Postanowienie z dnia 1999-11-25 sygn. II CKN 750/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 750/98

Postanowienie z dnia 25 listopada 1999 r.

W sprawie o zniesienie współwłasności nie jest dopuszczalne wydanie postanowienia wstępnego, określającego sposób zniesienia współwłasności.

Przewodniczący: Sędzia SN Hubert Wrzeszcz

Sędziowie SN: Filomena Barczewska, Tadeusz Dommczyk (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 25 listopada 1999 r. na rozprawie sprawy z wniosku Anny K. z udziałem Janiny T. i Lecha T. o zniesienie współwłasności, na skutek kasacji uczestników postępowania od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 28 kwietnia 1998 r.,

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w Zgierzu z dnia 24 września 1997 r. i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Zgierzu do rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania.

Uzasadnienie

Postanowieniem wstępnym z dnia 24 września 1992 r. Sąd Rejonowy w Zgierzu orzekł, że zniesienie należącej do wnioskodawczyni Anny K. w 1/2 i Janiny T. oraz Lecha T. po 1/4 części nieruchomości położonej w Z. przy ul. T. nr 1a oznaczonej nr ewidencyjnym (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Zgierzu prowadzona jest księga wieczysta nr (...), nastąpi przez jej podział fizyczny.

Stosownie do treści ustaleń Sądu Rejonowego, objęta żądaniem zniesienia współwłasności nieruchomość, zabudowana domem mieszkalnym, należała pierwotnie do rodziców Anny K. i Janiny T., którzy obdarowali nią po połowie obie córki. Z kolei Janina T. połowę swego udziału zbyła na rzecz syna Lecha.

Usytuowany na działce dwukondygnacyjny budynek mieszkalny, podpiwniczony, ma powierzchnię 400 m2. Obie siostry dokonały podziału nieruchomości do korzystania, przy czym wnioskodawczyni Annie K. przypadły dwa pomieszczenia piwniczne, pomieszczenia mieszkalne w północno-zachodniej części parteru budynku (42,33 m2), w części strychowej (104,2 m2) oraz przyległy do budynku od strony zachodniej grunt, zaś uczestniczka Janina T. korzystała z piwnic o ogólnej powierzchni 52,05 m2, pozostałych pomieszczeń mieszkalnych na parterze budynku (111,42 m2), części strychu (89,4 m2) oraz północnej części działki. Przypadająca Janinie T. z podziału do korzystania część nieruchomości obecnie pozostaje we współwładaniu, jej i syna Lecha.

Postanowieniem z dnia 15 czerwca 1993 r. Sąd Rejonowy w Zgierzu zezwolił wnioskodawczyni na przeprowadzenie prac adaptacyjnych w budynku mieszkalnym. Wykonanie tych prac sprawiło, że budynek został podzielony na dwie odrębne części z niezależnie funkcjonującymi instalacją elektryczną, wodociągową i grzewczą. Zabiegi te czynią zarówno budynek, jak i działkę, zdatnymi do podziału fizycznego, co oznacza możliwość zniesienia współwłasności przez utworzenie dwóch odrębnych nieruchomości z uwzględnieniem wielkości udziałów współwłaścicieli.

Apelację uczestników postępowania, Janiny T. i Lecha T., Sąd Wojewódzki zaskarżonym postanowieniem oddalił. Sąd ten nie podzielił stanowiska uczestników, o ile kwestionowali oni samą możliwość zniesienia współwłasności w drodze podziału fizycznego, zwracając uwagę na obszar nowych działek, w ich przekonaniu pozbawionych charakteru działek budowlanych. Zarzutom uczestników Sąd Wojewódzki przeciwstawił opinie trzech biegłych, którzy ustosunkowali się pozytywnie do zamierzonego przez wnioskodawczynię podziału.

Według tych biegłych, budynek podzielony w płaszczyźnie ścian pionowych, z uwzględnieniem już dokonanych zabiegów, nadaje każdej z nowoutworzonych części walor samodzielności. Poza tym każda z tych części ma urządzone odrębne wejścia i dostęp do projektowanych nieruchomości jest niezależny. Dokonanie w tych warunkach podziału fizycznego odpowiada względom urbanistycznym i nie pozostaje w sprzeczności z planem zagospodarowania przestrzennego miasta Z. Projektowany podział odpowiada także społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu rzeczy, skoro zapewni dotychczasowym współwłaścicielom korzystanie z wydzielonych części budynku i gruntu według już faktycznie ukształtowanego sposobu.

Uczestniczka Janina T. w kasacji, opartej na obu podstawach z art. 393[1] k.p.c., domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia, a także postanowienia Sądu Rejonowego i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Naruszenia prawa materialnego skarżąca upatruje w wadliwym zastosowaniu art. 210 k.c. przez zaakceptowanie podziału fizycznego nieruchomości na dwie części, podczas gdy przedmiot współwłasności należy do trzech osób. Taki podział, w przekonaniu skarżącej, narusza zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Także kasacja uczestnika Lecha T. powołuje się na obie podstawy z art. 393[1] k.p.c. Skarżący stwierdził, że Sąd Wojewódzki naruszył art. 210 i 211 k.c., skoro dopuścił możliwość podziału fizycznego na dwie części, gdy tymczasem jest on zainteresowany tylko podziałem na trzy części, a ten nie jest możliwy. Ponadto, w przekonaniu uczestnika, Sąd Wojewódzki dopuścił się naruszenia art. 328 § 2, art. 233 § 1, art. 217, 278 § 1 i art. 385 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Obie kasacje są zasadne.

Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza możliwość wydania orzeczenia wstępnego, zarówno w sprawach procesowych jak i nieprocesowych. W obu postępowaniach może to jednakże mieć miejsce tylko w wypadkach w ustawie określonych. O ile w postępowaniu procesowym wydanie wyroku wstępnego może dotyczyć tylko podstawy dochodzonego roszczenia (art. 318 k.p.c.), o tyle w sprawach nieprocesowych zakres możliwości wydania takiego postanowienia jest szerszy i zależy od charakteru sprawy. W sprawach o zniesienie współwłasności przepis art. 618 § 1 k.p.c. przewiduje możliwość wydania postanowienia wstępnego w dwóch wypadkach, gdy rozstrzyga spór o prawo żądania zniesienia współwłasności lub spór o prawo własności.

Spór o prawo żądania zniesienia współwłasności może np. wynikać z treści łączącego współwłaścicieli stosunku umownego. Art. 210 k.c. pozwala mianowicie wyłączyć uprawnienie żądania zniesienia współwłasności na czas określony, a już ustanowione wyłączenie przedłużyć. Źródłem sporu może być społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy; wspólna wszystkim współwłaścicielom potrzeba korzystania z drogi, podwórka, urządzeń technicznych itp. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1978 r., III CRN 172/78, OSNCP 1979, nr 7-8, poz. 150). Spór o własność natomiast może wywołać jeden ze współwłaścicieli twierdząc, że nabył własność przez zasiedzenie i tym samym stosunek współwłasności rzeczy wygasł (por. uchwała całej Izby Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 r., zwierająca wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne, III CZP 12/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 39).

Podobnie spór o własność może wywołać kwestionowanie wysokości udziałów, jak i ważności zbycia udziałów w rzeczy wspólnej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1986 r., III CZP 92/86, OSNCP 1988, nr 1, poz. 9).

Przepis art. 618 § 1 k.p.c. wskazuje wyczerpująco przypadki, kiedy sąd władny jest wydać postanowienie wstępne. Nie jest zatem dopuszczalne wydanie postanowienia wstępnego, którego treścią byłoby określenie sposobu mającego nastąpić zniesienia współwłasności. Tymczasem taki właśnie charakter ma wydane przez Sąd Rejonowy postanowienie, skoro przesądza, że zniesienie współwłasności nieruchomości nastąpi w drodze jej podziału fizycznego. Takiemu też podziałowi i jego zasadności poświęcona jest argumentacja przedstawiona w uzasadnieniu orzeczeń sądów obu instancji.

Wypada w tym miejscu zauważyć, że nawet w warunkach, kiedy wydanie postanowienia wstępnego jest dopuszczalne, jego redakcja winna się sprowadzać do wyrażenia uogólnienia, np.: "uznać żądanie zniesienia współwłasności za zasadne (usprawiedliwione)" (por. postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 23 września 1965 r., III CR 1557/65, OSPiKA 1967, nr 3, poz. 69).

Aż do zamknięcia rozprawy stronie służy uprawnienie do składania stosownych wniosków i kształtowania postępowania w zakresie ustaleń mających służyć rozstrzygnięciu w sprawie. Stosownie do treści art. 316 § 1 k.p.c. sąd wydaje orzeczenie, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. To właśnie ten stan rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy przesądza o wyniku sprawy, w tym wypadku o wyborze sposobu zniesienia współwłasności, z zachowaniem reguł z art. 211 i 212 k.c. Wydanie w rozważanym przypadku postanowienia wstępnego, określającego sposób wyjścia ze współwłasności, zresztą tylko częściowo, skoro w założeniu pozostałaby współwłasność wydzielonej części nieruchomości między Janiną i Lechem T., w istocie podważa sens dalszego postępowania, którego celem byłoby wydanie postanowienia końcowego.

Rozpoznając apelację, sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art. 382 k.p.c.). Sąd drugiej instancji nie może się jednak ograniczyć do kontroli zaskarżonego orzeczenia tylko w granicach zarzutów apelacji. Sąd ten władny jest poczynić własne ustalenia, choćby nie przeprowadził nowych dowodów i dokonać własnych ocen, nawet jeżeli nie wiążą się one bezpośrednio z zarzutami apelacyjnymi. Sąd odwoławczy poza granicami apelacji bada, czy sąd pierwszej instancji właściwie zastosował prawo bądź należycie je zinterpretował. Tych wymogów zaskarżone kasacją postanowienie nie spełnia.

W przedstawionych wyżej okolicznościach zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego podlegało uchyleniu jako niedopuszczalne. Oddalając apelację, Sąd Wojewódzki wydał orzeczenie z uchybieniem przepisowi art. 385 k.p.c. Na zasadzie art. 393[13] k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. należało zatem orzec, jak w sentencji.