Wyrok z dnia 1999-05-11 sygn. I CKN 1148/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 1148/97

Wyrok z dnia 11 maja 1999 r.

Stosownie do art. 33 i 34 k.c. - Skarb Państwa stanowi jednolity podmiot; niezależnie od wielości wskazanych w pozwie i orzeczeniu sądowym państwowych jednostek organizacyjnych (art. 67 § 2 k.p.c.), stroną jest zawsze Skarb Państwa, a nie wskazane jednostki.

Przewodniczący: sędzia SN M. Kocon.

Sędziowie SN: G. Bieniek, T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 11 maja 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Władysława S. przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu w Świnoujściu, Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym w Świnoujściu, Komornikowi Sądu Rejonowego w Świnoujściu, Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych - Inspektoratowi w M. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie z dnia 5 września 1997 r. sygn. akt (...)

odrzuci kasację dotyczącą: Sądu Rejonowego w Świnoujściu, Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym w Świnoujściu; poza tym kasację oddalił.

Uzasadnienie:

W sprawie z powództwa Władysława S. przeciwko Skarbowi Państwa (Sąd Rejonowy w Świnoujściu, Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym w Świnoujściu, Komornik Sądu Rejonowego w Świnoujściu, Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Inspektorat w M.) - Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo do wysokości 2000 zł z odsetkami tytułem zadośćuczynienia w stosunku do Skarbu Państwa (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - Inspektoratu w M.); w pozostałym zakresie powództwo oddalił i orzekł o opłatach i kosztach procesu.

Apelację powoda, zaskarżonym wyrokiem, Sąd Wojewódzki w Szczecinie oddalił, podzielając ustalenia o braku podstaw do przypisania odpowiedzialności funkcjonariuszom Sądu Rejonowego w Świnoujściu (art. 418 k.c.) i Komornikowi tego Sądu na podstawie art. 769 § 1 i 2 k.p.c. Przyznane zaś powodowi zadośćuczynienie w wysokości 2000 zł jest odpowiednie w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. Kasację złożył powód. Z powołaniem się -jak to wynika z wywodów kasacji - na podstawę przewidzianą w art. 393/1/ pkt 1 k.p.c. (w kasacji błędnie przytoczono art. 391[1] pkt 1 k.p.c., a zbędnie art. 392 § 2 k.p.c.) skarżący zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 2 k.c. i art. 441 § 1 k.c. w powiązaniu z art. 361 § 2 k.c., gdyż w ocenie skarżącego odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodowi przez bezprawne pozbawienie wolności ponoszą również pozwani: ad 1 (Sąd Rejonowy w Świnoujściu), ad 2 (Kolegium do Spraw Wykroczeń w Świnoujściu) i ad 3 (Komornik Sądu Rejonowego w Świnoujściu).

Wskazując na powyższe skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie na rzecz powoda ... "od pozwanych ad 1, ad 2, ad 3" solidarnie kwoty 8000 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Następnie powód w uzupełnieniu kasacji złożonej przed upływem terminu do wniesienia kasacji (art. 393/4/ k.p.c.) wskazał, że zaskarża wyrok w kwocie 8000 zł w związku z oddaleniem apelacji w tym zakresie, pozostawiając inne wnioski kasacji bez zmian.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Oparcie kasacji na podstawie przewidzianej w art. 393[1] pkt 1 k.p.c. i sformułowany wniosek o zasądzenie od wskazanych przez autora kasacji stationes fisci, określanych w kasacji jako "pozwanych", tj. Sądu Rejonowego w Świnoujściu i Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym w Świnoujściu uzasadnia nawiązanie do instytucji Skarbu Państwa i rozwiązania przy jętego w kodeksie cywilnym, pominiętego przez autora kasacji. Mianowicie, instytucja Skarbu Państwa spełniająca rozległe i doniosłe funkcje, zwłaszcza w warunkach gospodarki rynkowej, stanowi odpowiednik państwa. Występuje także jako podmiot w stosunkach prawnych o charakterze majątkowym i właściciel mienia państwowego. Według art. 34 k.c., Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych.

Czyli każda czynność cywilnoprawna państwowej jednostki organizacyjnej jest de iure civi i czynnością Skarbu Państwa, jednostki te bowiem działają na rachunek Skarbu Państwa. Skarb Państwa ponosi także odpowiedzialność za szkody wywołane przez funkcjonariuszy administracji publicznej. Będąc substratem państwa - Skarb Państwa jest jednolitą i scaloną instytucją, stanowiącą jeden podmiot. Nie ma odrębnych organów. Może dokonywać czynności prawnych poprzez wiele różnych organów i jednostek organizacyjnych, nie wyłączając powołanych do realizacji funkcji władczych państwa. Stosownie do art. 67 § 2 k.p.c., za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej. Jest to zrozumiałe, bo jednostki, z działalnością których wiąże się dochodzone roszczenie, są najlepiej zorientowane w zakresie swoich praw i obowiązków, co ma istotne znaczenie w procesie dla prawidłowej ochrony interesu Skarbu Państwa.

