Postanowienie z dnia 1999-12-07 sygn. II CKN 591/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 591/98

Postanowienie z dnia 7 grudnia 1999 r.

Obowiązek badania przez sąd wieczystoksięgowy umocowania pełnomocnika do zawarcia umowy stanowiącej podstawę wpisu do księgi wieczystej nie obejmuje prowadzenia dowodów osobowych także w celu ustalenia, czy doszło do odwołania pełnomocnictwa.

Przewodniczący: Prezes SN Tadeusz Ereciński

Sędziowie SN: Helena Ciepła (sprawozdawca), Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 1999 r. na rozprawie sprawy z wniosku Adama K., syna Adama, przy uczestnictwie Adama K., syna Pawła, i Katarzyny B. o wpis, na skutek kasacji uczestniczki postępowania Katarzyny B. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 31 marca 1998 r.,

postanowił oddalić kasację.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórze w dniu 4 grudnia 1997 r. wpisał w księdze wieczystej KW (...) Adama K., syna Adama, jako właściciela, w miejsce Katarzyny B. i wykreślił hipotekę w kwocie 13 000 zł wpisaną na rzecz Adama K., syna Pawła. Wpisów tych Sąd dokonał na podstawie notarialnej umowy sprzedaży, którą Adam K., syn Pawła, jako pełnomocnik Katarzyny B,, sprzedał nieruchomość objętą wymienioną księgą wieczystą synowi Adamowi K.

Apelację uczestniczki Katarzyny B. od wpisu w przedmiocie własności Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 31 marca 1998 r. oddalił stwierdzając, że sąd wieczystoksięgowy w ramach kognicji zakreślonej przepisem art. 46 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm. - dalej "u.k.w.h.") nie bada ważności czynności prawnej, której skutki mają być ujawnione w księdze wieczystej, a spór o ważność tej czynności należy do drogi procesu.

Podstawy do nieuwzględnienia zgłoszonego w postępowaniu odwoławczym wniosku o zawieszenie postępowania dopatrzył się Sąd Wojewódzki w przepisach art. 35 i 36 u.k.w.h., nakładających na właściciela nieruchomości obowiązek ujawnienia prawa własności w księdze wieczystej, a na sądy i organy administracji obowiązek zawiadomienia sądu wieczystoksięgowego o każdej zmianie właściciela, oraz w przepisie art. 42 u.k.w.h., wyłączającym dopuszczalność cofnięcia wniosku o wpis, jeżeli doszło do zmiany osoby właściciela.

Przepisom art. 35 i 36 u.k.w.h., zdaniem Sądu Wojewódzkiego, czyni zadość dokonanie wpisu ostrzeżenia o toczącym się między stronami wymienionej na wstępie umowy sprzedaży i skarżącą procesie o unieważnienie tej umowy, czyniąc status wpisanego właściciela niepewnym, wyłączając tym samym zawieszenie postępowania odwoławczego od wpisu prawa własności na podstawie tej umowy sprzedaży.

Uczestniczka postępowania Katarzyna B. w kasacji opartej na podstawie z art. 393[1] pkt 1 k.p.c. zarzuciła naruszenie przepisów art. 46 ust. 1 i art. 48 ust. 1 i 2 u.k.w.h. przez nieuwzględnienie przy dokonywaniu zaskarżonego wpisu wzmianki o wniosku o wpis ostrzeżenia o odwołaniu pełnomocnictwa do sprzedaży nieruchomości. W konkluzji wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia oraz dokonanego wpisu i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że czynność materialna stanowiąca podstawę wpisu do księgi wieczystej powinna być badana przez sąd wieczystoksięgowy nie tylko pod względem formalnoprawnym, ale także pod względem jej skuteczności materialnej. Oznacza to, że sąd ten powinien badać ważność czynności prawnej stanowiącej podstawę wpisu, a więc jej zgodność z przepisami bezwzględnie obowiązującymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1963 r., III CR 177/62, OSNCP 1964, nr 2, poz. 36). Nie można więc aprobować odmiennego w tej kwestii poglądu Sądu Wojewódzkiego.

W postanowieniu z dnia 24 marca 1999 r., II CKN 250/98 (nie publ.) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w przypadku gdy czynność stanowiąca podstawę wpisu była zawarta przez pełnomocnika, sąd wieczystoksięgowy powinien także badać ważność pełnomocnictwa. Stanowi ono bowiem element decydujący o skuteczności oświadczenia woli zawartego w umowie, a tym samym o ważności umowy. W rozpoznawanej sprawie tą czynnością materialną jest notarialna umowa sprzedaży zawarta przez pełnomocnika legitymującego się, jak tego wymagają przepisy art. 98 i 99 § 1 k.c., pełnomocnictwem udzielonym mu przez skarżącą w formie notarialnej i określającym rodzaj czynności prawnej objętej umocowaniem oraz jej przedmiot.

Istotą rozpoznawanej sprawy, a zarazem przedmiotem zarzutów kasacyjnych, jest pytanie, jak głęboko może sięgać badanie skuteczności materialnej umowy sprzedaży nieruchomości zawartej przez pełnomocnika. W szczególności, czy sąd wieczystoksięgowy w ramach kognicji określonej w art. 46 u.k.w.h. powinien badać także skuteczność odwołania pełnomocnictwa.

