłaty z tytułu zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych po uprawomocnieniu się wyroku z dnia 18 maja 1990 r. należy więc uznać za uzasadnione. Inaczej sprawa się przedstawia, gdy chodzi o opłaty uiszczone w okresie od dnia 1 października 1988 r. do uprawomocnienia się wyroku z dnia 18 maja 1990 r. Ustalenia stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku nie pozwalają - i o tyle skarżący ma rację - przypisać powodowi wiedzy, o której mowa w art. 411 pkt 1 k.c.

Wszak kwestia zakresu obowiązku ponoszenia opłat eksploatacyjnych była sporna i została rozstrzygnięta dopiero wyrokiem, który zapadł dnia 18 maja 1990 r. Same zaś wątpliwości, nawet bardzo poważne, co do obowiązku spełnienia określonego świadczenia nie mogą być utożsamiane z pozytywną wiedzą o braku powinności spełnienia tego świadczenia. Dlatego powództwo w części zawierającej żądanie zapłaty z tytułu zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych we wspomnianym okresie zasługuje na uwzględnienie. Wymaga to oczywiście uprzedniego ustalenia wysokości należności z tego tytułu. Z przytoczonych powodów orzeczono - w celu umożliwienia rozstrzygnięcia sprawy we wskazany wyżej sposób - jak w sentencji (art. 393¹³ § 1 k.p.c.).

OSNC 1998 r., Nr 6, poz. 101