Uchwała z dnia 1996-07-19 sygn. III CZP 80/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 80/96

Uchwała z dnia 19 lipca 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: G. Bieniek, SA Z. Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela Cezarego K. przeciwko dłużnikowi Skarbowi Państwa - Wojewódzkiemu Zakładowi Konserwacji Urządzeń Melioracyjnych w B. o egzekucję kwoty 2 000,33 złotych oraz skargi wierzyciela na czynność komornika III Rewiru Sądu Rejonowego w Białymstoku, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 19 lipca 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku, postanowieniem z dnia 28 maja 1996 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy jest dopuszczalne obciążenie wierzyciela korzystającego z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych (art. 463 k.p.c.) opłatą, ryczałtem kancelaryjnym i należnościami na pokrycie wydatków w sytuacji, kiedy prowadzenie egzekucji nie było celowe?" podjął następującą uchwałę:

Zwolnienie od opłat sądowych, z którego strona korzystała z mocy ustawy w postępowaniu rozpoznawczym (art. 463 k.p.c.), rozciąga się na postępowanie egzekucyjne, lecz obejmuje tylko koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji (art. 770 k.p.c.).

Uzasadnienie: Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego - przytoczonego przez Sąd Wojewódzki - stanu faktycznego.

Wyrokiem z dnia 26 października 1993 r. sygn. akt IV P 89/93 Sąd Rejonowy w Białymstoku zasądził od pozwanego Wojewódzkiego Zakładu Urządzeń Melioracyjnych w B. na rzecz powoda Cezarego K. kwotę 10 293 740 zł. (w walucie wówczas obowiązującej) z ustawowymi odsetkami. Wyrokowi w zakresie uwzględniającym powództwo Sąd nadał rygor natychmiastowej wykonalności. Wymieniony dłużnik przesłał dnia 29 października 1993 r. na adres wierzyciela przekazem pocztowym należną kwotę. Jednakże przekaz ten został dłużnikowi zwrócony. Postanowieniem z dnia 30 listopada 1993 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku zezwolił dłużnikowi na złożenie tego świadczenia do depozytu sądowego. Rewizja wierzyciela została oddalona. Świadczenie zostało wpłacone do depozytu sądowego, o czym dłużnik powiadomił wierzyciela pismami z dnia 10 i 30 grudnia 1993 r. Nie ulega wątpliwości, że wiadomość o złożeniu świadczenia do depozytu sądowego doszła do wierzyciela najpóźniej dnia 6 stycznia 1994 r. Dnia 5 lutego 1994 r. wierzyciel wystąpił z wnioskiem do Komornika Sądu Rejonowego w Białymstoku o wyegzekwowanie roszczenia objętego tytułem wykonawczym pochodzącym z powołanego wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 26 października 1993 r. sygn. akt IV P 89/93. Komornik po zajęciu rachunku bankowego dłużnika wyegzekwował - łącznie z kosztami egzekucji - kwotę 26 699 500 zł w walucie poprzednio obowiązującej. Skarga dłużnika na zajęcie rachunku bankowego została przez Sąd Rejonowy oddalona z uzasadnieniem wskazującym, że organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym.

Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 1994 r. Komornik Sądu Rejonowego w Białymstoku ustalił koszty egzekucji na kwotę 6 519 600 zł (w poprzednio obowiązującej walucie) i obciążył nimi dłużnika. W wyniku uwzględnienia skargi na czynności komornika, złożonej przez dłużnika, Sąd Rejonowy uchylił czynność komornika polegającą na obciążeniu dłużnika kosztami postępowania egzekucyjnego, ponieważ - w ocenie tego Sądu - dłużnik nie dał powodu do wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Kolejnym postanowieniem z dnia 9 listopada 1995 r. komornik, po ustaleniu kosztów postępowania na kwotę 651,96 zł, wezwał wierzyciela do zapłaty tej kwoty. Skarga wierzyciela została przez Sąd Rejonowy oddalona, po ustaleniu, że koszty te zostały wywołane zawinionym działaniem skarżącego.

