Uchwała z dnia 1999-01-26 sygn. III CZP 58/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 58/98

Uchwała z dnia 26 stycznia 1999 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda.

Sędziowie SN: G. Bieniek, L. Walentynowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi dłużnika Stanisława Z. na czynności Komornika Sądu Rejonowego dla Krakowa-Podgórza w Krakowie, Rewiru VI, z udziałem wierzyciela (...) banku Gospodarczego SA w K. - Oddział w B. B., o egzekucję świadczenia pieniężnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 26 stycznia 1999 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie, postanowieniem z dnia 30 października 1998 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy w świetle art. 394 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 767 § 3 k.p.c. przysługuje zażalenie na postanowienie sądu rejonowego o odrzuceniu skargi na czynności komornika jako wniesionej po upływie terminu z art. 767 § 2 k.p.c. w sytuacji, gdy skarga ta dotyczy czynności, co do której przepisy kodeksu postępowania cywilnego regulujące postępowanie egzekucyjne nie przewidują zażalenia na postanowienie sądu?"

podjął następującą uchwałę:

Na postanowienie sądu rejonowego odrzucające spóźnioną skargę na czynności komornika przysługuje zażalenie.

Uzasadnienie.

Dłużnik złożył skargę na czynności komornika polegające na wszczęciu egzekucji i zajęciu wynagrodzenia za pracę. Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza w Krakowie odrzucił skargę jako spóźnioną. Rozpoznając zażalenie dłużnika Sąd Wojewódzki w Krakowie powziął wątpliwości ujęte w przedstawionym zagadnieniu prawnym (art. 390 § 1 k.p.c.), dotyczące dopuszczalności zażalenia na postanowienie sądu rejonowego odrzucające spóźnioną skargę na czynności komornika. Sąd odnotował stanowisko judykatury uzależniające dopuszczalność zażalenia na postanowienie sądu, wydane po rozpoznaniu skargi, od treści orzeczenia, a mianowicie od tego, czy kończy ono postępowanie egzekucyjne.

Sąd Wojewódzki wyraził obawę, że - przy tego rodzaju wykładni - postanowienia sądu rejonowego odrzucające skargę mogą częstokroć nie podlegać kontroli instancyjnej, co powodowałoby istotne ograniczenie uprawnień osób biorących udział w postępowaniu egzekucyjnym, jako że odmowa merytorycznego rozpoznania skargi bywa niejednokrotnie bezzasadna.

Przedstawione wątpliwości zaktualizowały się w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, w której - w ocenie Sądu Wojewódzkiego - Sąd Rejonowy bezpodstawnie odrzucił skargę, mimo złożenia jej z zachowaniem terminu przewidzianego w art. 767 § 2 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył. co następuje:

Skarga na czynności komornika (art. 767 § 1 k.p.c.) jest zasadniczym środkiem prawnym w postępowaniu egzekucyjnym. Według przyjętej w art. 363 § 1 k.p.c. klasyfikacji, należy ona do "innych środków zaskarżenia", które - jako niedewolutywne - nie powodują przeniesienia postępowania przed sąd wyższej instancji, ale utrzymują postępowanie kontrolne przed sądem, który wydał zaskarżone orzeczenie. (...) Skarga na czynności komornika jest jednocześnie środkiem zaskarżenia o charakterze odwoławczym, ponieważ "wyzwala" postępowanie kontrolne, którego zadaniem, jak przy środkach odwoławczych w ścisłym znaczeniu, jest zbadanie zaskarżonej czynności. Zaliczona jest w konsekwencji do środków odwoławczych sensu largo.

Według nie kwestionowanej w postępowaniu cywilnym zasady, środki zaskarżenia wniesione po upływie przewidzianego ustawą terminu podlegają odrzuceniu. Takie też są konsekwencje spóźnionej skargi na czynności komornika, jak również skutki nieusunięcia w terminie jej braków formalnych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 maja 1967 r. III CZP 30/67 - OSNCP 1968, z. 3, poz. 34 oraz uchwałę z dnia 6 września 1994 r. III CZP 101/94 - OSNC 1995, z. 2, poz. 24).

Wypowiadając się o dopuszczalności zaskarżenia postanowienia odrzucającego skargę należy wskazać, że zażalenie na postanowienie sądu wydane w postępowaniu egzekucyjnym przysługuje nie tylko w wypadkach przewidzianych w księdze II części drugiej kodeksu postępowania cywilnego (patrz art. 767 § 3 k.p.c.), lecz także w tych wypadkach, w których art. 394 § 1 k.p.c. może znaleźć odpowiednie zastosowanie w tym postępowaniu. Z racji niepełnego uregulowania w kodeksie postępowania cywilnego innych rodzajów postępowań, poza procesowym, przepisy regulujące dopuszczalność zażalenia w procesie mogły zostać odpowiednio zaadaptowane - poprzez art. 13 § 2 k.p.c. - także do postępowania egzekucyjnego. Postanowienie sądu odrzucające skargę podlegałoby więc zaskarżeniu, jeżeli zostałoby uznane za orzeczenie kończące postępowanie w sprawie (art. 394 § 1 in principio k.p.c.).

