Wyrok z dnia 1999-04-07 sygn. I CKN 1079/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 1079/97

Wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r.

W procesie wytoczonym na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) sąd bada prawomocność decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu, stanowiącej podstawę zgłoszonego roszczenia o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym.

Przewodniczący: sędzia SN H. Ciepła.

Sędziowie SN: H. Pietrzkowski (sprawozdawca), SA S. Paprzycka.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 24 marca 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Urzędu Miasta K., Skarbu Państwa - Starostwa Powiatowego w K. przeciwko Romualdowi Kazimierzowi G. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 1997 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Sąd Wojewódzki w Gdańsku, wyrokiem z dnia 24 kwietnia 1997 r., oddalił apelację pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Kościerzynie z dnia 11 grudnia 1996 r., orzekającego o uzgodnieniu stanu prawnego nieruchomości, stanowiącej działkę nr 47 o pow. 0,1070 ha, położonej w K., przez nakazanie wpisania - w dziale II księgi wieczystej Kw nr 23478, prowadzonej dla tej nieruchomości przez Sąd Rejonowy w Kościerzynie - Skarbu Państwa w miejsce Romualda G.

Rozstrzygnięcie to oparte zostało na następujących ustaleniach i wnioskach: Umową darowizny z dnia 20 grudnia 1994 r., sporządzoną w formie aktu notarialnego, matka powoda Joanna G. wyłączyła przedmiotową działkę gruntu z nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw nr 3244 i darowała ją powodowi. Prawo własności podarowanej powodowi nieruchomości ujawnione zostało w założonej księdze wieczystej Kw nr 23478. We wszczętym wcześniej postępowaniu administracyjnym wydana została w dniu 1 sierpnia 1960 r. decyzja o wywłaszczeniu na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości, dla której prowadzona była księga wieczysta Kw nr 3244, i przyznaniu właścicielce tej nieruchomości Joannie G. odszkodowania, które przyjęła, pomimo że było niższe od żądanego na rozprawie wywłaszczeniowej. Po 15 latach, w aktach wywłaszczeniowych, w których brak jest dowodu doręczenia decyzji właścicielce nieruchomości, poczyniona została w dniu 27 marca 1996 r. wzmianka stwierdzająca, że decyzja o wywłaszczeniu uprawomocniła się w dniu 20 września 1960 r.

Oba orzekające w tej sprawie sądy, wychodząc z założenia, że w postępowaniu sądowym nie jest dopuszczalne kwestionowanie prawomocności decyzji administracyjnych, przyjęły, iż z dniem uprawomocnienia się decyzji o wywłaszczeniu - co nastąpiło, według organu administracyjnego, w dniu 20 września 1960 r. - Joanna G. utraciła prawo własności przedmiotowej nieruchomości, a zatem także prawo rozporządzania nią. Zawierając zatem w 1994 r. umowę darowizny, złożyła oświadczenie woli prawnie nieważne i nieskuteczne. Tego jej rozporządzenia, jako nieodpłatnego, nie chroniła także rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 i 6 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Skoro pozwany, mimo że nie nabył spornej nieruchomości, wpisany jest w księdze wieczystej jako jej właściciel, istniały podstawy do uwzględnienia powództwa Skarbu Państwa, który jest rzeczywistym właścicielem nieruchomości (art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

Rozpoznając kasację pozwanego - opartą na podstawie naruszenia prawa materialnego (art. 393[1] pkt 1 k.p.c.), a mianowicie art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości - przez uznanie, że decyzja z dnia 1 sierpnia 1960 r. uprawomocniła się i z tym dniem prawo własności spornej nieruchomości przeszło na rzecz Skarbu Państwa, a ponadto naruszenia art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - przez jego zastosowanie, pomimo że powód nie wykazał, iż jest właścicielem nieruchomości i powinien być wpisany do księgi wieczystej - Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Wojewódzki, wydając zaskarżone postanowienie, odwołał się do zasady autonomii orzecznictwa sądowego i administracyjnego, która wyłącza kontrolę decyzji administracyjnych przez sądy powszechne. W judykaturze - na tle stosowania art. 36 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece - utrwalił się pogląd, według którego decyzja administracyjna, będąca podstawą wpisu do księgi wieczystej, podlega kontroli sądu wtedy, gdy została wydana: przez "organ oczywiście niewłaściwy", "bez jakiejkolwiek podstawy prawnej", a także "z oczywistym naruszeniem administracyjnego prawa materialnego i przepisów kodeksu postępowania administracyjnego" (por. uchwałę SN z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP 1981, z. 8, poz. 142; uchwałę SN z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985, z. 8, poz. 108; postanowienie SN z dnia 8 stycznia 1997 r., II CKU 52/96 - niepubl.).

Nie powinno budzić zastrzeżeń stanowisko, że kontrola sądu w zakresie wyżej wskazanym - gdy nie prowadzi do wzruszenia decyzji - nie jest wyłączona w postępowaniu o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, skoro zakres kognicji sądu rozpoznającego powództwo wytoczone na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jest szerszy i nie doznaje takich ograniczeń, jakie wynikają z treści art. 46 ust. 1 tej ustawy. Przy rozpoznawaniu powództwa z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, które jest szczególną postacią powództwa o ustalenie (por. orzeczenie SN z dnia 10 października 1985 r., II CR 221/85, OSNCP 1986, z. 7-8, poz. 125), przedmiotem postępowania dowodowego jest ustalenie, czy istotnie zachodzi, pomiędzy ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, niezgodność uzasadniająca jej usunięcie przez dokonanie prawidłowych wpisów.

Ciężar dowodu, że rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest odmienny od ujawnionego w księdze wieczystej spoczywa zawsze na stronie powodowej. Wypełnienie tego obowiązku procesowego polega na wykazaniu (udowodnieniu) rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości, a więc stanu prawdziwego, co niekiedy - tak jak w rozpoznawanej sprawie - łączyć się będzie także z wykazaniem, że podstawa istniejącego wpisu jest pozbawiona mocy prawnej. Powód chcąc wykazać, że prawo własności nieruchomości jemu przysługuje, powołał się na decyzję o wywłaszczeniu, która - jak wiadomo - rozstrzyga wprost o przeniesieniu (przejściu) własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. Nie ulega wątpliwości, iż decyzja taka wiąże sąd, jeśli jest prawomocna. W rozpoznawanej sprawie, pomimo że prawomocność decyzji administracyjnej została zakwestionowana, sąd pierwszej instancji, kierując się zasadą autonomii orzecznictwa sądowego i administracyjnego, a sąd drugiej instancji, powołując się na niedopuszczalność drogi sądowej - odmówiły zbadania zgłoszonego przez pozwanego zarzutu, że stwierdzenie prawomocności decyzji administracyjnej nastąpiło z oczywistym naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego.

Stanowiska takiego nie można zaakceptować. Skoro - jak już podkreślono - zasada autonomii orzecznictwa sądowego i administracyjnego nie pozbawia sądu możliwości ograniczonej kontroli w zakresie legalności i skuteczności ostatecznej decyzji administracyjnej, bo nie zmierza do jej wzruszenia, to zakresem tej kontroli musi być objęta kwestia prawomocności ostatecznej decyzji administracyjnej. Wywód ten prowadzi do stwierdzenia, że w procesie wytoczonym na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.), sąd bada prawomocność decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu, stanowiącej podstawę zgłoszonego roszczenia o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym.

Z przytoczonych względów, uznając kasację za uzasadnioną, Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 393[13] § 1 k.p.c. jak w sentencji.

OSNC 1999 r., Nr 11, poz. 189