Sąd Wojewódzki w Białymstoku, rozpoznając zażalenie wierzyciela, podzielił w zasadzie zapatrywanie, oparte na dokonanych ustaleniach wskazujących na niecelowość wdrożenia przez wierzyciela postępowania egzekucyjnego. Powziął jednak poważne wątpliwości co do dopuszczalności - w świetle art. 463 k.p.c. - obciążenia wierzyciela kosztami egzekucji. Sąd ten przedstawił więc - w trybie art. 391 § 1 k.p.c. (według redakcji obowiązującej do dnia 30 czerwca 1996 r.) - sformułowane w części wstępnej uchwały - pytanie prawne zawierające nasuwające się wątpliwości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 804 k.p.c., organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym. Przepis ten jednoznacznie określa granicę między postępowaniem egzekucyjnym i rozpoznawczym. Wynikające z niego ograniczenia dla organu egzekucyjnego - niezależnie od tego, czy organem tym jest komornik, czy też sąd - badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym lub badania tego tytułu pod względem formalnym zostały trafnie przez sądy obu instancji przytoczone i uzasadnione. Oznacza to, że komornik jako organ egzekucyjny jest obowiązany, na wniosek uprawnionego podmiotu, wszcząć egzekucję i prowadzić ją przeciwko dłużnikowi, chyba, że wykaże on, iż obowiązek swój spełnił, tj. złoży nie budzący wątpliwości dowód na piśmie o spełnieniu świadczenia albo udzieleniu mu zwłoki przez wierzyciela.

Wysunięte w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego wątpliwości ogniskują się wokół wykładni art. 770 k.p.c. w sytuacji, gdy wierzyciel korzystał w postępowaniu rozpoznawczym z ustawowego zwolnienia od opłat sądowych (art. 463 k.p.c. - w sformułowanym pytaniu wskazano, że korzystał on z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych). Według art. 770 k.p.c., dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Koszty ściąga się wraz z egzekwowanym roszczeniem. Koszt egzekucji ustala postanowieniem komornik, jeżeli przeprowadzenie egzekucji należy do niego. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. W postępowaniu egzekucyjnym wprowadzona została zasada odpowiedzialności dłużnika za koszty egzekucji w miejsce obowiązującej w postępowaniu rozpoznawczym zasady odpowiedzialności za wynik sprawy. Koszty egzekucyjne obejmują: opłaty, ryczałt kancelaryjny i wydatki poniesione przez komornika oraz należności pełnomocnika, jeżeli strona była reprezentowana przez adwokata (radcę prawnego) w postępowaniu egzekucyjnym. Do kosztów egzekucyjnych zalicza się również koszty postępowania o nadanie klauzuli wykonalności (uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 6 lipca 1970 r., III CZP 48/70 - OSNCP 1971, poz. 24 i z dnia 5 lutego 1988 r. III CZP 5/88 - OSPiKA 1990, poz. 301). Szczegółowe przepisy dotyczące pobierania opłat, ryczałtu kancelaryjnego i wydatków reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności komorników (Dz. U. Nr 62, poz. 264 ze zm.). W doktrynie i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że w postępowaniu egzekucyjnym komornik stosując się do zasady wyrażonej w art. 770 k.p.c. - bada i ustala, czy określone koszty są niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji.

Przepis ten - jak się podnosi - dotyczy wprawdzie powinności dłużnika wobec wierzyciela w zakresie zwrotu temu ostatniemu kosztów egzekucji, jednakże nie można zasady tej pominąć wówczas, gdy dłużnik nie dał w ogóle powodów do wystąpienia przeciwko niemu z wnioskiem do komornika o wszczęcie egzekucji. Nie wymaga bowiem dowodzenia, że dłużnik, który wywiązuje się ze swych obowiązków zgodnie z treścią tytułu wykonawczego, nie może być pozbawiony możliwości obrony swych praw w toku postępowania egzekucyjnego.

