Powództwo z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece a powództwo z art. 189 k.p.c.

Powództwo oparte na art. 10 u.k.w.h. zmierza do dostosowania stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej do stanu rzeczywistego w chwili wyrokowania, co nie jest tożsame z oceną ważności umowy przenoszącej własność nieruchomości, nawet jeżeli umowa ta stała się w przeszłości podstawą wpisu w księdze wieczystej.

Możliwość żądania uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie musi oznaczać braku interesu prawnego powoda w żądaniu ustalenia prawa lub stosunku prawnego, ponieważ powództwo wytaczane na podstawie art. 189 k.p.c. służy udzieleniu ochrony sądowej również w zakresie innych niż prawnorzeczowe skutków prawnych mogących wyniknąć ze stosunku, który powód kwestionuje i które może usunąć wyrok ustalający.

O braku interesu prawnego w żądaniu ustalenia nie można mówić wtedy, gdy ze względu na okoliczności konkretnej sprawy interes prawny powoda nie wyczerpuje się w ujawnieniu w księgach wieczystych aktualnego stanu prawnego nieruchomości (por. wyroki SN z dnia 12 grudnia 2017 r., IV CSK 718/16 i z dnia 23 marca 2018 r., II CSK 371/17 oraz).

Z drugiej strony, trzeba mieć na względzie, że wyrok ustalający nieważność umowy może pozwolić na uniknięcie potrzeby wytoczenia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, ewentualnie zaś przyczynić się do uproszczenia tego postępowania, jeżeli jego wszczęcie okaże się konieczne. W postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym sąd jest bowiem związany wydanym na podstawie art. 189 k.p.c. wyrokiem ustalającym nieistnienie stosunku prawnego ze względu na nieważność umowy, która stała się podstawą wpisu w księdze wieczystej (por. postanowienie SN z dnia 19 lipca 2006 r., I CSK 151/06, w którym wyrażono dalej jeszcze idące stanowisko, kwalifikujące wyrok ustalający nieważność umowy jako wystarczającą podstawę do dokonania wpisu w księdze wieczystej; zob. też uchwała SN z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13

Wyrok SN z dnia 25 lutego 2022 r., II CSKP 87/22

Standard: 69077

W wyroku z dnia 4 marca 2011 r., I CSK 340/11 Sąd Najwyższy stwierdził, że do usunięcia niezgodności wpisu konstytutywnego z rzeczywistym stanem prawnym nie jest wystarczające obalenie jego podstawy materialno-prawnej, natomiast jest konieczne obalenie wpisu, co może nastąpić wyłącznie w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (zob. też uchwała SN z dnia 13 stycznia 2011 r., III CZP 123/10, wyrok SN z dnia 9 listopada 2011 r., II CSK 104/11).

W innych judykatach Sąd Najwyższy wskazał, iż w sytuacji, gdy zainteresowany może żądać uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie ma on interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa, które następnie miałoby stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej (por. wyrok z dnia 4 stycznia 2008 r., III CSK 204/07). Nie jest jednak wykluczony interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenia prawa lub stosunku prawnego dotyczącego nieruchomości, nawet wtedy, gdy uprawniony mógłby dochodzić uzgodnienia treści księgi wieczystej prowadzonej dla niej z rzeczywistym stanem prawnym (zob. wyrok SN z dnia 9 września 2004 r., II CK 497/03), przy czym dotyczy to sytuacji, gdy ze względu na okoliczności konkretnej sprawy, interes prawny uprawnionego nie wyczerpuje się jedynie w ujawnieniu w  księgach wieczystych aktualnego stanu prawnego danej nieruchomości. Interes prawny oznacza istniejącą po stronie uprawnionego potrzebę wprowadzenia jasności i pewności w sferze jego sytuacji prawnej, wyznaczonej konkretnym stosunkiem prawnym, zagrożonej, a niekiedy nawet naruszonej już przez pozwanego.

Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym pozostaje w ścisłym związku z ustrojową funkcją ksiąg wieczystych, jaką jest ujawnienie w celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu - stanu prawnego nieruchomości. Natomiast powództwo oparte na art. 189 k.p.c. służy udzieleniu ochrony prawnej w procesie, przez ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, osobie, która ma interes prawny w jej uzyskaniu (por. wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2016 r., IV CSK 435/15).

Podstawą wpisu w księdze wieczystej usuwającego niezgodność może być wydany na podstawie art. 189 k.p.c. wyrok ustalający (por. wyrok SN z dnia 20 października 2011 r., IV CSK 13/11). 

Wyrok SN z dnia 10 lipca 2020 r., II CSK 568/18

Standard: 63842 (pełna treść orzeczenia)