Uchwała z dnia 1996-05-30 sygn. III CZP 42/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 42/96

Uchwała z dnia 30 maja 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Suchecki.

Sędziowie SN: H. Ciepła, B. Czech (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wschodniego Towarzystwa Leasingowego - Spółka z.o.o w B. przeciwko Spółce Cywilnej Autohandel "F.(...)" - Arturowi Piotrowi R. i Andrzejowi S. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 16 maja 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku, postanowieniem z dnia 29 lutego 1996 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w wypadku wyłączenia odpowiedzialności komisanta za wady prawne pojazdu (art. 770 zd. 1 k.c.) kupujący może domagać się od niego zwrotu ceny pojazdu w oparciu o art. 575 k.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Artykuł 575 k.c. nie ma zastosowania do odpowiedzialności komisanta, gdy została ona wyłączona na podstawie art. 770 k.c.

Uzasadnienie:

Przedstawione zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

Powód kupił dnia 13 września 1994 r. od pozwanych, jako komisantów, samochód marki Mercedes 814D, za 988 000 000 (starych) zł. W pisemnej fakturze, podpisanej przez obie strony umowy, zamieszczone zostały m.in. następujące oświadczenia: "Kupujący oświadcza, że stan techniczny pojazdu, po dokładnym jego sprawdzeniu i odbyciu jazdy próbnej, jest mu znany i z tego tytułu nie będzie wnosił roszczeń w stosunku do ŤAutohandel F.(...)ť s.c.. ŤAutohandel F.(...)ť s.c. nie odpowiada za wady ukryte i prawne ww. pojazdu". Okazało się następnie, że kupiony samochód pochodził z kradzieży i w ramach postępowania karnego, prowadzonego przez Prokuraturę Wojewódzką w Białymstoku, został odebrany kupującemu (powodowi) i zwrócony osobie uprawnionej.

W związku z tym powód zawiadomił sprzedawcę (komisanta) o wadzie prawnej samochodu, złożył mu oświadczenie o odstąpieniu od umowy kupna i zażądał zwrotu ceny. Następnie zaś wytoczył powództwo przeciwko komisantom, żądając zasądzenia od nich kwoty 98 800 (nowych) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 sierpnia 1995 r., stanowiącej cenę kupna.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa, zarzucając, że na podstawie art. 770 k.c. wyłączyli swoją odpowiedzialność za wady sprzedanego samochodu.

Sąd Wojewódzki w Białymstoku wyrokiem z dnia 9 grudnia 1995 r. oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu, przyjmując, że pozwani, na podstawie art. 770 k.c., skutecznie wyłączyli swoją odpowiedzialność za wady sprzedanego samochodu.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, rozpoznając sprawę na skutek rewizji powoda, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, przytoczone w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Rękojmia za wady fizyczne i prawne rzeczy jest szczególnym rodzajem odpowiedzialności cywilnej sprzedawcy względem kupującego. Odpowiedzialność ta jest ściśle związana z charakterem sprzedaży jako umowy wzajemnej, ma charakter obiektywny, a więc opiera się na zasadzie ryzyka. Zdaniem rękojmi jest wzmożona ochrona kupującego. Ustawodawca jednakże pozostawił stronom swobodę w ukształtowaniu wzajemnych praw i obowiązków wynikających z rękojmi. W związku z tym przepisy odnoszące się do niej mają charakter dyspozytywny, z wyłączeniem wypadków wyraźnie w ustawie przewidzianych. Stosownie do tego, art. 558 § 2 zd. 1 k.c. przewiduje, że strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Od tej zasady istnieje szereg wyjątków, np. wyłączenie to jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił przed kupującym (art. 558 § 2 k.c.), stosownie zaś do dyspozycji art. 558 § 1 zd. 2 k.c. w umowach z udziałem konsumentów ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w wypadkach określonych w przepisach szczególnych.

