Postanowienie z dnia 1998-12-21 sygn. III CKN 739/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 739/98

Postanowienie z dnia 21 grudnia 1998 r.

Na wydane przez przewodniczącego w sądzie drugiej instancji zarządzenie o zwrocie skargi o wznowienie postępowania wobec nieuzupełnienia jej braków nie przysługuje zażalenie.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda.

Sędziowie SN: K. Kołakowski (sprawozdawca), M. Wysocka.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 grudnia 1998 r. sprawy z wniosku Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Izbę Skarbową w L., z udziałem Mojżesza A., Gminnej Spółdzielni "S.(...) C.(...)" w K., o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości, na skutek kasacji uczestniczki postępowania Gminnej Spółdzielni "S.(...) C.(...)" w K. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 4 maja 1998 r. sygn. akt (...)

postanowił oddalić kasację.

Uzasadnienie:

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił, jako niedopuszczalne, zażalenie na zarządzenie przewodniczącej w sądzie drugiej instancji o zwrocie skargi o wznowienie postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości opuszczonej, wobec nieuzupełnienia jej braków w terminie. W kasacji skarżącej "zarzucono" naruszenie przepisu art. 394 § 1 pkt 1 w zw. z art. 406 k.p.c. (gdyż skarga o wznowienie postępowania powinna być traktowana tak, jak pozew, ponieważ do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji), a także nieważność wznawianego postępowania zakończonego postanowieniem z dnia 12 listopada 1959 r. (gdyż skarżąca była pozbawiona możności działania w sprawie). W konkluzji wniesiono o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz zarządzenia przewodniczącej o zwrocie skargi o wznowienie postępowania oraz o przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do rozpoznania na rozprawie skargi o wznowienie postępowania. Sąd Najwyższy oddalił tę kasację, gdyż nie jest ona oparta na "usprawiedliwionej" podstawie (art. 393/12/ k.p.c.).

Przede wszystkim, oczywiście niedopuszczalne jest podnoszenie w kasacji "zarzutu" odnoszącego się nie do zaskarżonego nią postanowienia, lecz do postanowienia kończącego postępowanie, którego dotyczy skarga o wznowienie (art. 392 i 399 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Skarżący pominął przy tym również, że powołane prawomocne postanowienie sądu drugiej instancji z dnia 12 listopada 1959 r. jest skuteczne nie tylko między uczestnikami, ale - z istoty stosunku prawnego - także w stosunku do innych osób (erga omnes). Wiąże ono zarówno sąd, który je wydał, jak również inne sądy, w tym także Sąd Najwyższy (art. 365 § 1, art. 521 § 1 i art. 523 zd. pierwsze k.p.c.). Oparcie kasacji na takiej podstawie jest więc nie tylko niedopuszczalne ze względu na przedmiot zaskarżenia, ale podniesienie tego "zarzutu" pozostaje wręcz w wyraźnej sprzeczności z zawartymi w kasacji wnioskami i stanowi próbę obejścia konieczności uprzedniego skutecznego wznowienia postępowania, zakończonego prawomocnym postanowieniem. Całkowitym nieporozumieniem jest więc powołanie się w uzasadnieniu kasacji na art. 393/11/ k.p.c.

Wznowienia postępowania nieprocesowego dotyczy nie powołany przez skarżącego odrębny przepis art. 524 k.p.c. Zawarto w nim szczególną podstawę skargi o wznowienie (znaną poprzednio w art. 44 kodeksu postępowania niespornego) składanej nie przez uczestnika postępowania, lecz przez zainteresowanego, który nie brał udziału w sprawie zakończonej prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy (art. 524 § 2 k.p.c.). Wyłącza to więc prawidłowość wskazania wprost (i to nawet bez powołania art. 13 § 2 k.p.c.) naruszenia art. 406 k.p.c. jako podstawy kasacji. Oznacza to jednocześnie, że - pominiętą jednak - podstawę kasacji mogło stanowić naruszenie przepisu art. 524 § 2 k.p.c. W jego zdaniu drugim bowiem zawarte jest odesłanie do stosowania, odnoszących się do wznowienia postępowania toczącego się według przepisów o procesie z powodu pozbawienia możności działania, przepisów art. 401 pkt 2, art. 407 i 408 k.p.c., a także odpowiedniego stosowania pozostałych przepisów dotyczących wznowienia postępowania.

Podstawą kasacji skarżący uczynił naruszenie art. 394 § 1 pkt 1 w zw. z art. 406 k.p.c. W uzasadnieniu wskazał, że w treści pierwszego z tych przepisów wyraźnie nie ograniczono dopuszczalności zażalenia wyłącznie do zarządzeń przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji, zaś jeśli - według art. 409 k.p.c. - skarga o wznowienie powinna czynić zadość m.in. warunkom pozwu, to na jej zwrot, podobnie jak na zwrot pozwu, przysługuje zażalenie. Stanowiska tego nie można podzielić. Istotą dopuszczalności zażalenia do sądu drugiej instancji, czemu poświęcony jest ten przepis, jest to, by nie tylko postanowienie (jak odczytał skarżący), ale i zarządzenie przewodniczącego wydane było w sądzie pierwszej instancji (art. 394 § 1 in principio k.p.c.). Dlatego utrwalona jest w orzecznictwie zasada, że postanowienia (zarządzenia) wydane w sądzie drugiej instancji nie podlegają zaskarżeniu zażaleniem, bez względu na ich przedmiot.

