Zaskarżalność zabezpieczenie spadku (art. 635 § 6 k.p.c.)

Na postanowienie sądu w przedmiocie zabezpieczenia spadku orzekające co do istoty sprawy przysługuje zażalenie.

dopuszczalność zażalenia w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji regulują art. 394, 394[1a] i 394[3] k.p.c., a postępowaniu wykonawczym przepisy powołane w art. 636 § 4 k.p.c. (w przypadku zabezpieczenia spadku przez ustanowienie zarządu tymczasowego lub oddanie mienia ruchomego pod dozór). Nic nie wskazuje na wolę ustawodawcy, aby w postępowaniu o zabezpieczenie spadku były zaskarżalne postanowienia, które nie są zaskarżalne w innych postępowaniach (np. postanowienie o zwolnieniu od kosztów, o wezwaniu zainteresowanego do udziału w sprawie). Racjonalnym celem art. 635 § 6 k.p.c., przed i po zmianie, jest odformalizowanie zaskarżania postanowień co do istoty sprawy w postępowaniu o zabezpieczenie spadku przez wprowadzenie zażalenia w miejsce apelacji (rewizji do 1 lipca 1996 r.). Zabezpieczenie spadku jest instytucją wyłącznie proceduralną, niemającą oparcia w prawie materialnym. Postępowanie o zabezpieczenie spadku jest postępowaniem szczególnym w stosunku do postępowania zabezpieczającego, ‎w którym postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia podlegają zaskarżeniu zażaleniem (art. 741 k.p.c.).

Postanowieniem co do istoty w sprawie o zabezpieczenie spadku jest postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia lub o oddaleniu wniosku o zabezpieczenie. Sąd, co do zasady, dokonując zabezpieczenia, w tym samym postanowieniu określa środek zabezpieczenia, aczkolwiek art. 636 § 1 k.p.c. dopuszcza pominięcie orzeczenia o środku zabezpieczenia i wówczas orzeka o nim komornik. Na postanowienie sądu rejonowego wydane w wyniku rozpoznania skargi na wybór środka zabezpieczenia przez komornika przysługuje zażalenie na podstawie art. 635 § 6 k.p.c. Na podstawie art. 6361 k.p.c. (odpowiednik art. 742 k.p.c.) sąd, który zastosował zabezpieczenie, może je uchylić lub zmienić środek zabezpieczenia, co również na podstawie art. 635 § 6 k.p.c. podlega zaskarżeniu zażaleniem. Nie byłoby racjonalne przyjęcie, że jeśli skarżący kwestionuje tylko sam środek zabezpieczenia, to przysługuje zażalenie, a jeśli jednocześnie skarży samo udzielenie zabezpieczenia spadku, to przysługuje apelacja (takie założenie leży u podstaw uchwały SN z 17 czerwca 1998 r., III CZP 19/98).

Orzeczenie o środku zabezpieczenia jest częścią pozytywnego orzeczenia o zabezpieczeniu spadku i wraz z nim, mimo możliwości zaskarżenia bez kwestionowania samej potrzeby zabezpieczenia spadku, jest orzeczeniem co do istoty sprawy. Jednakże w związku z nieprzysługiwaniem apelacji (art. 635 § 6 k.p.c.) i skargi kasacyjnej (art. 5191 § 4 pkt 3 k.p.c.) zagadnienie, czy orzeczenie o środku zabezpieczenia jest częścią orzeczenia co do istoty sprawy, nie jest istotne. Ze względu na możliwość uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia o zabezpieczeniu spadku nie stosuje się także instytucji skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem (art. 519[2] § 1 k.p.c.) i wznowienia postępowania (art. 524 § 1 k.p.c.).

Przy poprzednim brzmieniu art. 635 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., sprzed 18 października 2015 r., możliwe było rozważanie zasadności tezy, iż przepis ten dotyczy postanowień innych niż orzekających co do istoty sprawy. Jednakże zmiana brzmienia – na podstawie ustawy z dnia 20 marca 2015 r. – jednoznacznie wskazuje wolę ustawodawcy wyłączenia apelacji w tych sprawach. 

 Uchwała SN z dnia 26 października 2023 r., III CZP 158/22

Standard: 74067 (pełna treść orzeczenia)