Postanowienie z dnia 2000-05-08 sygn. V CKN 43/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 43/00

Postanowienie z dnia 8 maja 2000 r.

Właścicielowi nieruchomości obciążonej przysługuje wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej, chociażby nie poniósł z tego tytułu żadnej szkody. Jeżeli jednak szkodę taką poniósł, jest obowiązany wykazać jej wysokość (art. 6 k.c.).

Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sędziowie SN: Helena Ciepła, Mirosława Wysocka

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2000 r. na rozprawie sprawy z wniosku Marii Z. z udziałem Antoniego B. o ustanowienie służebności drogi koniecznej, na skutek kasacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 9 kwietnia 1998 r.,

postanowił zmienić zaskarżone orzeczenie w pkt I - 2 i III w ten sposób, że w tym zakresie apelację uczestnika postępowania Antoniego B. od postanowienia Sądu Rejonowego w Jastrzębiu Zdroju z dnia 20 stycznia 1998 r. - oddalić i zasądzić od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwotę 500 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Uzasadnienie

Uwzględniając wniosek o ustanowienie, za wynagrodzeniem, służebności drogowej (drogi koniecznej), Sąd Rejonowy określił wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności na kwotę 1426,54 zł oraz nakazał uczestnikowi postępowania Antoniemu B. usunięcie ze spornego szlaku drogowego drzew owocowych i usytuowanej tam bramy.

Na skutek apelacji uczestnika postępowania Antoniego B. Sąd Wojewódzki - zaskarżonym postanowieniem - podwyższył zasądzone wynagrodzenie do kwoty 2553,28 zł z ustawowymi odsetkami i, z powołaniem się na treść art. 145 § 2 k.c., uchylił nałożony na skarżącego obowiązek usunięcia drzew owocowych i bramy ze szlaku drogowego. Ponadto sprecyzował - w nawiązaniu do dokumentacji geodezyjnej - przebieg szlaku drogi koniecznej i orzekł o kosztach postępowania za obie instancje.

Kasację złożyła wnioskodawczyni Maria Z. Skarżąca, z powołaniem się na podstawy przewidziane w art. 393/1/ k.p.c., zarzuciła naruszenie art. 145 k.c. przez błędną jego wykładnię wynikającą z przyjęcia, że bez nakazu usunięcia drzew i bramy nieruchomość władnąca ma zapewniony dostęp do drogi publicznej, uwzględniający potrzeby tej nieruchomości. Ponadto skarżąca zarzuciła błędne przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej powinno odpowiadać wartości gruntu zajętego pod drogę, co nastąpiło z pominięciem faktu korzystania z tego pasa gruntu także przez właściciela nieruchomości obciążonej.

W konkluzji skarżąca wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez oddalenie apelacji uczestnika postępowania i zasądzenie od niego na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania apelacyjnego oraz kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania i zasądzenie kosztów postępowania za instancję kasacyjną.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej - w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. - jest zapewniony wówczas, gdy jest on prawnie zagwarantowany i nie skrępowany wolą osób trzecich. Przepis art. 145 § 2 zdanie 1 k.c. nakazuje, aby przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpiło w taki sposób, który uwzględniałby potrzeby nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz aby grunty, przez które droga ma prowadzić, zostały obciążone w najmniejszym zakresie. Zasada uwzględnienia wzajemnych interesów uczestników postępowania wymaga rozważenia - jak stanowi art. 145 § 3 k.c. - interesu społeczno-gospodarczego. Przesłanki te Sąd Rejonowy ustalał, przeprowadzając dwukrotnie dowód z oględzin nieruchomości oraz dowód z opinii biegłego geodety Ryszarda W., który w pisemnej i ustnej opinii stwierdził, że w celu umożliwienia wnioskodawczyni przejazdu, a zwłaczcza transportu opału, słomy i innych produktów rolnych, z prowadzonego przez nią gospodarstwa rolnego, zachodzi konieczność usunięcia rosnących drzew. Opinię taką wyraziła także biegła do spraw rolnych Halina L., której uczestnik postępowania nie kwestionował. Postawiona - w toku tego postępowania - brama jest drugą bramą zainstalowaną na wytyczonej trasie drogi koniecznej. Według zgodnej relacji świadków Józefa B. i Anny B. - rodziców uczestników postępowania - zainstalowanie tej drugiej bramy jest wyrazem szykany uczestnika postępowania Antoniego B. Zasadność tej relacji potwierdził biegły Ryszard W., przytaczając dalsze fakty przemawiające za trafnością stanowiska wymienionych świadków.

