Wyrok z dnia 2013-12-12 sygn. V CSK 81/13

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt V CSK 81/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2013 r.

Dla ustalenia wysokości odszkodowania należnego poszkodowanemu przyjmuje się stan majątku poszkodowanego (składników jego majątku) w chwili wyrządzenia szkody, natomiast miarodajne pozostają ceny w chwili ustalania odszkodowania.

W odniesieniu do decyzji administracyjnych wyrządzających szkodę (tzw. decyzji wadliwych powodujących m.in. utratę prawa własności lub innego prawa) chodzi o stan nieruchomości istniejący w chwili wydania wadliwej decyzji, stanowiącej źródło powstania szkody. Stan taki obejmuje nie tylko parametry fizyczne lub geodezyjne danej nieruchomości (np. jej powierzchnię, infrastrukturę), lecz także samo jej funkcjonalne przeznaczenie społeczno-gospodarcze

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)

SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)

SSN Irena Gromska-Szuster

Protokolant Piotr Malczewski

w sprawie z powództwa G. C., B. B. oraz A. P.

i J. P. jako następców prawnych zmarłej H. P. przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […] o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 grudnia 2013 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 4 października 2012 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Powodowie jako spadkobiercy właścicieli nieruchomości rolnej dochodzili od Skarbu Państwa – Wojewody […] odszkodowania za szkodę wyrządzoną w wyniku przejęcia tej nieruchomości przez Skarb Państwa na podstawie wadliwej decyzji administracyjnej.

Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody /…/ na rzecz powoda G. C. kwotę 3.168.500 zł, na rzecz pozostałych dwóch powodów tj. B. B. i H. P. po 1.056.166 zł z odpowiednimi odsetkami i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Rozstrzygnięcie to oparto na następujących ustaleniach faktycznych.

Właścicielem nieruchomości rolnej o pow. 18,1160 ha (ujawnionej w wykazie hipotecznym […] gm. kat. S.) byli Z. i J. M. (poprzednicy prawni obecnych powodów). Orzeczeniem z dnia 12 lutego 1960 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej (PPRN) na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 12 lutego 1958 r. o sprzedaży państwowych gruntów rolnych (…) postanowiło przejąć tę nieruchomość na rzecz Skarbu Państwa. W decyzji tej stwierdzono, że była ona we władaniu Skarbu Państwa w chwili wejścia w życie wspomnianej ustawy. Odwołanie od tej decyzji nie zostało uwzględnione i orzeczeniem z dnia 27 kwietnia 1960 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (PWRN) zatwierdziło zaskarżone orzeczenie z dnia 12 lutego 1960 r. Jako właściciela nieruchomości wpisano Skarb Państwa (dnia 20 maja 1960 r.). Decyzją z dnia 9 stycznia 2008 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze (SKO) stwierdziło niezgodność z prawem orzeczenia PRRN z dnia 12 lutego 1960 r., a także i to, że orzeczenie WRN z dnia 27 kwietnia 1960 r. wydane zostało z rażącym naruszeniem prawa (art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.). Postanowieniem z dnia 26 października 2009 r. SKO wyjaśniło treść decyzji z dnia 9 stycznia 2008 r. w ten sposób, że decyzja ta stwierdzała nieważność obu decyzji pierwotnych, tj. z dnia 12 lutego 1960 r. i z dnia 27 kwietnia 1960 r.

Sąd Okręgowy ustalił krąg osób legitymowanych czynnie w obecnym procesie. Są to spadkobiercy pierwotnych właścicieli przejętego gospodarstwa rolnego. Według stanu z 1947 r., nieruchomość rolna składała się z 27 parcel. Aktualna wartość rynkowa prawa własności gruntów objętych dawnym Lwh […] wynosi 6.124.000 zł, natomiast wartość rynkowa zabudowań – według stanu na dzień 27 kwietnia 1960 r. – wynosi 213.000 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego, istniały podstawy do przypisania odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanemu Skarbowi Państwa na podstawie art. 160 k.p.a., skoro powodowie ponieśli szkodę wydaniem właściwej decyzji administracyjnej w 1960 r. Szkoda ta polegała na utracie własności nieruchomości, istniał związek przyczynowy między wydaniem wadliwej decyzji a takim uszczerbkiem majątkowym. Skarb Państwa odpowiada jedynie w zakresie szkody rzeczywistej, ale już nie za utracone korzyści. Aktualna wartość rynkowa utraconej nieruchomości gruntowej (wraz z zabudowaniem) wynosiła 6.337.000 zł i kwota ta zasądzona została stosownie do udziału trzech powodów (spadkobierców) w spadku po pierwotnych właścicielach nieruchomości.

