Wyrok z dnia 1998-11-24 sygn. I CKN 864/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 864/98

Wyrok z dnia 24 listopada 1998 r.

Zabezpieczenie hipoteczne nie obejmuje odsetek kapitałowych.

Przewodniczący: sędzia SN L. Walentynowicz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: F. Barczewska, M. Sychowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Jarosława Ż. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Produkcyjnemu "P.(...)-M.(...)" - Spółce z o.o. w G. oraz Grażynie i Wojciechowi małż. K. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanych Grażyny i Wojciecha małż. K. od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 kwietnia 1997 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym, w punkcie drugim w części oddalającej apelację oraz w punkcie trzecim i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Uwzględniając w całości powództwo Jarosława Ż., Sąd Wojewódzki w Gdańsku wyrokiem z dnia 25 października 1996 r. zasądził na jego rzecz od pozwanych: Przedsiębiorstwa Handlowo-Produkcyjnego "P.(...)-M.(...)" - Spółki z o.o. w G. oraz Grażyny i Wojciecha małżonków K. kwotę 76 175,70 zł z odsetkami i kosztami procesu. W wyroku zastrzeżono, że zapłata przez jednego z pozwanych zwalnia pozostałych z długu oraz że małżonkowie K. ponoszą tylko odpowiedzialność z tytułu własności nieruchomości położonej w G. przy ul. Ujejskiego 16, wpisanej do księgi wieczystej Kw nr (...). Z ustaleń sądowych wynikało, że umową z dnia 18 grudnia 1990 r. Młodzieżowa Spółdzielnia Mieszkaniowa w G. pożyczyła pozwanej Spółce z o.o. "P.(...)-M.(...)" w G. złotówkową równowartość 100000 dolarów (945,20 mln starych zł), z kolei pozwana zobowiązała się zwrócić po upływie roku taką równowartość według kursu dewizowego obowiązującego w dniu 20 grudnia 1991 r. z odsetkami w wysokości 12°/0. Pożyczka została jednocześnie zabezpieczona ustanowieniem hipoteki w wysokości 950 mln starych zł (95000 zł) na nieruchomości Grażyny i Wojciecha K., położonej przy ul. Ujejskiego 16 w G.

Grażyna K. była głównym udziałowcem Spółki "P.(...)-M.(...)" i zawierała umowę pożyczki w imieniu tej Spółki wespół z ówczesnym dyrektorem Jerzym K. Zobowiązanie pożyczkowe zostało wykonane częściowo przez Wojciecha K., który dokonał 3 spłat (ostatnią dnia 18 marca 1992 r.) w łącznej wysokości 480995000 starych zł. Umową notarialną z dnia 12 maja 1993 r. dokonany został przez Młodzieżową Spółdzielnię Mieszkaniową w G. przelew wierzytelności na rzecz powoda Jarosława Ż. z jednoczesnym wpisem do księgi wieczystej nr (...) nowego wierzyciela hipotecznego. Sąd Wojewódzki uznał za skuteczną umowę pożyczki oraz przelew wierzytelności. Przelewem - w ocenie sądu - została objęta dochodzona kwota, ponieważ zobowiązanie zwrotne pożyczkobiorcy wyraziło się złotówkową równowartością 100 000 USD według kursu na dzień 20 grudnia 1991 r. (111 200 zł) oraz należnymi odsetkami (13 344 zł), z odliczeniem dokonanych spłat (48 099,50 zł).

W spółodpowiedzialność pozwanych, odpowiadających z różnych tytułów prawnych (art. 720 k.c. oraz art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece), została ukształtowana w wyroku jako in solidum, z zaznaczeniem ograniczenia odpowiedzialności dłużników rzeczowych do nieruchomości hipotecznej. Odsetki za zwłokę zostały zasądzone na zasadach ustawowych (art. 481 k.c.). W następstwie apelacji Grażyny K. i Wojciecha K. Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 25 kwietnia 1997 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zastąpił wymienione w nim odsetki ustawowe odsetkami umownymi w wysokości 12% oraz zastrzegł prawo dłużników rzeczowych do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie ich odpowiedzialności do nieruchomości obciążonej hipoteką. W części uwzględniającej apelację powództwo zostało oddalone, jak również oddalono dalej idącą apelację.