Skoro ustalenia te nie zostały - jak wynika z uzasadnienia Sądu drugiej instancji - podważone, to zasadnie w kasacji została zakwestionowana wyrażona przez ten Sąd odmienna ocena, ograniczająca się do przesądzenia i nie zawierająca żadnej motywacji, o istnieniu nieskrępowanej możliwości korzystania z drogi koniecznej. Naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 145 § 1 i 2 k.c. oraz pominięcie wzajemnych interesów społeczno-gospodarczych uczestników postępowania (art. 145 § 3 k.c.) zostało wykazane.

Takie rozstrzygnięcie nie eliminuje konfliktów sąsiedzkich, których istnienie potwierdzają dokonane ustalenia, lecz może powodować ich nasilenie i zaognienie. W sprawach tego rodzaju nie można pomijać warunków i stosunków miejscowych, na tle których zrodził się konflikt sąsiedzki. Wadliwości te, i całkowita eliminacja elementów doświadczenia życiowego, stanowią istotny mankament zaskarżonego orzeczenia reformatoryjnego. Sąd drugiej instancji stwierdził, że "zgodnie z opinią biegłej wysokość wynagrodzenia za grunt zajęty pod szlak służebny winna wynosić 2553,28 zł". Określona przez biegłą Halinę L. kwota 2553,28 zł stanowi wartość gruntu o powierzchni 269 m2 przeznaczonego pod drogę. Usytuowanie i przebieg tej drogi jest wyrazem realizacji woli rodziców uczestników postępowania, co potwierdza treść aktu własności ziemi wnioskodawczyni Marii Z., stwierdzającego nieodpłatne nabycie własności tamże określonej nieruchomości, z jednoczesnym "ustanowieniem" drogi koniecznej na rzecz każdego właściciela nieruchomości. Fakt uznania niedopuszczalności ustanawiania w tym trybie służebności z art. 145 k.c. nie podważa bezspornej okoliczności, że trasa wytyczonej drogi koniecznej pokrywa się z istniejącą drogą na gruncie, którym obdarowani zostali uczestnicy postępowania przez ich rodziców. Uczestnik postępowania nie czerpał pożytków w postaci plonów z tej części nieruchomości, przed przeprowadzeniem na niej trasy drogi koniecznej.

Zaskarżone orzeczenie o nałożeniu na wnioskodawczynię obowiązku zapłaty wynagrodzenia w wysokości odpowiadającej wartości gruntu, przez który przebiega trasa drogi koniecznej, wydane zostało także w oderwaniu od miejscowych warunków. Pas gruntu wykorzystywany na przejazd nie pozostaje w izolacji od działki siedliskowej uczestnika postępowania, który motywował zainstalowanie drugiej bramy na spornej drodze koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa ptactwu domowemu (kurom i kaczkom), hodowanemu na działce siedliskowej.

Według art. 145 k.c., ustanowienie służebności drogi koniecznej następuje za wynagrodzeniem, co pozwala na wnioskowanie, że ustanowienie tej służebności może nastąpić tylko jednocześnie z przyznaniem wynagrodzenia osobie, której nieruchomość została obciążona. O wynagrodzeniu sąd orzeka z urzędu. Pojęcie wynagrodzenia jest szersze niż pojęcie odszkodowania. Jednakże w razie powstania szkody fakt ten musi być uwzględniany przy określeniu wysokości i rodzaju należnego wynagrodzenia. Wynagrodzenie należy się bowiem już za samo ustanowienie drogi koniecznej, chociażby nie wynikła stąd żadna szkoda dla właściciela nieruchomości obciążonej. Jeżeli właściciel tej nieruchomości powołuje się na negatywne dla niego zmiany, będące następstwem obciążenia jego nieruchomości bądź wywołujące uszczerbek majątkowy, to jego obciąża ciężar dowodu (art. 6 k.c.). Uczestnik postępowania nie wskazywał i nie dowodził utraty korzyści. Nie istniały zatem podstawy do obciążenia wnioskodawczyni zapłatą ceny tej części nieruchomości przez którą przeprowadzona jest sporna droga. Możność korzystania z tej nieruchomości (i od dawna istniejącej drogi) zachował także uczestnik postępowania. Nie istniały zatem podstawy do uwzględnienia apelacji złożonej przez uczestnika postępowania Antoniego B.

Nie naruszając przebiegu trasy drogi koniecznej, Sąd Najwyższy zmienił to postanowienie i oddalił w pozostałym zakresie apelację uczestnika postępowania złożoną od przytoczonego postanowienia Sądu Rejonowego (art. 393[15] k.p.c.) i orzekł o żądanych przez wnioskodawczynię kosztach postępowania za instancję apelacyjną oraz kasacyjną (art. 393, 391 w związku z art. 108 § 1 oraz art. 98 § 1 i 3 k.p.c.).

OSNC 2000 r., Nr 11, poz. 206