Wyrok z dnia 1998-01-19 sygn. I CKN 424/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 424/97

Wyrok z dnia 19 stycznia 1998 r.

Naruszenie prawa materialnego będące następstwem jego błędnej wykładni (art. 393¹ pkt 1 k.p.c.) polega na mylnym zrozumieniu treści zastosowanego przepisu. Ta postać naruszenia obejmuje także ustalenie treści ogólnych pojęć prawnych, do których należą zasady współżycia społecznego.

Przewodniczący: sędzia SN E. Skowrońska-Bocian.

Sędziowie SN: H. Ciepła, T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Józefa B. przeciwko Eligii B. o rozwód, na skutek kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 4 marca 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Uzasadnienie:

Rozwiązując małżeństwo powoda Józefa B. z jego winy, zawarte z pozwaną Eligią B. dnia 31 marca 1967 r. w Urzędzie Stanu Cywilnego w K., sądy obu instancji ustaliły, że z tego małżeństwa urodziło się troje dzieci - obecnie pełnoletnich i samodzielnych. Strony nie zawierały umowy majątkowej. Przyczyną nieporozumień - początkowo zgodnego pożycia - było: odmowa pożycia małżeńskiego ze strony pozwanej oraz kierowane przez nią zarzuty w stosunku do męża o rozluźnienie (zaniechanie) więzi z kościołem, oraz zbyt niskie zarobki. Od stycznia 1988 r. powód podjął pracę w Z.G. Do rodziny przyjeżdżał w piątek i pozostawał do poniedziałku rano. Od kwietnia 1989 r. do grudnia 1990 r. pozwana przebywała w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie pracowała. Powód pokrył koszty podróży. Małżonkowie prowadzili korespondencję ze sobą. Powód opiekował się trójką dzieci oraz ciotkami pozwanej, będącymi w podeszłym wieku (80 i 84 lata). Od 1991 r. powód pozostaje w związku faktycznym z inną kobietą; o tej znajomości wcześniej poinformował pozwaną. Pozwana planowała powrót do domu we wrześniu 1990 r., a powróciła w grudniu 1990 r. Powód po wyprowadzeniu się z domu w grudniu 1990 r. wspomagał finansowo dzieci.

Małżonkowie od grudnia 1990 r. nie spotykają się. Pożycie fizyczne ustało w kwietniu 1989 r. W dacie rozstania się małżonków stan zdrowia pozwanej był dobry. Była ona osobą zdrową. Obecnie uległ pogorszeniu, lecz pozwana nie wymaga opieki lub pomocy drugiej osoby. Wraz z córką i zięciem zajmuje mieszkanie M-4. Ten lokal powód otrzymał w związku z pełnieniem funkcji. Pozwana utrzymuje się z wykonywanej pracy zawodowej w wymiarze 1/2 etatu, uzyskując z tego tytułu kwotę 308 zł brutto miesięcznie. Z tytułu zaliczenia do drugiej grupy inwalidów pozwana otrzymuje rentę w wysokości 36,91 zł. Zarobione w USA 10 000 dolarów pozwana podzieliła pomiędzy dzieci. Także uzyskane pieniądze ze sprzedaży dwóch zabudowanych nieruchomości (pozostałych po zmarłych ciotkach) pozwana przekazała dzieciom. Powód pracuje zarobkowo i osiąga z tego tytułu kwotę 4785 zł. Sąd pierwszej instancji - po wyczerpującym i wszechstronnym wyjaśnieniu wszystkich okoliczności charakteryzujących pożycie stron i ich aktualną sytuację życiową - przedstawił szczegółową i wnikliwie poddaną analizie oraz obszernie uzasadnioną motywację, stwierdzającą, że odmowa pozwanej zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i dlatego nie została przez tenże sąd uwzględniona.

Apelację pozwanej, zarzucającą obrazę art. 56 § 3 k.r.o., Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem oddalił, podzielając w tej kwestii pogląd sądu pierwszej instancji. Pozwana złożyła kasację, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 56 § 3 k.r.o., i wniosła o zmianę wydanych przez sądy niższych instancji orzeczeń i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego jej rozpoznania.

