Uchwała z dnia 1996-08-09 sygn. III CZP 74/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 74/96

Uchwała z dnia 9 sierpnia 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda.

Sędziowie SN: E. Skowrońska, J. Suchecki (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Małgorzaty S., z udziałem Tadeusza S., o podział majątku dorobkowego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 9 sierpnia 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Krośnie, postanowieniem z dnia 14 maja 1996 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy zamieszczenie w akcie notarialnym tytułu umowy jako Ťumowy znoszącej wspólność ustawową małżeńskąť i potwierdzenie w treści umowy, że strony Ťznoszą ustawowy ustrój małżeńskiť, czyni taką umowę z mocy art. 58 k.c. nieważną, skoro znieść wspólność majątkową może wyłącznie sąd w formie orzeczenia (art. 52 k.r.o.), a więc zarówno nazwa, jak i jej treść wykraczają poza zakres możliwy do uregulowania przez strony umową?"

podjął następującą uchwałę:

Użycie w umowie małżonków, zawartej w formie aktu notarialnego, sformułowania o "zniesieniu wspólności ustawowej" nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że jest to umowa o wyłączeniu tej wspólności (art. 47 § 1 k.r.o).

Uzasadnienie:

Wnioskodawczyni Małgorzata S. wystąpiła o podział majątku dorobkowego, załączając do wniosku wypis aktu notarialnego sporządzonego przez H.G. - Notariusza w J. dnia 26 maja 1994 r. - rep. A. nr 1463/94. W formie tego aktu zawarła ona ze swym mężem - uczestnikiem Tadeuszem S. - umowę sformułowaną w ten sposób, że małżonkowie "znoszą ustawowy ustrój majątkowy z dniem 26 maja 1994 roku".

Uczestnik nie wyrażał zgody na podział majątku, nie motywując przyczyn odmowy, a ponadto kwestionował podany przez wnioskodawczynię jego skład. Sąd Rejonowy prowadził postępowanie dowodowe w zakresie składu i wartości wspólnego mienia małżonków, następnie jednak postanowieniem z dnia 23 stycznia 1996 r. wniosek oddalił jako przedwczesny, stwierdzając w uzasadnieniu, że wskazana umowa z dnia 26 maja 1994 r. jest nieważna jako sprzeczna z prawem - art. 52 k.r.o., gdyż zniesienie wspólności ustawowej w drodze czynności prawnej jest niedopuszczalne i może ono nastąpić jedynie w drodze orzeczenia sądu.

Rozpoznającemu rewizję wnioskodawczyni Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły się poważne wątpliwości co do zagadnienia prawnego, przedstawione w sentencji uchwały. Sąd ten zwrócił m.in. uwagę na odmienność względem osób trzecich skutków umownego wyłączenia wspólności ustawowej od sądowego jej zniesienia, co może przemawiać "za większym rygoryzmem" w ocenie ważności przedmiotowej umowy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie ulega wątpliwości, że przedmiotowa umowa jest wadliwie sformułowana, gdyż w drodze czynności prawnej wspólność majątkowa ulega wyłączeniu (art. 47 § 1 k.r.o.), a zniesieniu w drodze orzeczenia sądu, wydanego na podstawie art. 52 k.r.o.

Wyłączenie wspólności ustawowej następuje w wyniku zgodnego oświadczenia małżonków w umowie, zawartej w formie aktu notarialnego, natomiast dla jej zniesienia zgoda obojga małżonków nie jest konieczna, lecz małżonek zniesienia żądający obowiązany jest wykazać istnienie ważnych ku temu przyczyn. Poza tym jednak zarówno umowa zawarta w trybie art. 47 § 1 k.r.o., jak i wyrok sądu, wydany na podstawie art. 52 k.r.o., w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami, wywierają takie same skutki.

W szczególności tak w jednym, jak i w drugim wypadku następuje między małżonkami rozdzielność majątkowa oraz dopuszczalność podziału wspólnego przedtem dorobku. Jedyną istotną różnicą jest podniesiona przez Sąd Wojewódzki odmienność skutków w zakresie osób trzecich.

Pełną skuteczność względem osób trzecich (najczęściej wierzycieli) wywiera jedynie orzeczenie sądu, natomiast skutki umowy notarialnej są ograniczone (art. 47 § 2 k.r.o.). Zasadnicze więc znaczenie ma tu sposób, w jaki doszło do ustania wspólności majątkowej, a tym samym umowa notarialna, bez względu na użyte sformułowania, skutków wyroku sądowego względem osób trzecich mieć nie może. Jeżeli tak, to użycie w akcie notarialnym zamiast prawidłowego sformułowania ustawowego, wskazanego w art. 47 § 1 k.r.o., sformułowania przewidzianego dla orzeczeń sądu dla oceny ważności umowy notarialnej w zakresie stosunków między małżonkami - jeżeli ich rzeczywistym zamiarem było doprowadzenie do rozdzielności majątkowej - zasadniczego znaczenia mieć nie może. Jak już bowiem wspomniano, są one faktycznie tożsame, a użycie niewłaściwego sformułowania ujemnych skutków dla osób trzecich wywrzeć nie może.

Z tych względów i na podstawie art. 391 k.p.c. w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz. 189) w związku z art. 11 ust. 2 tej ustawy podjęto uchwałę, jak w sentencji.