Poza dopuszczalnością zażalenia pozostają więc także te rozstrzygnięcia, które nawet po raz pierwszy wydane zostały przez sąd drugiej instancji (np. co do zwolnienia od kosztów - por. obecną treść art. 115 k.p.c., czy wyłączenia sędziego - por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, wpisaną do księgi zasad prawnych, z dnia 8 czerwca 1988 r. III CZP 16/88, OSNCP 1989, z. 1, poz. 6; OSPiKA 1989, z. 2, poz. 30). Także na istnienie zasady niedopuszczalności zaskarżenia "zwyczajnym środkiem prawnym" (zażaleniem) odrzucenia przez sąd wyższej instancji skargi o wznowienie wskazał już Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 czerwca 1966 r. II CZ 53/66, OSNCP 1967, z. 1, poz. 17. Nawet wówczas, gdy ustawodawca ostatnio dopuścił - wyjątkowo - zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji, wyraził to w odrębnym przepisie (nadto dlatego zamieszczonym - zresztą niespójnie co do materii - w przepisach o kasacji, a więc poza rozdziałem o zażaleniu do sądu drugiej instancji), wyraźnie zastrzegając, że zażalenie takie przysługuje "tylko na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające kasację" (art. 393/18/ k.p.c.).

Potwierdza to - jak słusznie przyjął Sąd Wojewódzki - nietrafność stanowiska wyrażonego także w kasacji. To, że - według art. 409 k.p.c. (a nie art. 406 k.p.c. powołanego w podstawie kasacji) - skarga o wznowienie postępowania powinna czynić zadość warunkom pozwu, nie oznacza -jak dowolnie przyjął skarżący - że tym samym skarga ta "powinna być traktowana tak, jak pozew", również co do dopuszczalności zażalenia na zarządzenie o jej zwrocie. Uregulowanie to oznacza - w istocie - tak zresztą, jak wskazano to wyraźnie w innych licznych przepisach kodeksu postępowania cywilnego, że skarga ta spełniać powinna - przede wszystkim - wymagania przewidziane dla pism procesowych. Wykładnia przedstawiona w kasacji wymagałaby sięgnięcia do art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c. o dopuszczalności zażalenia na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu w drodze analogii. Z istoty szczególnego charakteru przepisów normujących postępowanie sądowe stosowanie ich w drodze analogii powinno być - co do zasady - wyłączone.

Mimo obowiązywania już przez kilkadziesiąt lat nie zmienionej treści podstawowych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w praktyce ich stosowania dostrzegane są jednak nadal takie luki w uregulowaniach, których wypełnienie wymaga wyjątkowego odstępowania w orzecznictwie Sądu Najwyższego od ścisłego przestrzegania takiej zasady. Miało to miejsce także w odniesieniu do dopuszczalności zażalenia, jednakże tylko do sądu drugiej instancji. Zabieg taki nie jest jednak możliwy w odniesieniu do dopuszczalności zażalenia na zarządzenia (postanowienia) wydawane w sądzie drugiej instancji. Po pierwsze - nie istnieje w tym zakresie luka w uregulowaniach, wymagająca wypełnienia w drodze analogii. Świadczy o tym nie tylko redakcja i usytuowanie przepisu art. 394 § 1 k.p.c., ale - przede wszystkim-szczególna ("...tylko...") treść art. 393/18/ k.p.c. Na konieczność ścisłego wykładania tego jednoznacznego przepisu Sąd Najwyższy wskazywał już zresztą w swoim orzecznictwie (por. np. postanowienia: z dnia 16 września 1997 r. III CZ 45/97, OSP 1998, z. 4, poz. 88 i z dnia 19 stycznia 1998 r. I PZ 54/97, nie publ.).

Po wtóre - nie byłaby to nawet zwykła analogia, gdyż wymagałaby nie tylko odpowiedniego odniesienia przepisu o zwrocie pozwu do zwrotu skargi o wznowienie postępowania, ale ponadto również - przepisu odnoszącego się do dopuszczalności zaskarżenia zażaleniem zarządzenia przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji - do zarządzenia wydanego w tym innym przedmiocie, w innym także sądzie, bo w sądzie drugiej instancji. Prowadzi to do wniosku, że na wydane przez przewodniczącego w sądzie drugiej instancji zarządzenie o zwrocie skargi o wznowienie postępowania wobec nieuzupełnienia jej braków nie przysługuje zażalenie.

OSNC 1999 r., Nr 5, poz. 102