Uchwała z dnia 1996-02-29 sygn. III CZP 16/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 16/96

Uchwała z dnia 29 lutego 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski.

Sędziowie SN: G. Bieniek (sprawozdawca), B. Czech.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Mariana P. przeciwko Gminie R. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 29 lutego 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu, postanowieniem z dnia 7 listopada 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy powództwo oparte na dyspozycji art. 10 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece może stanowić właściwą drogę do rozwiązania sporu o własność oznaczonej ewidencyjnie działki gruntu w sytuacji, gdy działka ta wpisana jest w dwóch różnych księgach wieczystych, w których jako właściciele wpisane są różne osoby?"

podjął następującą uchwałę:

W sytuacji, gdy ta sama, oznaczona ewidencyjnie działka, objęta jest dwiema księgami wieczystymi, w których ujawnieni są różni właściciele, dopuszczalne jest powództwo o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w jednej z tych ksiąg z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.).

Uzasadnienie:

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

W dniu 6 lutego 1991 r. Marian P. wystąpił z pozwem przeciwko

Skarbowi Państwa - Kierownikowi Urzędu Rejonowego w S. o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli przenoszącego na rzecz powoda prawo własności 3/4 części nieruchomości położonej w B., o powierzchni 130600 ha, objętej Kw nr 64138. U podstaw tego żądania legło stwierdzenie, że w wyniku dziedziczenia nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego należącego do rodziców powoda - Skarb Państwa nabył udział 3/4 we współwłasności tej nieruchomości. Jako podstawę prawną żądania powód wskazał art. 15 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 ). Sąd Rejonowy w Szamotułach prawomocnym wyrokiem z dnia 3 marca 1993 r. sygn. akt (...) uwzględnił to żądanie w ten sposób, że zobowiązał Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, aby nieodpłatnie przeniosła na rzecz powoda Mariana P. udział we współwłasności wynoszący 3/4 nieruchomości położonej w B., którą to nieruchomość stanowią działki nr 52/1, 114/6 i 128/3, objęte KW nr B. (...), tom I, karta 1 Sądu Rejonowego w Szamotułach, o łącznej powierzchni 129500 ha. Na podstawie tego wyroku w dniu 11 października 1993 r. Sąd Rejonowy w Szamotułach dokonał wpisu w księdze wieczystej KW nr 19834 - którą objęto działki nr 52/ 1, 114/6 i 128/3 o łącznej powierzchni 129500 ha - prawo własności na rzecz Mariana P. w 3/4 części oraz Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w 1/4 części.

W dniu 30 grudnia 1991 r. Wojewoda P. wydał decyzję, w której na podstawie art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym (...) przekazał nieodpłatnie na rzecz gminy R. nieruchomość oznaczoną w ewidencji gruntów w obrębie B. (...) uregulowanej w księdze wieczystej tom I, karta 1 B. (...). Z karty ewidencyjnej przekazanej nieruchomości wynika, że w skład tej nieruchomości wchodzi m.in. działka nr 114/6 o powierzchni 115400 ha. Decyzja komunalizacyjna z dnia 30 grudnia 1991 r. stała się podstawą wpisu w księdze wieczystej Kw nr 105437 R prawa własności na rzecz Gminy R. - co do działki nr 114/6. Wpisu dokonano w dniu 23 maja 1994 r.

W tej sytuacji Marian P. w dniu 15 listopada 1994 r. skierował pozew przeciwko Gminie R., w którym sprecyzował żądanie w ten sposób, aby w dziale I księgi wieczystej Kw nr 105497 R, prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Szamotułach wykreślić działkę o numerze 114/6, a w wyniku tego wpisać umniejszony obszar o powierzchni 415578 ha w miejsce dotychczasowego wpisu "obszar 530978 ha". Wyrokiem z dnia 28 marca 1995 r. Sąd Rejonowy w Szamotułach powództwo oddalił. W uzasadnieniu podniesiono, że zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba - której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia - może żądać usunięcia niezgodności. Stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej jest wyłącznie treść wpisów obejmujących prawa, natomiast niezgodność z danymi faktycznymi objętymi wpisami w dziale I-0, dotyczącymi oznaczenia nieruchomości, nie mieści się w pojęciu tej niezgodności. Taka niezgodność podlega sprostowaniu w trybie art. 27 i 57 ust. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Przy rozpoznawaniu rewizji powoda Sąd Wojewódzki w Poznaniu przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści sformułowanej w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wstępnie godzi się zauważyć, że w stanie faktycznym sprawy zastrzeżenie budzi przede wszystkim treść wyroku Sądu Rejonowego w Szamotułach z dnia 3 marca 1993 r., wydanego w sprawie sygn. akt (...), w którym zobowiązano Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, aby nieodpłatnie przeniosła na rzecz Mariana P. udział 3/4 we współwłasności nieruchomości, która objęta została wcześniejszą decyzją komunalizacyjną Wojewody P. z dnia 30 grudnia 1994 r. Na podstawie tej decyzji własność spornej nieruchomości uzyskała Gmina R., a zatem w chwili wydawania wyroku z dnia 3 marca 1993 r. przez Sąd Rejonowy w Szamotułach Agencja nie była już właścicielem spornej nieruchomości.

