Postanowienie z dnia 1997-02-12 sygn. II CKU 72/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKU 72/96

Postanowienie z dnia 12 lutego 1997 r.

Orzeczenie o potrzebie przyjęcia osoby chorej psychicznie do szpitala psychiatrycznego na podstawie art. 29 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535) sąd opiekuńczy może wydać wyłącznie wówczas, gdy dołączona do wniosku opinia, o jakiej mowa w art. 30 tej ustawy, nie zostanie podważona w toku postępowania. Przesłanką wydania takiego orzeczenia nie może więc być jedynie wyjaśnienie wątpliwości, czy osoba, wobec której toczy się postępowanie, jest w ogóle chora psychicznie i zachodzą dalsze przesłanki z art. 29 ust. 1 ustawy.

Przewodniczący: sędzia SN K. Kołakowski (sprawozdawca).

Sędziowie: SN E. Skowrońska-Bocian, SA A. Domińczyk.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej W. Bryndy, po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 1997 r. na rozprawie sprawy z wniosku Mariana N., z udziałem Jadwigi N., o orzeczenie potrzeby przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, na skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości (...) od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Skierniewicach z dnia 19 czerwca 1996 r. sygn. akt (...) postanowił uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej z dnia 1 kwietnia 1996 r. sygn. akt (...) i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Rawie Mazowieckiej do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

W kasacji od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Skierniewicach, oddalającego rewizję uczestniczki postępowania od postanowienia Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej, zezwalającego na przyjęcie jej, "celem przeprowadzenia obserwacji i badań", do szpitala psychiatrycznego, Minister Sprawiedliwości zarzucił rażące naruszenie prawa, tj. art. 387 i 388 § 1, art. 3 § 2, art. 233 § 1 art. 286 i 316 § 1 k.p.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 lipca 1996 r. oraz art. 29 ust. 1 pkt 1, art. 30 ust. 1 i art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535). Na tej podstawie wniósł o uchylenie tego postanowienia oraz postanowienia sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Uwzględniając tę kasację, Sąd Najwyższy za uzasadnioną uznał jej podstawę i zawarty w niej wniosek (art. 393¹² § 1 k.p.c. w związku z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego ... - Dz. U. Nr 43, poz. 189).

Trafnie wskazał na rozprawie przed Sądem Najwyższym prokurator, że kierunek wykładni przepisów powołanej ustawy musi uwzględniać samą jej nazwę oraz - co należy dodać - cel wynikający z zamieszczonej na jej wstępie preambuły. Jeśli więc celem tym jest ochrona praw, to przesłanki pozwalające także sądom na wkraczanie w sferę tego fundamentalnego dobra osobistego człowieka, jakim jest jego zdrowie, w tym i zdrowie psychiczne, muszą być oceniane w sposób ścisły. Są to bowiem normy o charakterze szczególnym, gdyż regułą jest nieskrępowana możność oceny przez każdą osobę samodzielnie zarówno potrzeby jak i wyboru rodzaju oraz metod postępowania leczniczego. Zasad tych nie miały na uwadze sądy obu instancji, orzekając ponadto z rażącym naruszeniem art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy, powołanym jako podstawa rozstrzygnięcia. Przepis ten zamieszczony jest w rozdziale, w którym zostało unormowane postępowanie lecznicze. Wstępne przepisy tam zawarte poświęcone są m.in. możliwości poddania konkretnie określonej osoby badaniu psychiatrycznemu, również bez jej zgody, dla ustalenia potrzeby skierowania i przyjęcia jej do szpitala psychiatrycznego. Także i wówczas jednak (art. 22 ust. 1 ) regułą jest zgoda, i to pisemna, zainteresowanej osoby. Bez takiej zgody może być przyjęta osoba chora psychicznie w szczególnej sytuacji i w szczególnym trybie przewidzianym w art. 23 ustawy. Odpowiednio - również unormowanie zawarte w art. 29 i 30 ustawy odnosi się wyłącznie do osób chorych psychicznie i służyć ma ochronie ich stanu zdrowia przed nieuświadamianym pogorszeniem lub zapewnieniu opieki i leczenia dla poprawy stanu zdrowia. Wyłącznie wówczas, gdyby w toku postępowania wszczętego w tych celach okazało się, że osoba nim objęta wskutek choroby psychicznej zagraża i to bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, możliwe jest zastosowanie art. 23 (art. 31 ustawy).

