Wyrok z dnia 2015-12-08 sygn. I SA/Wa 1231/15

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Jolanta Dargas Sędziowie: WSA Agnieszka Jędrzejewska-Jaroszewicz WSA Bożena Marciniak (spr.) Protokolant specjalista Joanna Pleszczyńska po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 grudnia 2015 r. sprawy ze skargi J. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...]maja 2015 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku okresowego 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz decyzję Prezydenta miasta W. z dnia [...] lutego 2015 r. nr [...]; 2. przyznaje ze środków budżetowych Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na rzecz radcy prawnego E. K., tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu kwotę 295,20 (dwieście dziewięćdziesiąt pięć 20/100) złotych, w tym: tytułem opłaty kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych, tytułem 23% podatku od towarów i usług kwotę 55,20 (pięćdziesiąt pięć 20/100) złotych.

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...] lutego 2015 r., nr [...], działając na podstawie art. 104, art. 151 § 1 pkt 2 k.p.a w związku z art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. oraz art. 3, 4, art. 8 ust. 1 pkt 1, art. 17 ust. 1 pkt 4, art. 36 pkt 1 lit. b, art. 38 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1, ust. 4 i ust. 5, art. 106 ust. 1 i 5, art. 107 ust. 1 i 4 i art. 109 ustawy z dnia 12 marca 2014 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r., poz. 162), Prezydent miasta W. w pkt 1 uchylił swoją decyzję z dnia [...] sierpnia 2014 r., nr [...], przyznającą pomoc w formie zasiłku okresowego w okresie od 1 sierpnia 2014 r. do 31 października 2014 r. w wysokości 20 zł, i w pkt 2 odmówił przyznania świadczenia w formie zasiłku okresowego w okresie od 1 sierpnia 2014 r. do 31 października 2014 r.

W uzasadnieniu ww. decyzji organ wskazał, że po wydaniu decyzji z dnia [...] sierpnia 2014 r., wyszły na jaw nowe okoliczności, które nie były znane organowi w dniu podejmowania decyzji. W dniu 3 września 2014 r. do organu wpłynęło bowiem pismo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, z którego wynika, że J. S. jest zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego nie tylko przez Ośrodek Pomocy Społecznej, w związku z przyznanym świadczeniem ale również przez Spółdzielnię "[...]" w [...]. W celu zweryfikowania powyższego organ wystąpił do Spółdzielni "[...]" o podanie informacji dotyczącej okresów zatrudnienia J. S. oraz terminów i wysokości otrzymywanego przez niego wynagrodzenia.

Następnie organ wskazał, iż w dniu [...] września 2014 r. wszczął z urzędu postępowanie w sprawie zakończonej ww. decyzją z dnia [...] sierpnia 2014 r. a postanowieniem z dnia [...] września 2014 r., nr [...], orzekł o wstrzymaniu od 1 września 2014 r. wypłaty świadczenia w formie zasiłku okresowego.

Pismem z dnia 15 grudnia 2014 r. Spółdzielnia "[...]" poinformowała, że J. S. jest zatrudniony w Spółdzielni od 1 lutego 2013 r. do 31 maja 2015 r. oraz, że od marca 2013 r. otrzymuje comiesięczne wynagrodzenie za pracę w wysokości przekraczającej kryterium dochodowe określone w art. 8 ustawy o pomocy społecznej.

Organ wskazał, że w związku z koniecznością wznowienia postępowania postępowanie wszczęte w dniu [...] września 2014 r. zostało umorzone decyzją z dnia [...] grudnia 2014 r., nr [...]. Następnie, postanowieniem z dnia [...] grudnia 2014 r., nr [...], wznowiono postępowanie w sprawie zakończonej decyzja z dnia [...] sierpnia 2014 r. przyznającą zasiłek okresowy.