Rozważania w tej kwestii należy rozpocząć od stwierdzenia, że stosownie do przepisu art. 99 § 1 k.c., jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie. Przepisy kodeksu cywilnego nie zastrzegają jednak żadnej formy odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę, nawet w sytuacji, gdy forma taka była zastrzeżona dla udzielenia pełnomocnictwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1998 r., II CKN 866/97, OSNC 1999, nr 3, poz. 66). Oznacza to, że pełnomocnictwo takie może być odwołane w każdej formie, a więc także ustnie.

Omawiane zagadnienie było przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego w orzeczeniu z dnia 26 października 1954 r., II CO 49/54 (OSN 1955, nr 3, poz. 61), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd prowadzący księgę wieczystą jest obowiązany badać skuteczność odwołania pełnomocnictwa w granicach art. 242 § 1 k.p.c. (kodeks postępowania cywilnego powstały z połączenia rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. i z dnia 27 października 1932 r., ogłoszonych jako tekst jednolity w obwieszczeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 1950 r. - Dz. U. 1950 r. Nr 43, poz. 394 ze zm.) na podstawie treści wniosku, dołączonych doń dokumentów oraz księgi wieczystej, a gdy odmawia wnioskowi - ponadto na podstawie notoryjności. O ile co do oświadczeń i zaświadczeń zawartych w dokumentach sąd jest związany dyspozycją art. 253 i 255 k.p.c., to co do innych okoliczności, mających dla zarządzenia wpisu istotne znaczenie, sąd dokonuje ustaleń zgodnie z art. 241 i 242 § 1 k.p.c., czyli ocenia według swobodnej oceny, czy w dokumentach mieszczą się także inne okoliczności i jaką mają siłę dowodową.

Odpowiednikiem przepisu art. 242 k.p.c. z 1930 r. jest, regulujący tę samą materię, art. 233 § 1 obecnie obowiązującego k.p.c. Odpowiednikiem zaś art. 45 dekretu z dnia 11 października 1946 r. - Prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 320), pod rządem którego cytowane orzeczenie zostało wydane, jest art. 46 u.k.w.h., stanowiący, że rozpoznając sprawę sąd bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej.

W tych warunkach, skoro wejście w życie nowego kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie spowodowało w zakresie rozważanej problematyki zmiany stanu prawnego, należy uznać za prawidłowy pogląd wyrażony w cytowanym orzeczeniu. Nie pozwala to jednak udzielić odpowiedzi pozytywnej na postawione na wstępie pytanie. W sprawie chodzi bowiem o zagadnienie o tyle odmienne, że odwołanie pełnomocnictwa nie ma formy dokumentu, lecz formę zarzutu zgłoszonego przez skarżącą w apelacji, z wnioskiem o przeprowadzenie dla jego potwierdzenia dowodu z zeznań świadka. Zatem dla oceny skuteczności odwołania przez skarżącą pełnomocnictwa udzielonego Adamowi K. konieczne byłoby prowadzenie postępowania dowodowego z zeznań świadków. Tymczasem kognicja sądu wieczystoksięgowego przy wpisie do istniejącej księgi wieczystej jest ograniczona ramami określonymi w art. 46 u.k.w.h., wyłączającymi prowadzenie dowodów osobowych. Stosownie do przepisu § 51 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 29, poz. 128 ze zm.) sąd wieczystoksięgowy może prowadzić w szerokim zakresie postępowanie dowodowe tylko w postępowaniu o założenie księgi wieczystej.

Dodać należy, że dla oceny, czy udzielone A. K. pełnomocnictwo wygasło w wyniku odwołania ze skutkiem nieważności umowy sprzedaży, stanowiącej podstawę wpisu, konieczne byłoby też ustalenie, czy osoba, z którą zawarł on umowę, o wygaśnięciu wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Stosownie bowiem do przepisu art. 105 k.c. wygaśnięcie pełnomocnictwa nie ma wpływu na ważność czynności prawnej dokonanej przez pełnomocnika w granicach umocowania, chyba że osoba ta o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Stwierdzenie tych okoliczności wymagałoby ustaleń faktycznych, w związku z czym zakres postępowania dowodowego musiałby być poszerzony o dowody osobowe, a prowadzenie ich, jak wyżej wywiedziono, jest wyłączone przy rozpoznawaniu wniosku o wpis do istniejącej księgi wieczystej.

Wbrew stanowisku skarżącej, zgłoszenie zarzutu odwołania pełnomocnictwa w nie udokumentowanej postaci nie stanowi też przeszkody do dokonania wpisu w rozumieniu art. 48 u.k.w.h., nie jest bowiem tożsame z brakiem materialnych lub formalnych przesłanek wpisu.

Przeszkody takiej nie stanowił też złożony przez skarżącą w dniu 27 lutego 1997 r. wniosek o wpis ostrzeżenia o odwołaniu pełnomocnictwa jako nie zmierzający do ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Ostrzeżenie takie nie jest bowiem ani prawem rzeczowym, ani nie należy do kategorii praw osobistych i roszczeń, które stosownie do art. 16 u.k.w.h. podlegają ujawnieniu w księdze wieczystej. Dowodzi jedynie istnienia między stronami sporu o własność, którego, jak słusznie uznał Sąd Wojewódzki, sąd wieczystoksięgowy nie rozstrzyga. Osoba, której prawo zostało wpisem dotknięte, chcąc doprowadzić do zmiany bądź wykreślenia tego wpisu, może go podważyć w drodze procesu o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.).

Z tych względów, gdy zarzuty kasacyjne, wypełniające podstawę z art. 393[1] k.p.c. okazały się nieuzasadnione, kasację oddalono (art. 393[12] k.p.c.).

OSNC 2000 r., Nr 7-8, poz. 131