W tej sytuacji - zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 1994 r. III CZP 94/94 (OSNC 1995, z. 1, poz. 9) - roszczenie przysługujące z mocy art. 15 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) powinno być skierowane przeciwko gminie. Tak się jednak nie stało, w wyniku czego ta sama oznaczona ewidencyjnie działka została objęta dwiema księgami wieczystymi, w których ujawnieni zostali różni właściciele. W związku z tym pojawiło się pytanie, jaki tryb jest właściwy do usunięcia tej sprzeczności, w szczególności, czy tryb powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, przewidziany w art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.), czy też tryb sprostowania przewidziany w art. 27 tej ustawy. Identyczne zagadnienie prawne legło u podstaw uchwały Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1996 r. III CZP 200/95, w której wyrażono następujący pogląd: "w sytuacji, gdy ta sama część większych nieruchomości objęta jest dwiema księgami wieczystymi, w których ujawnieni są różni właściciele, dopuszczalne jest na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w jednej z tych ksiąg z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie z niej wpisów dotyczących wyodrębnionych geodezyjnie działek".

Skład orzekający w niniejszej sprawie, podzielając ten pogląd, zwraca uwagę na następujące argumenty.

Niewątpliwie ma rację Sąd Rejonowy twierdząc, że powództwo przewidziane w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece dotyczy niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Tak rozumiany zakres przedmiotowy tego powództwa nie może obejmować wszystkich wpisów w księdze wieczystej, gdyż oprócz wpisów dotyczących stanu prawnego nieruchomości, w księdze znajdują się także wpisy nie dotyczące stanu prawnego, np. wpisy dotyczące oznaczenia nieruchomości z działu I-0. Zgodnie z art. 26 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy, podstawą oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej są dane z ewidencji gruntów i budynków, a więc - co konkretyzuje § 13 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 29, poz. 128) - "wyrys z mapy ewidencji gruntów i wypis z rejestru gruntów (...)". Według zaś § 13 pkt 2 tego rozporządzenia, oznaczenie nieruchomości powinno obejmować dane o jej położeniu, sposobie korzystania i powierzchni oraz o znajdujących się na tym gruncie budynkach i urządzeniach. Konsekwentnie zatem należy przyjąć, że nie jest uzgodnieniem, w rozumieniu art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, sprostowanie danych, które są składowymi elementami pojęcia "oznaczenie nieruchomości", przy czym sprostowanie to następuje w trybie uproszczonym na podstawie art. 27 i 57 ust. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Trafność tej tezy potwierdza fakt, że nie są to wpisy dotyczące stanu prawnego nieruchomości; nie są one objęte domniemaniem prawdziwości z art. 3 cyt. ustawy, nie są też chronione rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1994 r. III CZP 15/94 nie publ.).

Ta zasada nie może jednak eliminować możliwości wykorzystania powództwa z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w sytuacji, gdy ta sama działka objęta jest dwiema księgami wieczystymi, w których ujawnieni są różni właściciele, mimo że żądany sposób usunięcia zaistniałej niezgodności - poprzez wykreślenie określonej działki oraz zmianę powierzchni nieruchomości - może pozornie wskazywać, iż chodzi o dane dotyczące "oznaczenia nieruchomości". Taką wykładnię przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece należy jednak odrzucić, gdyż nie uwzględnia ona istoty sporu. Istota zaś sporu sprowadza się do sporu o własność, a zatem powinien być on rozstrzygnięty w drodze procesu o ustalenie prawa własności. Jest zaś bezsporne, że sprawa o usunięcie niezgodności z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jest sui generis sprawą o ustalenie prawa (art. 189 k.p.c.) albo szczególną postacią powództwa ustalającego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 1985 r., II CR 221/85, OSNCP 1986, z. 7-8, poz. 125), od którego odróżnia ją wprawdzie odmienność podstawy prawnej i funkcji, ale upodabnia ją przesłanka interesu prawnego w ustaleniu rzeczywistego stanu prawnego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 grudnia 1988 r. III CRN 434/88, OSNCP 1991, z. 1, poz. 22). Jeśli tak, to wytoczenie powództwa przewidzianego w art. 10 powołanej ustawy jest właściwym trybem do rozstrzygnięcia sporu o własność oznaczonej ewidencyjnie działki, która objęta jest dwiema różnymi księgami wieczystymi, w których jako właściciele wpisane są różne osoby.

Te względy uzasadniają podjęcie uchwały o treści jak w sentencji.

OSNC 1996 r., Nr 5, poz. 73