Uchwała z dnia 1998-06-17 sygn. III CZP 19/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 19/98

Uchwała z dnia 17 czerwca 1998 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Wysocka.

Sędziowie SN: K. Kołakowski, H. Pietrzkowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej P. Wiśniewskiego, w sprawie z wniosku Wincentego W., z udziałem Mieczysława W., Jana W., Zdzisława W., Kazimierza W. i Jarosława W., o zabezpieczenie spadku, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 17 czerwca 1998 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Płocku, postanowieniem z dnia 6 kwietnia 1998 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy od postanowień o zabezpieczeniu spadku przysługuje apelacja, czy też zażalenie?"

podjął następującą uchwałę:

Na wydane w sprawie o zabezpieczenie spadku postanowienie określające środek zabezpieczenia przysługuje zażalenie.

Uzasadnienie:

Sąd Rejonowy w Sierpcu, postanowieniem z dnia 24 listopada 1997 r., zabezpieczył spadek po zmarłym w dniu 16 listopada 1997 r. Józefie W. przez spisanie majątku ruchomego i oddanie go pod dozór wnioskodawcy Wincentego W. Na powyższe postanowienie w części zasądzającej oddanie spisanego majątku ruchomego pod dozór wnioskodawcy złożył zażalenie uczestnik postępowania Jarosław W., wnosząc o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddanie ruchomości pod jego dozór. Sąd Wojewódzki w Płocku, rozpoznając to zażalenie, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jak wynika z uzasadnienia przedstawionego zagadnienia prawnego, źródłem wątpliwości Sądu Wojewódzkiego jest występująca w piśmiennictwie rozbieżność stanowisk co do rodzaju środka odwoławczego przysługującego na postanowienie o zabezpieczeniu spadku. Według pierwszego z dwóch zaprezentowanych poglądów, sformułowanie art. 635 § 6 k.p.c., że zażalenie przysługuje na postanowienie "w sprawie zabezpieczenia spadku", przemawia za tym, iż odnosi się ono do postanowień dotyczących zabezpieczenia, zmiany zabezpieczenia oraz uchylenia zabezpieczenia, i to zarówno postanowień pozytywnych, jak i negatywnych. Według natomiast drugiego poglądu, postanowienie o zabezpieczenie spadku (a także postanowienie oddalające wniosek w tej materii) jest orzeczeniem co do istoty sprawy, w związku z czym przysługuje na nie apelacja (art. 518 zdanie pierwsze k.p.c.). Na pozostałe postanowienia sądu "w sprawie zabezpieczenia spadku" przysługuje zażalenie (np. na postanowienie o zmianie środka zabezpieczenia).

W rozpoznawanej sprawie - co uszło uwadze Sądu Wojewódzkiego - uczestnik postępowania w złożonym zażaleniu nie kwestionował samego zabezpieczenia, a więc rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, lecz zaskarżył postanowienie w części zarządzającej oddanie, podlegającego spisaniu, majątku ruchomego pod dozór wnioskodawcy. Skarżący w zażaleniu kwestionuje zatem zastosowany przez sąd środek zabezpieczenia. Stosownie do art. 636 k.p.c. środkami zabezpieczenia są: spisanie majątku ruchomego i oddanie go pod dozór, złożenie do depozytu, ustanowienie zarządu tymczasowego, ustanowienie dozoru nad nieruchomością. Zastosowanie jednego z tych środków nie wyłącza zastosowania innych, równocześnie lub kolejno. Z kolei z § 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczeniu spadku i sporządzeniu spisu inwentarza (Dz. U. Nr 92, poz. 411) wynika, że jeżeli wykonywane przez komornika postanowienie o zabezpieczeniu nie określa środka zabezpieczenia, zastosuje on środki wymienione w art. 636 k.p.c., a o potrzebie zastosowania innych środków zawiadamia sąd, który wydał postanowienie.

Z unormowań zawartych w przytoczonych przepisach wypływa wniosek, że wskazany w postanowieniu o zabezpieczeniu spadku środek zabezpieczenia nie wchodzi w zakres rozstrzygnięcia co do istoty sprawy. Poczynione uwagi wskazują, że wątpliwości Sądu Wojewódzkiego w istocie sprowadzają się do zagadnienia: czy od postanowienia o zabezpieczeniu spadku w części orzekającej o zastosowanym środku zabezpieczenia przysługuje zażalenie, czy apelacja. Rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego należy poszukiwać w przepisach kodeksu postępowania cywilnego - łącznie z przepisami powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza.

Rozgraniczenie w postępowaniu nieprocesowym dopuszczalności środków odwoławczych opiera się na kryterium przedmiotu rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu. Apelacja przysługuje od postanowień orzekających co do istoty sprawy, czyli postanowień merytorycznych, które swą treścią i skutkami odpowiadają wyrokom wydanym w procesie. W postępowaniu tym przedmiotem orzeczenia co do istoty sprawy jest żądanie zawarte we wniosku o wszczęcie postępowania lub we wnioskach zgłoszonych w toku tego postępowania przez jego uczestników. W postępowaniu o zabezpieczenie spadku przedmiotem żądania jest zabezpieczenie spadku. Postanowienie sądu uwzględniające lub oddalające taki wniosek jest przeto postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy. Od takich zatem postanowień przysługuje - stosownie do art. 518 zdanie pierwsze k.p.c. - apelacja. W postępowaniu nieprocesowym zażalenie przysługuje natomiast na postanowienie "nie orzekające co do istoty sprawy" i tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (art. 518 zdanie drugie k.p.c.).

W przepisach dotyczących tego postępowania wypadki dopuszczalności zażalenia są rzadkie (por. art. 510 § 1 zdanie trzecie, art. 551 § 2, art. 554 § 3, art. 612 § 2, art. 648 § 2 k.p.c.). Do wymienionych postanowień zaskarżalnych zażaleniem - z mocy unormowania przyjętego w art. 635 § 6 k.p.c. - zaliczyć należy pozostałe (nie rozstrzygające o zabezpieczeniu) postanowienia, które sąd wydaje "w sprawie zabezpieczenia spadku". Takim postanowieniem jest, między innymi, postanowienie określające środek zabezpieczenia, skoro sposób zabezpieczenia nie wchodzi - jak już wskazano - w zakres rozstrzygnięcia co do istoty sprawy. Z przytoczonych względów i na mocy art. 390 k.p.c. Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści jak w sentencji.

OSNC 1999 r., Nr 1, poz. 1