Postanowienie z dnia 1999-03-05 sygn. I CKN 1069/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 1069/98

Postanowienie z dnia 5 marca 1999 r.

Jeżeli powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej uzależnione jest wyłącznie od woli stron, to takie zastrzeżenie, jako objęte treścią czynności prawnej, nie może być kwalifikowane jako warunek w rozumieniu art. 89 k.c.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Z. Kwaśniewski, B. Myszka.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 5 marca 1999 r. na posiedzeniu niejawnym zażalenia Dariusza P. w sprawie przeciwko notariuszowi Krzysztofowi Ł., na odmowę dokonania czynności notarialnej, na skutek kasacji Dariusza P. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 16 marca 1998 r. sygn. akt (...)

postanowił oddalić kasację.

Uzasadnienie:

Dariusz P. zwrócił się do notariusza o sporządzenie w formie aktu notarialnego umowy najmu, która miała być zawarta na czas nie określony, z możliwością jej wcześniejszego rozwiązania. Umowa miała też zawierać oświadczenie najemcy o poddaniu się egzekucji o następującej treści: "Dariusz P. jako najemca oświadcza, że zobowiązuje się do wydania wynajmującemu Karolowi S. budynku opisanego w § 1 tego aktu w terminie 14 dni od rozwiązania umowy najmu i z obowiązku tego poddaje się egzekucji z art. 777 pkt 4 k.p.c.". Notariusz, uznając tego rodzaju zapis za niedopuszczalny, odmówił dokonania czynności notarialnej. Jego zdaniem, przepis art. 777 pkt 4 k.p.c. wymaga, aby akt notarialny - jako tytuł egzekucyjny - wskazywał jednoznacznie termin wydania rzeczy.

Rozpoznając zażalenie Dariusza P. na odmowę dokonania czynności notarialnej, Sąd Wojewódzki w Warszawie, postanowieniem z dnia 16marca 1998 r., oddalił to zażalenie. Od tego postanowienia Dariusz P. wniósł kasację, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 777 pkt 4 k.p.c. oraz niewłaściwe jego zastosowanie, jak również niewłaściwe zastosowanie art. 83 § 1 Prawa o notariacie. Wskazując na powyższe, wniósł o zmianę postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy, albo o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy podnieść, że zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1997 r. II CKN 45/96 (niepubl.), dopuszczalna jest kasacja od postanowienia wydanego przez Sąd Wojewódzki (Okręgowy) w wyniku rozpoznania zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej. Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela ten pogląd, co umożliwia merytoryczne rozpoznanie kasacji. Jej podstawowy zarzut sprowadza się do naruszenia przepisu art. 777 pkt 4 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia innych rzeczy zamiennych, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany. Treść tego przepisu pozwala stwierdzić, że poddanie się egzekucji na podstawie aktu notarialnego jako tytułu egzekucyjnego jest jednostronnym oświadczeniem woli dłużnika, rodzącym także skutki procesowe. Takim skutkiem procesowym jest powstanie tytułu egzekucyjnego, który po nadaniu mu klauzuli wykonalności stanowić będzie podstawę do wszczęcia egzekucji. W skazać przy tym należy, że skuteczność oświadczenia woli dłużnika o poddaniu się egzekucji aktem notarialnym uzależniona jest od spełnienia określonych przesłanek.

Wśród nich należy wymienić:

- po pierwsze, wymaganie, aby oświadczenie woli dłużnika było skuteczne w świetle przepisów prawa materialnego;

- po wtóre, oświadczenie musi być dokonane w formie aktu notarialnego;

- po trzecie, w oświadczeniu dłużnik musi się poddać w sposób jednoznaczny egzekucji;

- po czwarte, oświadczenie musi zawierać inne elementy, o których stanowi art. 777 pkt 4 k.p.c. (obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia innych rzeczy zamiennych ilościowo oznaczonych, albo obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej oraz wskazanie w akcie terminu zapłaty, uiszczenia lub wydania).