Koszty egzekucji - jak stanowi art. 770 k.p.c. - ustala postanowieniem komornik, jeżeli przeprowadzenie egzekucji należy do niego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 27 listopada 1986 r. III CZP 40/86, OSNCP 1987, z. 5-6, poz. 71 - mającej moc zasady prawnej - przy tym ustaleniu komornik ogranicza się jedynie do czynności, których podjęcia przeciwko dłużnikowi wierzyciel żądał we wniosku o wszczęcie egzekucji oraz w toku postępowania egzekucyjnego. Celowe koszty egzekucyjne - jak to już wyjaśnił Sąd Najwyższy - powinny być ustalone w postępowaniu egzekucyjnym, z którego one wynikły. Nie mogą być ustalone w innym postępowaniu (por, orzeczenie z dnia 14 czerwca 1973 r. I CR 250/73, OSNCP 1974, z. 6, poz. 110).

Komornik - jak to już podkreślono - nie jest uprawniony do oceny, czy istniały w ogóle podstawy do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji, jeżeli wierzyciel łącznie z wnioskiem złożył tytuł wykonawczy uprawniający do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji, a tym samym do oceny, czy istniały w ogóle podstawy do obciążenia go kosztami. Ocena zasadności obciążenia dłużnika kosztami zbędnej egzekucji należy w tym wypadku do sądu rozpoznającego skargę wniesioną przez dłużnika, kwestionującego czynności komornika w zakresie obciążenia go kosztami postępowania egzekucyjnego (art. 767 i 770 k.p.c.). Powołana przez Sąd Wojewódzki teza postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1987 r. III CRN 233/87 (OSNCP 1989, z. 10, poz. 161) oraz jej uzasadnienie potwierdzają ustaloną linię orzecznictwa.

Mianowicie, teza tego postanowienia brzmi następująco: "wierzyciel, który bez potrzeby powoduje wszczęcie egzekucji w sytuacji, gdy dłużnik zgodnie z tytułem wykonawczym dobrowolnie świadczy alimenty w wymaganej wysokości i ustalonym terminie, sam powinien ponieść wywołane tym postępowaniem koszty egzekucyjne, przysługujące organowi egzekucyjnemu". Zwolnienie wierzycieli, jako dochodzących roszczeń alimentacyjnych, od uiszczenia kosztów sądowych (art. 111 § 1 pkt 2 k.p.c.), które rozciąga się także na postępowanie egzekucyjne (art. 771 k.p.c.), w tym wypadku dotyczy tylko kosztów niezbędnych do celowego przeprowadzenia egzekucji (art. 770 k.p.c.).

Dokonując oceny zasadności obciążenia dłużnika kosztami egzekucji, sąd rozpoznający - wniesioną przez tego dłużnika - skargę na czynności komornika (art. 767 k.p.c.) może stosować przepisy o kosztach procesu (art. 98 i n. k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), lecz w zakresie nie naruszającym zasad przewidzianych w art. 770 k.p.c. oraz przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności komorników (Dz. U. Nr 62, poz. 264 ze zm.). W wyniku uwzględnienia skargi dłużnika na czynności komornika, sąd obciąży wierzyciela kosztami poniesionymi przez dłużnika, stosując zasady wyrażone w art. 11 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 210 ze zm.).

Z powyższych przyczyn udzielona odpowiedź, sformułowana w sentencji uchwały, stanowi kontynuację dotychczasowej linii orzecznictwa, zapewniając ochronę w razie uznania w omawianej sytuacji kosztów za niecelowe, bez podważenia funkcji, jakie spełniają koszty postępowania, w tym także koszty postępowania egzekucyjnego.

OSNC 1996 r., Nr 11, poz. 148