Skarga na czynności komornika oraz postępowanie sądowe nią wywołane egzystują w sferze egzekucji. Bardzo szeroki jest przy tym zakres czynności oraz zaniechań organu egzekucyjnego objętych skargą, mających różnoraki "ciężar gatunkowy". Na tym tle, dokonując wykładni art. 394 § 1 in principio k.p.c., Sąd Najwyższy wyraził aprobowany w piśmiennictwie pogląd, że na postanowienie sądu wydane w wyniku wniesienia skargi na czynności komornika przysługuje zażalenie wówczas, gdy postanowienie to kończy postępowanie egzekucyjne lub samodzielną część tego postępowania, albo też zmierza do zakończenia egzekucji (orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 28 listopada 1969 r. III CZP 83/69 - OSNCP 1970, z. 6, poz. 105, z dnia 4 stycznia 1973 r. III CRN 344/72 - OSNCP 1973, z. 7-8, poz. 144, z dnia 15 kwietnia 1986 r. III CRN 40/86 - OSP 1987, z. 6, poz. 124, z dnia 15 września 1995 r. III CZP 110/95 - OSNC 1995, z. 12, poz. 177 i z dnia 12 listopada 1997 r. III CZP 55/97 - niepubl.). Należy wszakże zauważyć, że pogląd ten został wypowiedziany wyłącznie w odniesieniu do postanowień sądu rejonowego wydanych po merytorycznym rozpoznaniu skargi w sytuacji, gdy sąd uruchomił swoje uprawnienia kontrolne wobec kwestionowanej decyzji komornika.

Odrzucenie skargi z przyczyn formalnych ma odmienny charakter i oznacza przede wszystkim odmowę rozpoznania przez sąd odwoławczego środka obrony praw dłużnika oraz praw innych osób dotkniętych czynnościami komornika. Sądowa decyzja o odrzuceniu skargi nie ingeruje w przebieg postępowania egzekucyjnego i nie dotyczy oceny czynności komornika; odrzucenie spóźnionej skargi poprzedzone jest wyłącznie badaniem zachowania przez skarżącego terminu przewidzianego w art. 767 § 2 k.p.c. Nie są tu zatem przydatne argumenty uzależniające dopuszczalność zażalenia na postanowienie wydane po merytorycznym rozpoznaniu skargi od treści orzeczenia sądowego. Odrzucenie skargi spóźnionej zawsze oznacza to samo i każdorazowo identyczne są przesłanki tego rozstrzygnięcia. Z kolei zamknięcie drogi do wydania postanowienia merytorycznego wyłącza przewidywania co do jego treści. Orzeczenia kończące postępowanie w sprawie są definiowane jako kończące całe postępowanie albo zamykające drogę do wydania wyroku.

Przenosząc odpowiednio te wskazania na grunt postępowania egzekucyjnego (art. 13 § 2 k.p.c.) należy przyjąć, że postanowienie odrzucające spóźnioną skargę na czynności komornika zamyka drogę do wydania merytorycznego orzeczenia rozstrzygającego tę skargę, a tym samym jest postanowieniem kończącym postępowanie w rozumieniu art. 394 § 1 in principio k.p.c. Za taką wykładnią przemawia też dedukowana z przepisów kodeksu postępowania cywilnego zasada, że postanowienia odrzucające środki odwoławcze są zawsze zaskarżalne, także wtedy gdy nie kończą postępowania w sprawie (patrz art. 394 § 1 pkt 11 k.p.c.). Odrzucenie skargi na czynności komornika niewątpliwie pozbawia osobę uprawnioną do jej wniesienia "fazy odwoławczej". Trafna jest uwaga Sądu Wojewódzkiego, że niemożność instancyjnej kontroli orzeczenia odrzucającego skargę na czynności komornika stanowiłaby istotne ograniczenie uprawnień stron biorących udział w egzekucji do sądowej kontroli czynności podejmowanych przez organ egzekucyjny. Niekontrolowana odmowa rozpoznania skargi kolidowałaby także z konstytucyjnym prawem do sądu, wyrażonym w art. 45 Konstytucji RP.

Należy bowiem przyjąć, że przepis ten uprawnia nie tylko do rozpoznania całej sprawy przez niezawisły sąd, lecz także stanowi o prawie do sądowej kontroli decyzji innych organów, jeżeli taka kontrola jest przewidziana w ustawie (tu: w art. 767 § 1 k.p.c.). Przedstawione argumenty przemawiają za dopuszczalnością zaskarżenia w drodze zażalenia postanowienia sądu rejonowego, odrzucającego spóźnioną skargę na czynności komornika (art. 394 § 1 in principio k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Nie do przyjęcia byłoby stanowisko uzależniające zażalenie od rodzaju czynności komornika. Przedmiotem zażalenia mogą być bowiem przesłanki postanowienia o odrzuceniu spóźnionej skargi, a te - jak wcześniej wskazano - są zawsze tożsame. Wykładnia systemowa i funkcjonalna sprzeciwia się nierównoprawnemu traktowaniu uczestników postępowania egzekucyjnego w ich prawie do skargi.

Sąd Najwyższy nie wypowiadał się przeciwko dopuszczalności zaskarżenia orzeczenia odrzucającego skargę z przyczyn formalnych, natomiast w uzasadnieniu uchwały z dnia 6 września 1994 r. III CZP 101/94 (OSNC 1995, z. 2, poz. 124) wyraził pogląd, że postanowienie o odrzuceniu skargi na czynności komornika jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 394 § 1 k.p.c. i przysługuje na nie zażalenie.

Należało w konsekwencji udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1999 r., Nr 6, poz. 107