Zapewnienie Skarbowi Państwa, aby był reprezentowany w procesie przez właściwy - w rozumieniu art. 67 § 2 k.p.c. - organ może być dokonane jedynie na płaszczyźnie reprezentacji. Stationes fisci nie mają odrębnej od Skarbu Państwa osobowości prawnej, nie mogą więc być -jak to błędnie przyjmuje autor kasacji - stroną w procesie. Niezależnie od liczby wskazanych w pozwie i orzeczeniu sądowym państwowych jednostek organizacyjnych lub ich organów, z których działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, stroną pozwaną jest zawsze Skarb Państwa, a nie wskazane jednostki (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1983 r., IV CR 66/83, OSNC 1984, z. 1, poz. 5). Kasacja skierowana przeciwko tymże jednostkom z wnioskiem o solidarne zasądzenie dochodzonej należności jako niedopuszczalna podlegała odrzuceniu (art. 393[5] k.p.c.). Uwzględniając, że funkcją tych jednostek jest tylko reprezentowanie interesów Skarbu Państwa i podejmowanie za niego czynności, kasacja skierowana przeciwko Sądowi Rejonowemu w Świnoujściu i Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym w Świnoujściu ulega odrzuceniu przez Sąd Najwyższy jako niedopuszczalna z innych przyczyn (art. 393[8] § 1 k.p.c.).

Unormowanie w art. 769 § 1 k.p.c. odpowiedzialności komornika zawiera dwie przesłanki, które dla uwzględnienia żądania skierowanego przeciwko komornikowi muszą wystąpić kumulatywnie, a mianowicie:

a) wyrządzenie przez komornika szkody umyślnie lub przez niedbalstwo i

b) niemożność zapobieżenia szkodzie przez poszkodowanego w toku postępowania za pomocą środków przewidzianych w kodeksie. Sądy obu instancji - po dokonaniu stosownych ustaleń - wykluczyły, aby prowadzący egzekucję Komornik Sądu Rejonowego w Świnoujściu naruszył obowiązujące przepisy i wyrządził szkodę powodowi. Artykuł 769 k.p.c. jako przepis szczególny - w rozumieniu art. 421 k.c. - wyłącza stosowanie do odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego art. 417-419 k.c. Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 417 k.c. w odniesieniu do Komornika Sądu Rejonowego w Świnoujściu jest chybiony, co trafnie stwierdził sąd drugiej instancji.

Przechodząc do oceny zarzutu kasacji naruszenia art. 445 §2 k.c. i kwestionowanej wysokości zasądzanego zadośćuczynienia należy stwierdzić, że w myśl powołanego art. 445 § 2 k.c. kryterium przewidziane w art. 445 § 1 k.c. co do wysokości sumy należnej tytułem zadośćuczynienia ma zastosowanie także we wszystkich wypadkach przyznawania zadośćuczynienia przewidzianych w art. 445 § 2 k.c. Treść art. 445 k.c. - poza jednym wskazaniem, aby przyznana z tytułu zadośćuczynienia kwota pieniężna była odpowiednia - nie precyzuje żadnych dalszych zasad dotyczących ustalania wysokości tego zadośćuczynienia. Tak ogólna formuła pozostawia - z woli ustawodawcy - znaczną swobodę sądowi orzekającemu, który wyraża swoją ocenę w okolicznościach konkretnej sprawy. Okoliczności te, przy uwzględnieniu założeń i charakteru zadośćuczynienia pieniężnego, jego kompensacyjnej funkcji, są rozstrzygające przy ustalaniu rozmiaru krzywdy i wysokości należnego zadośćuczynienia.

Zakres uszczerbku niemajątkowego, z uwagi na jego charakter, jest ze swej istoty zjawiskiem trudnym do oceny i wymierzenia, już choćby z tego względu, że na jego powstanie i przebieg poważny wpływ wywierają indywidualne właściwości i subiektywne przeżycia osoby pokrzywdzonej. Stąd zawsze jest możliwość, z której korzysta autor kasacji, zgłaszania argumentacji i krytyki mających podważyć stanowisko sądu orzekającego. Jednakże w obowiązującym stanie prawnym i ustalonej wykładni w doktrynie oraz judykaturze sądowej, skuteczność takich zarzutów i wywodów jest uzależniona od wykazania, że pominięte zostały lub w niedostatecznym stopniu uwzględnione zdarzenia (fakty) i okoliczności rzutujące na wysokość należnego poszkodowanemu zadośćuczynienia. Skarżący - powołując się na podstawę przewidzianą w art. 393[1] pkt 1 k.p.c. - tego nie wykazał, a uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia potwierdza, że sądy obu instancji - w przeciwieństwie do autora kasacji - ocenę w omawianej kwestii wyraziły z uwzględnieniem wszystkich okoliczności mających wpływ na rozmiar doznanej krzywdy.

Na marginesie można zauważyć, że treść oświadczeń pochodzących bezpośrednio od powoda nie wspiera stanowiska autora kasacji, a wręcz przeciwnie wskazuje, że wydane orzeczenia sądów obu instancji, w tym wysokość zasądzonego na rzecz poszkodowanego zadośćuczynienia, nie były osobiście przez poszkodowanego kwestionowane.

Z powyższego wynika, że kasacja w tym zakresie jest pozbawiona usprawiedliwionej podstawy i dlatego podlega oddaleniu (art. 393[12] k.p.c.).

OSNC 1999 r., Nr 12, poz. 205