Odmowę sporządzenia czynności w formie aktu notarialnego w niniejszej sprawie uzasadniono właśnie tym, że w oświadczeniu dłużnika o poddaniu się egzekucji aktem notarialnym nie sprecyzowano jednoznacznie elementu w postaci wskazania terminu wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, tj. "budynku objętego umową najmu. Uznano bowiem, że oświadczenie dłużnika, iż zobowiązuje się wydać wynajmującemu budynek będący przedmiotem najmu w terminie 14 dni od rozwiązania umowy, nie odpowiada wymaganiu wskazania terminu do wydania, o którym stanowi art. 777 pkt 4 k.p.c. Wskazano bowiem, że przy takim określeniu nadejście terminu niejest zdarzeniem pewnym, bo sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności musiałby badać, czy umowa została rozwiązana, a do tego nie jest uprawniony.

Ten pogląd przyjął notariusz. uzasadniając odmowę dokonania czynności, a podzielił go Sąd Wojewódzki.

Podejmując ten podstawowy w niniejszej sprawie problem, wskazać należy, że wskazanie terminu zapłaty. uiszczenia lub wydania jest - w rozumieniu art. 777 pkt 4 k.p.c. - terminem spełnienia świadczenia. Jest to niewątpliwie termin materialnoprawny, co powoduje, iż dla jego oznaczenia mają w pełni zastosowanie przepisy prawa cywilnego o wyznaczeniu terminu. O ile - na tle tych przepisów - samo wyrażenie "termin", rozumiany bądź jako konkretna chwila, bądź jako okres mierzony liczbą dni, tygodni, miesięcy, lat, nie budzi wątpliwości, o tyle sposób jego oznaczenia nie jest łatwy do zdefiniowania, gdyż pozostawiony jest w ustawie, orzeczeniu sądu, decyzji innego organu państwowego albo woli stron. Dopiero w razie braku takiego określenia mają zastosowanie przepisy tytułu V księgi I kodeksu cywilnego. Nie ulega żadnej wątpliwości, że termin nie musi być wskazany co do dnia, ale może być określony zdarzeniem, którego nastąpienie w konkretnej sytuacji przewidują umawiające się strony (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 15 grudnia 1965 r. 3 CR 35/56, PiP 1957, nr 9, s. 477 i z dnia 6 lipca 1963 r. II CR 161/63, OSNCP 1964, z. 7-8, poz. 152).

Istnieją tu jednak pewne granice. Mianowicie, oznaczenie terminu przez określone zdarzenie może nastąpić tylko wtedy, gdy nastąpienie tego zdarzenia w przyszłości jest - w ramach rozsądnych ludzkich oczekiwań - oczywiście pewne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1990 r. IV CR 236/90, OSNCP 1991, z. 10-12, poz. 125). W wyroku tym za takie zdarzenie uznano uzależnienie czasu ustania stosunku najmu od wzniesienia w przyszłości budynku. Powszechnie przyjmuje się też, że termin może występować w czystej postaci, albo - co zdarza się często - jako połączenie terminu z warunkiem. Obie te instytucje mają bowiem wiele wspólnego. Odróżnia je to, że istotą warunku jest niepewność nastąpienia zdarzenia, od którego uzależniono powstanie lub ustanie skutku prawnego; termin zaś jest zawsze pewny, gdyż określa czas, co zawsze musi nastąpić.

W zależności od sposobu połączenia warunku z terminem, doktryna rozróżnia następujące rodzaje terminów: a) dies certus an, certus quando; b) dies certus an incertus quando; c) dies incertus an, certus quando; d) dies incertus an. incertus quando. Jedynie w tym ostatnim przypadku termin jest tak dalece zdominowany przez warunek, że o terminie jako o chwili pewnej, właściwie nie można mówić (za taki przypadek Sąd Najwyższy uznał uzależnienie ustania najmu od wzniesienia przez najemcę w przyszłości budowli). Powiązanie terminu z warunkiem może nastąpić w ramach swobody umów, chyba że ustawa się temu sprzeciwia (np. art. 157 § 1 k.c.). Dotyczy to też jednostronnych oświadczeń woli (np. art. 962 zd. 1 k.c.).

