Związanie sądu decyzją administracyjną trwale ograniczającą lub pozbawiającą prawa własności

Decyzja, a wynika to z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 czerwca 2008 r. (sygn. akt I OSK 954/07), oznacza, że zajęcie nieruchomości powoda w części która służyła zainstalowaniu i konserwacji sieci wodociągowej, było legalne albowiem wynikało z art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości -jedn. tekst: Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.(dalej u.z.t.w.n.).

Należy zatem rozważyć jaki skutek ma ta decyzja dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. O skutku tej decyzji i jej charakterze wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 8 kwietnia 2014 roku (III CZP 87/13, OSNC 2014/7-8/68). Wynika z niej, że zarówno w nauce, jak i w orzecznictwie dominuje stanowisko, iż wydanie decyzji mającej podstawę w art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. prowadzi do trwałego ograniczenia prawa własności nieruchomości, gdyż sprawia, że jej właściciel ma obowiązek znoszenia stanu faktycznego ukształtowanego przebiegiem urządzeń przez strefę, w której było lub mogło być wykonywane jego prawo. W orzecznictwie przeważa także stanowisko, że omawiana decyzja jako akt wywłaszczeniowy powoduje trwałe ograniczenie prawa własności w celu wykonywania na niej uprawnień o treści zbliżonej do tych, które są właściwe dla służebności zwanej w literaturze przesyłową. Decyzja wydawana na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. odbiera część uprawnień właścicielskich, uszczuplając tym samym treść prawa własności oznaczonej nieruchomości. Decyzja ta oraz inne akty administracyjne, które przedsiębiorca musiał uzyskać przed zrealizowaniem procesu inwestycyjnego, tworzyły po jego stronie trwały tytuł do postawienia urządzeń przesyłowych, a przepisy ustawy upoważniały i upoważniają go do korzystania z tych urządzeń i dostępu do nich na ustalonych zasadach. Przedsiębiorca przesyłowy, z którego inicjatywy wydano decyzję zezwalającą na korzystanie z cudzej nieruchomości, także obecnie ma tytuł do utrzymywania na tej nieruchomości urządzeń, które postawił w związku z wydaniem decyzji, nie traci ona bowiem mocy obowiązującej wskutek upływu czasu. Jeśli przedsiębiorca przesyłowy, z którym właściciel nieruchomości odmówił zawarcia umowy upoważniającej do korzystania z jego gruntu na cele przesyłowe wystąpił o wydanie decyzji na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. i taka decyzja została wydana, to - w związku z niewygaszeniem przez ustawodawcę skuteczności decyzji po wejściu w życie przepisów o służebności przesyłu - ma on w dalszym ciągu tytuł prawny do korzystania z cudzej nieruchomości na te cele, o których orzeczono w decyzji. Źródłem jego uprawnienia do wkraczania na nieruchomość w celu utrzymania urządzeń w sprawności technicznej był przepis ustawy, w tym wypadku art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n. Niewątpliwie działania przedsiębiorstwa polegające najpierw na założeniu na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych, a potem na korzystaniu z tej nieruchomości na cele ich utrzymania i zapewnienia im sprawności technicznej są manifestacją posiadania nieruchomości. Przypisanie im cech aktów świadczących o posiadaniu służebności gruntowej lub służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu nie jest jednak możliwe. inny jest charakter władania cudzą nieruchomością w zakresie treści służebności gruntowej (po dniu 3 sierpnia 2008 r. - służebności przesyłu), a inny jest charakter władania nieruchomością przez przedsiębiorcę w związku z wydaniem w stosunku do jej właściciela decyzji mających podstawy w art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. Decyzje te wywołują trwałe skutki nie tylko w tym sensie, że nie można ich dowolnie odwrócić, ale i w tym sensie, że nie "konsumują się" one przez jedno doniosłe dla obrotu prawnego zdarzenie. Decyzja taka prowadzi do wywłaszczenia właściciela nieruchomości przez trwałe ograniczenie jego prawa. Przedsiębiorca korzystający z urządzeń przesyłowych przystępuje do wykonywania uprawnień, jakie dla niego wynikają z ustaw wywłaszczeniowych nie "obok" właściciela, niejako wytyczając sobie zakres władztwa nad cudzą nieruchomością działaniami manifestowanymi na zewnątrz (co jest właściwe dla posiadacza służebności gruntowej), ale w zakresie, w którym właściciel został ograniczony w przysługującym mu prawie w interesie publicznym i na rzecz państwa.

Poglądy te (podzielane przez Sąd Apelacyjny), zostały wypowiedziane w ramach rozważania dopuszczalności zasiedzenia służebności odpowiadającej służebności przesyłu i mają zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej. Skutek decyzji z dnia 17 stycznia 1982 roku wydanej na podstawie art. 35 u.z.t.w.n. w postaci legalnego zajęcia i korzystania z części nieruchomości powoda przez poprzednika prawnego pozwanej spółki, a następnie przez nią samą jest taki że, wbrew ustaleniom i wnioskom Sądu Okręgowego, przeprowadzenie przez nieruchomość powoda sieci wodociągowej nie nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, pomimo bowiem niezawarcia z powodem umowy oraz pomimo niewyrażenia przez powoda zgody, dla tego zajęcia i korzystania, uprawnienie powódki (jej poprzednika prawnego) miało swoje umocowanie w ustawie. Wbrew zatem poglądowi Sądu pierwszej instancji korzystanie przez powódkę (jej poprzednika prawnego) z części nieruchomości powoda nie odbywało się bez tytułu prawnego i roszczenie powoda o bezumowne korzystanie (korzystanie bez tytułu prawnego) z tej nieruchomości nie zasługiwało na uwzględnienie, za uzasadniony bowiem należało uznać zarzut apelacji naruszenia art. 35 u.z.t.w.n.

W związku z tym zbędne stały się rozważania dotyczące podstaw roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości- art. 224 i 230 k.c. Wobec tego, że powód jako właściciel nieruchomości został w sposób legalny ograniczony w wykonywaniu swojego prawa, a przedsiębiorstwo przesyłowe miało, i ma nadal, tytuł prawny do korzystania z jego nieruchomości, nie może być mowy o bezumownym (bez tytułu prawnego) z niej korzystaniu, a tym samym o wynagrodzeniu za takie korzystanie przy zastosowaniu wymienionych przepisów kodeksu cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2002 r., V CKN 1863/00). Wskazać także należy, że skoro ustawodawca oddał organom administracji kompetencje do wydawania ostatecznych decyzji administracyjnych w trybie art. 35 u.z.t.w.n., uprawniające przedsiębiorstwo przesyłowe do prowadzenia prac opisanych w tym przepisie na terenie cudzych nieruchomości, to wydawane przez te organy decyzje muszą być respektowane przez inne organy państwowe, w tym i sądy powszechne. Wymaga tego art. 7 i 10 Konstytucji RP, ale i art. 16 § 1 k.p.a., stosownie do którego ostateczna decyzja administracyjna może być wyeliminowana z obrotu prawnego tylko przez uprawiony organ w przewidzianym prawem postępowaniu ( por. wyrok SN z dnia 20 maja 2011 r., IV CSK 563/10; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 stycznia 2013 r., I ACa 379/12, lex 1289353).

Wyrok SA w Katowicach z dnia 5 listopada 2014 r., I ACa 172/14

Standard: 7442 (pełna treść orzeczenia)