Przepisem szczególnym, dotyczącym wyłączenia odpowiedzialności za wady rzeczy przy komisie sprzedaży, jest art. 770 k.c. Stanowi on, że "Komisant nie ponosi odpowiedzialności za ukryte wady fizyczne rzeczy, jak również za jej wady prawne, jeżeli przed zawarciem umowy podał to do wiadomości kupującego. Jednakże wyłączenie odpowiedzialności nie dotyczy wad rzeczy, o których komisant wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć". Wyłączenie odpowiedzialności za wady rzeczy wymienione w tym przepisie jest konsekwencją jednostronnego oświadczenia woli przez komisanta, w warunkach w tym przepisie określonych, i jest wyłączeniem ustawowym.

Zagadnienia wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne dotyczy również art. 575 k.c. Stanowi on, że "Jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący jest zmuszony wydać rzecz osobie trzeciej, umowne wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie zwalnia sprzedawcy od obowiązku zwrotu otrzymanej ceny, chyba że kupujący wiedział (...), albo że nabył rzecz na własne niebezpieczeństwo". Przepis ten dotyczy umownego wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi.

W związku z wadami prawnymi rzeczy przy komisie sprzedaży powstaje problem stosunku art. 770 zd. 1 do art. 575 k.c. Z teoretycznego punktu widzenia problem ten nie jest klarowny, albowiem oba te przepisy mają charakter przepisów szczególnych. Za stanowiskiem, że wymieniony w art. 575 k.c. obowiązek zwrotu ceny nie ma zastosowania w razie wyłączenia odpowiedzialności komisanta na podstawie art. 770 zd. 1 k.c. przemawiają przede wszystkim dwa argumenty:

1) ograniczenie wyłączenia odpowiedzialności za wady prawne rzeczy, w warunkach art. 575 zd. 1 k.c., odnosi się do wyłączenia umownego, w art. 770 zd. 1 zaś - jest wyłączenie ustawowe,

2) przy komisie sprzedaży kupujący, któremu komisant przed zawarciem umowy oświadczył, że nie ponosi odpowiedzialności za wady prawne rzeczy, nabywa rzecz na własne niebezpieczeństwo (art. 575 in fine k.c.).

Dlatego de lege lata należało przedstawione zagadnienie prawne rozstrzygnąć jak w sentencji uchwały. De lege ferenda zauważyć jednak trzeba, że - przewidziane w art. 770 zd. 1 k.c. - wyłączenie odpowiedzialności komisanta z tytułu rękojmi wynikało ze wzmożonej ochrony jednostek gospodarki uspołecznionej, które w okresie centralnego sterowania gospodarką prowadziły - prawie na zasadach wyłączności - komis sprzedaży i komis kupna. Można rozważać zaś, czy w warunkach gospodarki rynkowej unormowanie to jest słuszne. Należy mieć również na uwadze, że art. 575 k.c. jest wyrazem racji natury moralnej, które powinny odgrywać znaczącą rolę.

Poza zakresem niezbędnych rozważań Sądu Najwyższego przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia prawnego pozostają dwie kwestie:

a) nieskuteczność wyłączenia odpowiedzialności komisanta, przewidziana w zdaniu drugim art. 770 k.c.,

b) odpowiedzialność komitenta wobec kupującego.

Pierwsza z tych kwestii związana jest z oceną twierdzeń stron i materiału dowodowego. Co do drugiej - trzeba zauważyć, że komitenta nie łączy z nabywcą umowny stosunek prawny (art. 765 k.c.) i dlatego jego odpowiedzialność wobec nabywcy z tytułu wady prawnej rzeczy może być konstruowana jedynie na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych lub bezpodstawnym wzbogaceniu (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 5 maja 1981 r. III CZP 27/81, OSNCP 1981, z. 12, poz. 232).

Biorąc pod uwagę powyższe przyczyny i zasady Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne jak w sentencji uchwały (art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym - jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.).

OSNC 1996 r., Nr 10, poz. 128