Organ wskazał, że kierując się przesłanką z art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a., dotyczącą ujawnienia nowych istotnych dla sprawy dowodów lub nowych istotnych faktów, obowiązany był wznowić postępowanie jeżeli nowe okoliczności faktyczne lub dowody istniały w sprawie w dniu wydania decyzji i nie mogły być znane organowi, który wydał decyzję. W toku postępowania organ przyjął, że na podstawie ustalonych okoliczności, w momencie przeprowadzania wywiadu wnioskodawca zataił istotną informację na temat wysokości dochodów, uniemożliwiając tym samym ustalenie faktycznej sytuacji materialnej rodziny.

Organ ustalił, że w lipcu 2014 r., tj. miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku, J. S. otrzymał wynagrodzenie w wysokości [...]zł., a w związku z powyższym zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej nie kwalifikował się do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej w formie zasiłku okresowego. Zgodnie bowiem z art. 38 ww. ustawy, powyższy zasiłek przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej tj. 542 zł. Organ wskazał również, że zgodnie z art. 4 ustawy o pomocy społecznej osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Podstawowym sposobem współdziałania w rozumieniu powołanego przepisu jest wypełnienie obowiązku określonego w art. 109 ustawy, zgodnie z którym osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń.

Ponadto, organ wskazał, że w dniu 27 stycznia 2015 r. przeprowadzono wywiad środowiskowy, podczas którego wnioskodawca poinformował pracownika socjalnego, że wynagrodzenie za pracę w Spółdzielni "[...]" wynosi miesięcznie [...] zł, a nie jak wykazano w zaświadczeniu ze Spółdzielni "[...]"[...] zł w okresie od marca 2013 r. do marca 2014 r. oraz [...] zł w okresie od kwietnia 2014 r. do grudnia 2014 r. nie przedstawiając jednak żadnych dokumentów na potwierdzenie tej okoliczności. W związku z tym, ustalając wysokość dochodu J. S. organ przyjął kwoty podane przez Spółdzielnię "[...]" w piśmie z dnia 15 grudnia 2015 r.

Decyzją z dnia [...] maja 2015 r., nr [...], po rozpoznaniu odwołania J. S., Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję podtrzymując w całości stanowisko organu I instancji.

W uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia Kolegium wskazało, że aprobuje stanowisko organu I instancji, stwierdzające, że dochód J. S. w chwili wydania decyzji z dnia [...] sierpnia 2014 r. przekraczał kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej. Okoliczność ta, w ocenie organu, oznacza, iż J. S. nie posiadał uprawnień do otrzymania zasiłku okresowego w sierpniu 2014 r. Wobec powyższego, zdaniem Kolegium, Prezydent miasta [...]., stwierdzając istnienie podstaw do uchylenia decyzji własnej z dnia [...] sierpnia 2014 r., na podstawie art. 145 § 1 k.p.a., prawidłowo uchylił tę decyzję i wydał nową decyzję rozstrzygającą o istocie sprawy stosownie do art. 151 § 1 pkt 2 k.p.a. Ponadto, zdaniem Kolegium, z uwagi na niespełnienie przez J. S. jednej z przesłanek umożliwiających przyznanie zasiłku okresowego w sytuacji przekroczenia kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej, właściwą formą rozpatrzenia jego wniosku z dnia 1 sierpnia 2014 r. o przyznanie zasiłku okresowego jest odmowa przyznania tej formy pomocy.

Skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniósł J. S. Zaskarżonej decyzji zarzucił:

1. naruszenie art. 145 § 1 pkt. 5 w związku z art. 7. art. 77 § 1 i art. 107 § 3 k.p.a. przez zaniechanie dokładnego wyjaśnienia okoliczności niniejszej sprawy, a w szczególności brak ustalenia treści umowy jaka łączyła skarżącego ze Spółdzielnią "[...]" w [...].;

2. naruszenie art. 145 § 1 pkt 5 w związku z art. 40 § 1 k.p.a., poprzez brak doręczenia skarżącemu postanowienia o wznowieniu postępowania;

3. naruszenie art. 145 § 1 pkt. 5 w związku z art. 15 k.p.a. poprzez jego niezastosowanie i uniemożliwienie kontroli instancyjnej wydanej przez organ I instancji decyzji na skutek niekompletności akt przesłanych przez organ I instancji organowi II instancji tj. brak dokumentów zebranych w postępowaniu przed organem I instancji, w tym brak postanowienia o wznowieniu postępowania, a co się z tym wiąże wydaniem przez organ II instancji decyzji w oparciu o niekompletne akta sprawy;

4. naruszenie art. 151 § 1 pkt. 2 k.p.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 5 w zw. z art. 8 ust. 2 pkt 1 i ust. 3, art. 17 ust. 1pkt. 19, art. 37 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1, art. 106 ust. 1 i ust. 5 oraz art. 109 ustawy o pomocy społecznej przez ich błędne zastosowanie, skutkujące uchyleniem decyzji przyznającej prawo do zasiłku;

5. naruszenie art. 151 § 1 pkt. 2 k.p.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt. 5 w zw. z art. 8 ust. 4 pkt. 2 ustawy, przez jego niezastosowanie i uznanie, że świadczenie jakie otrzymywał skarżący należy wliczyć do dochodu, w postaci wartości świadczenia kosmetyków w naturze, wbrew przepisom ustawy.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz utrzymanej nią w mocy decyzji organu I instancji.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) sąd administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę pod względem zgodności z prawem zaskarżonego aktu administracyjnego. Oznacza to, że kontrola ta sprowadza się do zbadania, czy organ administracji wydając zaskarżony akt nie naruszył prawa w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy. Powyższa ocena dokonywana jest według stanu faktycznego i prawnego na dzień wydania aktu, na podstawie materiału dowodowego zebranego w toku postępowania administracyjnego. Natomiast zgodnie z art. 134 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), dalej "ppsa", Sąd badając legalność zaskarżonego aktu nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Rozpoznając sprawę w ramach wskazanych kryteriów Sąd uznał, że skarga zasługuje na uwzględnienie, aczkolwiek z innych przyczyn niż w niej wskazane. Sadowa kontrola legalności zaskarżonego aktu wykazała bowiem, że zarówno zaskarżona decyzja jak i poprzedzające ją rozstrzygnięcie organu pierwszej instancji zostały wydane z naruszeniem przepisów postępowania, które w sposób istotny mogło wpłynąć na wynik sprawy, co powoduje, iż należało je wyeliminować z obrotu prawnego

Przedmiotem kontroli Sądu w niniejszej sprawie jest decyzja z dnia [...] maja 2015 r., którą Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] utrzymało w mocy decyzję Prezydenta miasta [...]. z [...] lutego 2015 r. o uchyleniu decyzji przyznającej pomoc w formie zasiłku okresowego w okresie od 1 lutego 2014 r. do 28 lutego 2014 r. w wysokości 20 zł i jednocześnie o odmowie przyznania świadczenia w formie zasiłku okresowego w wysokości 20 zł od 1 lutego 2014 r. do 28 lutego 2014 r.

Materialnoprawną podstawę decyzji Prezydenta miasta [...]. z dnia [...] lutego 2015 r. utrzymanej w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] stanowią przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (j.t. Dz. U. z 2013 r, poz. 267) – dalej: "k.p.a." tj. art. 104, art. 149 i art. 151 § 1 pkt 2 w związku z art. 145 § 1 pkt 5 oraz przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 162), tj. art. 3, 4, art. 8 ust. 1 pkt 1, art. 17 ust. 1 pkt 4, art. 36 pkt 1 lit. b, art. 38 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1, ust. 4 i ust. 5, art. 106 ust. 1 i 5, art. 107 ust. 1 i 4 i art. 109.