W związku z tym powstaje pytanie, czy powiązanie terminu z warunkiem sprzeciwia się treści art. 777 pkt 4 k.p.c.? Odpowiedź jest oczywiście negatywna, a przepis art. 786 k.p.c wręcz przewiduje istnienie tytułu egzekucyjnego, którego wykonanie uzależnione jest od określonego zdarzenia. Brak przy tym podstaw, aby spod dyspozycji art. 786 k.p.c. wyłączyć tytuł egzekucyjny w postaci aktu notarialnego. W niniejszej sprawie rzecz jednak sprowadza się do zagadnienia, czy wskazanie przez dłużnika terminu do wydania nieruchomości wynajmującemu poprzez użycie sformułowania "w terminie 14 dni od rozwiązania umowy", zawartej na czas nieokreślony, z zastrzeżeniem możliwości jej rozwiązania za wypowiedzeniem z zachowaniem i bez zachowania okresu wypowiedzenia, jest rzeczywiście powiązaniem warunku z terminem i w tych kategoriach należy dokonywać oceny prawnej. Przez warunek rozumie się przecież zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Jeżeli ziszczenie się zdarzenia przyszłego zależy od woli stron, mówi się o warunku potestatywnym.

Taki warunek jest w ogóle dopuszczalny np. gdy od decyzji jednej lub obu stron zależy spełnienie się warunku (zawarcie związku małżeńskiego, wybór zawodu, itp.). Należy wszakże taki warunek potestatywny odróżnić od zastrzeżenia, które uzależnia skutek czynności prawnej od tego, czy strona skorzysta z uprawnienia lub zechce zobowiązanie wykonać. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Przecież skutek w postaci rozwiązania umowy zależy od tego, czy jedna ze stron wypowie umowę najmu z zachowaniem okresu wypowiedzenia lub wynajmujący wypowie umowę najmu bez zachowania okresu wypowiedzenia. Skutek w postaci rozwiązania umowy uzależniony jest zatem wyłącznie od woli stron, co oznacza, że zastrzeżenie, od którego zależy skutek czynności prawnej, jest elementem składowym treści umowy najmu, a nie zdarzeniem zewnętrznym, przyszłym i niepewnym. Takie zastrzeżenie nie może być kwalifikowane jako warunek w rozumieniu art. 89 k.c. Tym samym zbędne jest rozważenie, czy w niniejszej sprawie wskazano termin poprzez powiązanie warunku z terminem.

Problem w niniejszej sprawie sprowadza się zatem do tego, czy wskazanie przez dłużnika terminu do wydania nieruchomości wynajmującemu, "w terminie 14dni od rozwiązania umowy najmu" w sytuacji, gdy mamy do czynienia z umową na czas nieokreślony, z zastrzeżeniem możliwości jej rozwiązania za wypowiedzeniem z zachowaniem i bez zachowania okresów wypowiedzenia, spełnia wymagania "wskazania terminu wydania" w rozumieniu art. 777 pkt 4 k.p.c. Rzecz w tym, że umowa najmu zawarta na czas nieokreślony może nie być rozwiązana, a tym samym określenie zdarzenia, od którego należy liczyć termin 14 dni, nie jest pewne. Jest bowiem wątpliwe, czy można mówić o wyznaczeniu terminu, gdy zarówno jego nadejście, jak i jego chwila nie są pewne, a więc, gdy określono go, wskazując zdarzenie, które tylko może nastąpić, ale nie jest pewne, czy nastąpi. Kluczem do oceny jest wskazówka zawarta w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1990 r. II CR 236/90 (niepubl.), w którym stwierdzono, że tylko takie zdarzenie można traktować jako termin ustania stosunku najmu, którego nastąpienie w przyszłości jest - w ramach rozsądnych ludzkich oczekiwań - oczywiście pewne. W konkretnym przypadku chodzi zaś o zdarzenie w postaci rozwiązania umowy najmu, od którego nastąpienia należy liczyć termin 14 dni do wydania przedmiotu najmu.

Owo zdarzenie w postaci rozwiązania umowy najmu może, lecz nie musi nastąpić. Zależy to od woli stron. Jeśli tak, to nie sposób uznać, aby jego nastąpienie w przyszłości było pewne. Jest ono prawdopodobne, lecz nie jest pewne. Tym samym nie można uznać, aby taki sposób - jak zaproponowano w projekcie umowy najmu - wskazania terminu do wydania przedmiotu najmu odpowiadał wymaganiom art. 777 pkt 4 k.p.c. Uzasadnia to oddalenie kasacji (art. 393[12] k.p.c.).

OSNC 1999 r., Nr 9, poz. 160