Powód wniósł o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 56 § 3 k.r.o. rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód, albo, że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W myśl art. 393¹ pkt 1 k.p.c., kasację można oprzeć na podstawie naruszenia prawa materialnego. Przepis ten określa jednocześnie postaci, w jakich to naruszenie może nastąpić, a mianowicie przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Ostatnio wymieniona postać naruszenia prawa materialnego - jak to wynika z uzasadnienia kasacji - nie wchodzi w ogóle w rachubę w rozpoznawanej sprawie.

Naruszenie to wyraża się bowiem pominięciem obowiązującego przepisu, który powinien być zastosowany w konkretnej sprawie. Wadliwość w tej postaci naruszenia prawa sprowadza się więc w istocie do wadliwego wyboru przez sąd orzekający normy prawnej lub mylnej subsumcji. Natomiast naruszenie prawa materialnego będące następstwem błędnej jego wykładni można określić jako nadanie innego znaczenia treści zastosowanego przepisu, czyli polega na mylnym zrozumieniu poszczególnego zwrotu lub treści i tym samym znaczenia przepisu lub też tylko terminu występującego w jego treści. Omawiana postać naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię obejmuje także ustalenie rzeczywistej treści ogólnych pojęć prawnych, do których należą zasady współżycia społecznego (art. 56 § 3 k.r.o.). Skarżąca, tak formułując zarzut naruszenia prawa materialnego w ramach podstawy przewidzianej w art. 393¹ pkt 1 k.p.c., dowodziła - w toku całego postępowania i w kasacji, że odmowa zgody na rozwód zasługuje na aprobatę, co ma prowadzić do oddalenia powództwa o rozwód. Odnosząc się do tak rozumianego zarzutu należy najpierw stwierdzić i powtórnie podkreślić, że ocena sądów obu instancji została wyrażona na podstawie szczegółowo i wszechstronnie ustalonych oraz skonkretyzowanych okolicznościach przytoczonych w uzasadnieniach orzeczeń tych sądów.

Te wszechstronne ustalenia obejmują całokształt stosunków składających się na sytuację życiową małżonków (skład rodziny, warunki materialne, zdrowotne, mieszkaniowe). Dopiero na podstawie tych ustaleń wyrażone zostało - zasługujące na aprobatę - zapatrywanie o sprzeczności nieudzielenia zgody na rozwód z zasadami współżycia społecznego. Zarzucana wydanym orzeczeniem wadliwość nie zachodzi. Obiektywne kryteria zasad współżycia społecznego nie pozwalają na przyjęcie, jakoby orzeczenie rozwodu - w ustalonych okolicznościach - mogło wywołać niepożądane skutki społeczno-wychowawcze w zakresie dyscypliny stosunków rodzinnych. Zasady współżycia społecznego jako normy postępowania ludzkiego mogą być oceniane z różnych punktów widzenia. Jeśli w przekonaniu strony wnoszącej kasację ocena ta jest nawet krańcowo odmienna, co do rozumienia wzajemnych stosunków między ludźmi, to prezentowane stanowisko nie może być uznane za miarodajne - w okolicznościach tej sprawy - dla oceny reguł postępowania.

W konkluzji stwierdzić należy, że wyrażona przez sądy ocena - w ustalonych okolicznościach - nie koliduje z ugruntowanymi w społeczeństwie regułami postępowania. Nieistnienie jakichkolwiek przejawów więzi od wielu lat, nawet jeśli łączy się z ciągle trwającym subiektywnym odczuciem przez jednego z małżonków krzywdy, przemawia na rzecz stanowiska sądów obu instancji, opartego na wyczerpująco wskazanych okolicznościach, stanowiących podstawę do uznania odmowy zgody na rozwód za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

Skoro zatem nie istnieje usprawiedliwiona podstawa wniesionej kasacji, to podlega ona oddaleniu (art. 393¹² k.p.c.).

OSNC 1998 r., Nr 9, poz. 136