Decyzja z [...] lutego 2015 r. została wydana w wyniku wznowienia postępowania w przedmiocie ustalenia uprawnień do pomocy w formie zasiłku okresowego, co nastąpiło postanowieniem Prezydenta Miasta [...]. z dnia [...] grudnia 2014 r. Jak wynika z treści ww. postanowienia oraz decyzji pierwszoinstancyjnej, zastosowaną podstawą wznowienia był art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a., w którym została przewidziana przesłanka polegająca na wyjściu na jaw nowych dowodów lub nowych okoliczności faktycznych, istotnych dla sprawy, istniejących w dniu wydania decyzji, nieznanych organowi, który wydał decyzję. Za okoliczność taką uznano uzyskanie przez J. S. w lipcu 2014 r., tj. w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku, wynagrodzenia, o którym wnioskodawca nie poinformował organu, a po uwzględnieniu którego dochód na osobę w jego rodzinie przekroczył kryterium ustawowe warunkujące pobieranie świadczenia. Następnie Prezydent miasta W. uchylił decyzję przyznającą skarżącemu zasiłek okresowy i orzekł na nowo co do przedmiotowego świadczenia dokonując tego w trybie art. 151 § 1 pkt 2 k.p.a.

W ocenie Sądu, takie rozstrzygnięcie organu – utrzymane przez Kolegium w mocy zaskarżoną decyzją - nie może zostać uznane za prawidłowe. Organy orzekające w niniejszej sprawie nie wyjaśniły bowiem w sposób wystarczający podstaw zastosowania art. 151 § 1 pkt 2 w związku z art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. tj. podstaw prowadzenia niniejszego postępowania w oparciu o przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.

Zauważyć trzeba, iż zgodnie z art. 14 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Powołany przepis zawiera zatem odesłanie do kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach z zakresu pomocy społecznej. Jak wynika z jego treści, zastosowanie przepisów k.p.a. możliwe jest we wszystkich sprawach nieuregulowanych w ustawie o pomocy społecznej pod warunkiem braku zakazu posłużenia się nimi. Z powyższego wynika, iż postępowanie w sprawach pomocy społecznej prowadzi się zasadniczo na podstawie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, ale z uwzględnieniem odstępstw zawartych w ustawie o pomocy społecznej. W konsekwencji, w przypadku rozbieżności pomiędzy kodeksem postępowania administracyjnego a ustawą o pomocy społecznej, pierwszeństwo zastosowania mają - jako regulacje szczególne - przepisy ustawy o pomocy społecznej.

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na treść art. 106 ust. 5 ustawy o pomocy społecznej, który przewiduje możliwość weryfikacji ostatecznej decyzji o przyznaniu świadczeń bez zgody strony. Zgodnie z tym przepisem, decyzję administracyjną zmienia się lub uchyla na niekorzyść strony bez jej zgody w przypadku zmiany przepisów prawa, zmiany sytuacji dochodowej lub osobistej strony, pobrania nienależnego świadczenia, a także można zmienić lub uchylić decyzję, jeżeli wystąpiły przesłanki, o których mowa w art. 11, 12 i 107 ust. 5 ustawy. Stosownie zaś do art. 6 pkt 16 ww. ustawy, za świadczenie nienależnie pobrane uważa się świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej.

Powyższe przepisy przewidują zatem szczególny, w stosunku do przepisów k.p.a., tryb uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej w sytuacji gdy po wydaniu decyzji uległa zmianie sytuacja rodzinna lub dochodowa rodziny, albo gdy pobrano nienależnie świadczenie. Oznacza to, że przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, w tym instytucja wznowienia postępowania, przewidziana w art. 145 k.p.a., w postępowaniu administracyjnym o świadczenia z pomocy społecznej mogą mieć zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy nie ma miejsca żadna z podstaw zmiany lub uchylenia decyzji ostatecznej, wymienionych w przepisach ustawy o pomocy społecznej.