Orzeczenie o potrzebie przyjęcia osoby chorej psychicznie do szpitala psychiatrycznego na podstawie art. 29 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535) sąd opiekuńczy może wydać wyłącznie wówczas, gdy dołączona do wniosku opinia, o jakiej mowa w art. 30 tej ustawy, nie zostanie podważona w toku postępowania. Przesłanką wydania takiego orzeczenia nie może więc być jedynie wyjaśnienie wątpliwości, czy osoba, wobec której toczy się postępowanie, jest w ogóle chora psychicznie i zachodzą dalsze przesłanki z art. 29 ust. 1 ustawy. Przymusowe przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w celach diagnostycznych, bez zgody wymaganej w art. 22 ustawy, może mieć miejsce nie na podstawie uprzedniego orzeczenia sądu opiekuńczego, lecz na podstawie art. 24 ustawy, a więc przy zastosowaniu do takiego przyjęcia zasad i trybu postępowania określonego w art. 23 (art. 24 ust. 3).

Może się to stać - nie jak przyjęły sądy w tej sprawie na potrzeby obserwacji, a nawet dla ochrony przed zaawansowaniem rzekomej choroby, grożącym znacznym pogorszeniem stanu zdrowia osoby chorej psychicznie (powołany art. 29 ust. 1 pkt 1) - jedynie w nader kwalifikowanej sytuacji, a mianowicie tylko wówczas, gdy dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych (art. 3 pkt 1 lit. c ustawy) zagraża ona bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie. W postępowaniu wszczętym wówczas na podstawie art. 25 ustawy sąd opiekuńczy ma, po zawiadomieniu kierownika szpitala i opinii lekarza psychiatry przyjmującego i - z reguły - drugiego lekarza psychiatry lub psychologa (art. 23 ust. 2) oraz dokumentacji medycznej, możliwość weryfikacji dopuszczalności pominięcia zgody osoby zainteresowanej i zachowania szczegółowego sposobu działania szpitala, ustalonego stosownie do art. 49 ustawy.

Doszło więc do rażącego naruszenia przez sąd I instancji przepisów powołanej ustawy. W tej sytuacji uznanie w zaskarżonym orzeczeniu, że sąd ten nie naruszył art. 29 ustawy doprowadziło do rażącego naruszenia art. 387 i 388 § 1 k.p.c. Sąd ten ponadto sam rażąco naruszył przepis art. 29 ustawy, dodając, iż dostateczną przesłanką jego zastosowania jest "uzasadnione podejrzenie, że w grę wchodzi schorzenie psychiczne".

Sprawa wymaga więc ponownego, prawidłowego rozpoznania, trafnie bowiem wskazano w uzasadnieniu kasacji, iż możliwość uwzględnienia wniosku istnieć będzie tylko wówczas, gdy zostanie prawidłowo ustalone, że uczestniczka jest osobą chorą psychicznie i dla jej dobra, w celu wynikającym z art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy, wymaga przymusowego leczenia w szpitalu psychiatrycznym. Postanowienie dowodowe o przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego lekarza psychiatry (biegłych) powinno - stosownie do art. 236 k.p.c. - zawierać konkretne wskazanie okoliczności faktycznych podlegających stwierdzeniu, a wymagających wiadomości specjalnych. Dotychczasowe naruszenie tego obowiązku i pominięcie nałożenia na biegłego obowiązków co do przedmiotu i szczegółowości opinii (art. 29 ust. 1 i art. 30 ust. 1 ustawy w zw. z art. 278 i nast. k.p.c.) doprowadziło do dowolnego powołania się, jako na uzasadnienie konieczności "obserwacji w zakładzie leczniczym, gdzie po przeprowadzeniu badań dodatkowych będzie można ustalić ostateczne rozpoznanie i przeprowadzić ewentualne leczenie", na istnienie długotrwałego konfliktu rodzinnego oraz wzajemnego oskarżania się o agresję.

Jedynie na marginesie wytknąć należy, że także drugi punkt postanowienia Sądu Rejonowego o "przejęciu kosztów postępowania na rachunek Skarbu Państwa" rażąco narusza nie tylko prawidłowy sposób orzekania o obowiązku ponoszenia kosztów sądowych, ale i ustawowe rozstrzygnięcie tej kwestii, w sposób wiążący, w art. 48 ust. 1 powoływanej ustaw.

OSNC 1997 r., Nr 6-7, poz. 84