Apelacja pozwanego została oddalona. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz przyjętą przez ten Sąd podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa (art. 160 § 1 – 3 i § 6 k.p.a.). Wadliwa decyzja administracyjna zapadła przed dniem 1 września 2004 r., a decyzja nadzorcza po tej dacie. Powodowie wykazali wszystkie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej. Powodom przysługuje odszkodowanie jedynie w granicach rzeczywistej szkody, ale już nie w granicach utraconej korzyści. Analizując treść art. 363 k.p.c., Sąd Apelacyjny uznał, że powodom przysługuje „odszkodowanie w wysokości wartości nieruchomości według przeznaczenia nieruchomości w aktualnym planie zagospodarowania oraz zabudowań według stanu na dzień przejęcia oraz cen w chwili obecnej” (s. 18 uzasadnienia zaskarżonego wyroku). Wartość taką ustalono w jednej opinii biegłego, a powierzchnię przejętej nieruchomości określono w opinii innego biegłego.

W skardze kasacyjnej strony pozwanej zaskarżono wyrok Sądu Apelacyjnego w części oddalającej apelację tego pozwanego co do kwoty 5.103.332,00 (tj. w pkt 1 i 3 wyroku) i podnoszono zarzuty naruszenia art. 363 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 160 § 1 i § 2 k.p.a.; art. 351 § 2 w zw. z art. 160 § 1 i § 2 k.p.a.; art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 160 § 2 k.p.a.; art. 363 § 2 k.c. w zw. z art. 4 pkt 17 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010, nr 102, poz. 651) w zw. § 52 ust. 1 i 2 rozporządzenia RM z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzenia operatu szacunkowego (Dz. U. nr 207, poz. 2103 ze zm.). Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sądy meriti przyjęły oczywiście prawidłową podstawę prawną odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa – Wojewody […] (art. 160 § 1 – 4 i § 6 k.p.a.). Trafnie też stwierdzono, że chodzi tu o odpowiedzialność jedynie w granicach rzeczywistej szkody (damnun emergens; art. 160 § 1 k.p.a.) i Sąd Okręgowy powołał się w tej mierze na interpretację prawną dokonaną w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 31 marca 2011 r. (III CZP 112/10, OSNC 2011, z. 7 – 8, poz. 75).

Zasadniczym problemem w rozpoznawanej sprawie pozostaje sposób interpretacji art. 363 k.c. w związku za zgłoszonym przez powodów roszczeniem odszkodowawczym w postaci in valuta. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w tej właśnie postaci, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili (art. 363 § 2 k.c.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego (także na tle podobnych spraw odszkodowawczych) trafnie stwierdza się od dawna, że dla ustalenia wysokości odszkodowania należnego poszkodowanemu przyjmuje się stan majątku poszkodowanego (składników jego majątku) w chwili wyrządzenia szkody, natomiast miarodajne pozostają ceny w chwili ustalania odszkodowania (orzekania o odszkodowaniu; zob. np. ostatnio wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2013 r., V CSK 388/12, nie publ.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2013 r., I CSK 414/12, nie publ.). W odniesieniu do decyzji administracyjnych wyrządzających szkodę (tzw. decyzji wadliwych powodujących m.in. utratę prawa własności lub innego prawa) chodzi o stan nieruchomości istniejący w chwili wydania wadliwej decyzji, stanowiącej źródło powstania szkody. Stan taki obejmuje nie tylko parametry fizyczne lub geodezyjne danej nieruchomości (np. jej powierzchnię, infrastrukturę), lecz także samo jej funkcjonalne przeznaczenie społeczno-gospodarcze.