W orzecznictwie sądów administracyjnych dotyczącym powołanych przepisów ustawy o pomocy społecznej przyjmuje się, iż wszelkie zmiany sytuacji występujące w toku pierwotnego postępowania administracyjnego powinny zostać uwzględnione w decyzji kończącej to postępowanie. O ile jednak przed wydaniem decyzji organ o nich nie wiedział, to weryfikacja takiej decyzji może się odbyć zasadniczo w dwóch trybach. Pierwszy z nich ujęty jest w art. 106 ust. 5 ustawy o pomocy społecznej w związku z art. 6 pkt 16 tej ustawy, ale nie w części mówiącej o zmianie sytuacji rodzinnej lub dochodowej strony, ale w aspekcie uzyskania świadczenia na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji. Jak już bowiem wskazano powyżej, za świadczenie nienależnie pobrane uważa się świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. Tak więc wydanie decyzji w tym trybie musi się opierać na ustaleniu pobrania nienależnego świadczenia na skutek przedstawienia przez stronę nieprawdziwych informacji. Przy tym, nieprawdziwa informacja może polegać także na zatajeniu prawdy.

O ile nie wejdzie w grę zastosowanie tego trybu, to drugą możliwość daje instytucja wznowienia postępowania, uregulowana w art. 145 i następne k.p.a., stosowanego odpowiednio w sprawach z zakresu pomocy społecznej stosownie do art. 14 ustawy o pomocy społecznej (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 9 października 2009, sygn. akt IV SA/Gl 1009/08, LEX nr 580476).

W świetle powyższego, nie budzi wątpliwości, że organ administracyjny, uchylając ostateczną decyzję wydaną w przedmiocie świadczeń z pomocy społecznej, powinien szczegółowo uzasadnić podstawy zastosowanego trybu uchylenia ustalając w pierwszej kolejności, czy zachodzą przesłanki sformułowane w przepisach ustawy o pomocy społecznej. Dopiero w przypadku uzyskania odpowiedzi negatywnej może oprzeć swoje rozstrzygnięcie na przepisach k.p.a. Z uzasadnienia decyzji Prezydenta miasta W. nie wynika jednak aby materia ta była w jakikolwiek sposób wyjaśniana przez organ. W tym miejscu wskazać trzeba, iż wprawdzie w orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się również, że jeżeli upłynął już okres na jaki świadczenie zostało przyznane to brak jest podstaw do uchylenia lub zmiany, w trybie art. 106 ust. 5 ww. ustawy, decyzji ostatecznej przyznającej świadczenie, jednakże przyjmuje się też, że w takim przypadku znajdzie zastosowanie materialnoprawna instytucja zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

W tym stanie rzeczy, przywołanie przez organy orzekające wyłącznie treści przepisu art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. oraz uchylenie decyzji na podstawie art. 151 §1 pkt 2 tego kodeksu, bez wskazania powodów zastosowania takiego trybu weryfikacji decyzji, należy uznać za niewystarczające i przedwczesne.

Podniesione wyżej kwestie, w ocenie Sądu, wymagają wyjaśnienia przez organy orzekające. Powyższe pozwala Sądowi orzekającemu stwierdzić, że przy wydaniu zaskarżonej decyzji doszło do naruszenia przepisów postępowania tj. art. 7, art. 77 § 1, art. 80 i art. 107 § 3 k.p.a., które w sposób istotny mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Z tych powodów, konieczne stało się uchylenie zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji. Przy czym, wobec stwierdzonej wadliwości procesowej rozstrzygnięć organów w niniejszej sprawie, Sąd uznał badanie podniesionych w skardze zarzutów naruszenia prawa materialnego i procesowego za przedwczesne.

Ponownie rozpoznając sprawę organy uwzględnią wskazania płynące z niniejszego wyroku.

W konsekwencji, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku. O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej (punkt 2 sentencji wyroku) orzeczono na podstawie art. 250 powołanej ustawy.