W kasacji pozwani małżonkowie K. wnieśli o uchylenie wyroku odwoławczego w części oddalającej ich apelację i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Skarżący powołali się na naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 509 i 510 k.c. oraz na naruszenie przepisów procesowych, w szczególności art. 72 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie są uzasadnione zarzuty zgłoszone w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art. 393/1/ pkt 2 k.p.c.). Skarżący nie są dłużnikami osobistymi powoda, ale są - z racji ustanowienia przez nich hipoteki - dłużnikami rzeczowymi odpowiadającymi wespół z dłużnikiem osobistym (pożyczkobiorcą) na podstawie różnych tytułów prawnych (in solidum). Warunkiem skutecznego dochodzenia zaspokojenia z nieruchomości jest jednak uzyskanie przez wierzyciela hipotecznego tytułu wykonawczego, zasądzającego zabezpieczoną hipotecznie wierzytelność od właściciela nieruchomości. Warunkiem każdej egzekucji jest istnienie tytułu wykonawczego (art. 776 k.p.c.). Realizacja hipoteki następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym i do tych przepisów odsyła art. 75 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.). Wypada zauważyć, że dłużnik rzeczowy nie musi, choć może, być jednocześnie dłużnikiem osobistym. Z tych względów nieuzasadnione są zamieszczone w kasacji sugestie o niemożności dochodzenia roszczenia na drodze sądowej przeciwko dłużnikowi hipotecznemu.

Bezzasadny jest też zarzut naruszenia art. 72 k.p.c. Otóż, przepis ten nie sprzeciwia się łącznemu pozwaniu przez wierzyciela dłużnika osobistego oraz dłużnika rzeczowego, bo występuje między nimi co najmniej współuczestnictwo formalne (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.), a także istnieje celowość ich pozwania z uwagi na akcesoryjność hipoteki w jej relacji do wierzytelności (art. 219 k.p.c.). Rozpoznając kasację w ramach pierwszej jej podstawy (art. 393/1/ pkt 1 k.p.c.), należy wskazać na odrębne zasady odpowiedzialności pożyczkobiorcy oraz dłużnika hipotecznego. Wyrok zasądzający dochodzoną należność od pozwanej Spółki z o.o. "P.(...)-M.(...)" uprawomocnił się już w fazie postępowania pierwszoinstancyjnego, jednakże dłużnicy rzeczowi mogą również podnosić zarzuty przysługujące dłużnikowi osobistemu (art. 73 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Nie są jednak zasadne zarzuty pozwanych dotyczące ważności umowy pożyczki z dnia 18 grudnia 1990 r. oraz umowy przelewu wierzytelności z dnia 12 maja 1993 r. Ocena obu umów nie prowadzi do sugerowanych wniosków. Co więcej, w kasacji nie przedstawiono racjonalnych argumentów mających uzasadnić lansowaną tezę. Odmiennym zagadnieniem jest natomiast zakres odpowiedzialności dłużników hipotecznych, odmienny od zakresu odpowiedzialności pożyczkobiorcy, bo ograniczony sumą pieniężną wskazaną w hipotece, tj. kwotą 950 mln starych zł (95000 zł). Należy także podkreślić, że zabezpieczenie hipoteczne obejmuje tylko odsetki zwłoki (art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) i nie dotyczy odsetek kapitałowych. Te ostatnie są w istocie wierzytelnością (dochodem wierzyciela) i muszą być wyraźnie wymienione we wpisie, gdyż zwiększają sumę wyznaczającą granice odpowiedzialności dłużnika hipotecznego (art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

Sąd Wojewódzki - jak należy sądzić ze sposobu interpretacji umowy pożyczki - zaliczył odsetki umowne (12%) do odsetek kapitałowych. W takiej sytuacji nie zwiększyły by one o 13 344 zł rozmiaru odpowiedzialności pozwanych K. Sąd Apelacyjny nie wypowiedział się wyraźnie w tej kwestii, ale podzielił pogląd, że na dzień 20grudnia 1991 r. pożyczkobiorca zobowiązany był zapłacić pożyczkodawcy kwotę 124544 zł. Inaczej z kolei zinterpretował problem odsetek zwłoki. Sąd odwoławczy nie ustosunkował się do podstawowego zarzutu apelacyjnego w kwestii granic odpowiedzialności pozwanych określonych wskazaną we wpisie sumą pieniężną (por. art. 68 cyt. ustawy). Nie wiadomo też, jakie przesłanki prawne pozwoliły na "zaliczenie" dokonanych przez Wojciecha K. wpłat poza granice odpowiedzialności dłużników hipotecznych. Także z uwagi na lakoniczność uzasadnienia wyroku odwoławczego Sąd Najwyższy nie może ustosunkować się wprost do apelacji i występować w innej roli niż jest mu przypisana.

Nie można w szczególności w postępowaniu kasacyjnym ustalać rozmiaru zobowiązania dłużników rzeczowych wobec nabywcy wierzytelności (art. 509 k.c.), jak również wyjaśniać sposobu zarachowania zapłaty (art. 451 k.c.). Zaistniała zatem potrzeba uchylenia zaskarżonej części wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazania sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania (art. 393/1/3 § 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.).

Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy należy mieć na uwadze, że korzystna dla apelujących korekta wysokości odsetek zwłoki i oddalenie powództwa odsetkowego ponad orzeczone 12% pozostają w mocy, a to z uwagi na odrzucenie kasacji strony przeciwnej (art. 384 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c.).

OSNC 1999 r., Nr 6, poz. 111