Nie sposób znaleźć odstępstwo od wspomnianej reguły ustalania rozmiaru odszkodowania w samej treści art. 363 § 2 k.c. Przepis ten odnosi się bowiem do możliwości przyjęcia innej ceny uszczerbku niż w chwili ustalenia odszkodowania (wyrokowania), natomiast nie modyfikuje w żadnym zakresie tej reguły ustalenia uszczerbku majątkowego, która wiąże rozmiar tego uszczerbku ze stanem składnika majątku poszkodowanego (przejętej nieruchomości o określonym przeznaczeniu) w chwili wyrządzenia szkody. Innymi słowy, nie sposób w treści przepisu art. 363 § 2 k.c. poszukiwać odpowiednich „szczególnych okoliczności” mających usprawiedliwić modyfikację wspomnianej reguły. Odstępstwa takiego nie uzasadniałaby także ogólna argumentacja Sądu Apelacyjnego nawet wówczas, gdyby nie była powiązana z treścią art. 363 § 2 k.c. (następcy prawni byliby właścicielami gruntu o obecnym ich przeznaczeniu, gdyby nie odebrano gruntu pierwotnym właścicielom; wzrost obecnej wartości gruntu nastąpił „bez jakichkolwiek działań i nakładów ze strony skarżącego”; pozbawiono powodów „możliwości dochodzenia utraconych korzyści”).

Skoro naruszono, jak trafne wywodzi się w skardze, przepis art. 363 § 2 k.c., to istniały wystarczające podstawy do uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 398¹⁵ k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 12/2014

Dla ustalenia wysokości odszkodowania należnego poszkodowanemu przyjmuje się stan majątku poszkodowanego (składników jego majątku) w chwili wyrządzenia szkody, natomiast miarodajne pozostają ceny w chwili ustalania odszkodowania.

W odniesieniu do decyzji administracyjnych wyrządzających szkodę (tzw. decyzji wadliwych powodujących m.in. utratę prawa własności lub innego prawa) chodzi o stan nieruchomości istniejący w chwili wydania wadliwej decyzji, stanowiącej źródło powstania szkody. Stan taki obejmuje nie tylko parametry fizyczne lub geodezyjne danej nieruchomości (np. jej powierzchnię, infrastrukturę), lecz także samo jej funkcjonalne przeznaczenie społeczno-gospodarcze

 (wyrok z dnia 12 grudnia 2013 r., V CSK 81/13, T. Bielska-Sobkowicz, M. Bączyk, I.Gromska-Szuster, niepubl.)

Glosa

Macieja Kalińskiego, Glosa 2014, nr 4, s. 16

Glosa ma charakter częściowo krytyczny.

Glosowane orzeczenie dotyczy ustalenia odszkodowania za utratę nieruchomości w wyniku decyzji administracyjnej. Przez autora glosy wskazane zostały dwie metody ustalenia odszkodowania, tj. metoda dyferencyjna, według której odszkodowanie za utratę własności nieruchomości powinno uwzględniać zmianę jej przeznaczenia między dniem pozbawienia poszkodowanego prawa własności, a dniem ustalenia odszkodowania, oraz metoda obiektywna, według której należy brać pod uwagę wyłącznie przeznaczenie gruntu w dniu utraty własności. Glosator zwrócił uwagę, że druga metoda jest zasadniczo nieprzyjęta w prawie polskim.

Autor glosy krytycznie ocenił pogląd Sądu Najwyższego, że do ustalenia odszkodowania miarodajny jest stan nieruchomości z chwili wydania decyzji szkodzącej. Można by tak przyjąć jedynie wtedy, gdyby postępowanie dowodowe wykazało, że stan gruntu nie uległ żadnym zmianom w okresie między zdarzeniem szkodzącym i ustalaniem odszkodowania, natomiast w sytuacji, w której od zdarzenia szkodzącego upłynęło pięćdziesiąt lat, przyjmowanie statycznego ujęcia szkody (jej petryfikacja według stanu z tego zdarzenia), godzi w podstawowe założenie metody dyferencyjnej, tzn. konstrukcję hipotetycznego stanu majątku poszkodowanego. W konsekwencji, w takiej sytuacji w rachubę wchodzi metoda obiektywna, która, jak podkreślił glosator, może być stosowana wyłącznie w przypadkach wyjątkowych, uzasadnionych ustawowo.

Następnie glosator stwierdził, że nie może się zgodzić z zapatrywaniem, iż władza publiczna nie odpowiada za utracone korzyści, jeżeli zdarzenie szkodzące wystąpiło przed wejściem w życie Konstytucji. Zdaniem komentatora, pogląd Sądu Najwyższego jest dyskusyjny, utożsamia bowiem szkodę ze zdarzeniem szkodzącym.