Wyrok z dnia 1995-02-03 sygn. II CRN 162/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CRN 162/94

Wyrok z dnia 3 lutego 1995 r. 

Orzeczeniu o zniesieniu małżeńskiej wspólności ustawowej skutek wsteczny powinien być nadawany w sytuacjach rzadkich i wyjątkowych.

Przewodniczący: sędzia SN C. Żuławska (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Z. Świeboda, K. Kołakowski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora J. Szewczyka, po rozpoznaniu w dniu 3 lutego 1995 r. sprawy z powództwa Krystyny P. przeciwko Ryszardowi P. o zniesienie ustawowej wspólności majątkowej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości (...) od wyroku Sądu Rejonowego w Cieszynie z dnia 9 czerwca 1994 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Cieszynie do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie:

Pozwem z dnia 10 maja 1994 r. Krystyna P. domagała się, ażeby Sąd Rejonowy w Cieszynie dokonał zniesienia z dniem 1 lipca 1992 r. ustawowej wspólności majątkowej, jaka łączyła ją z mężem, Ryszardem P. Powódka powołała się na fakt, że pozwany trwoni majątek dorobkowy przez zaciąganie długów karcianych, przez co narusza dobro rodziny, w skład której wchodzi ponadto dwoje dzieci. Pozwany uznał żądanie pozwu, a składając zeznania w trybie art. 304 k.p.c. przyznał okoliczności faktyczne, powoływane przez powódkę.

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu i wyrok ten uprawomocnił się bez zaskarżenia. W rewizji nadzwyczajnej, wniesionej z urzędu przez Ministra Sprawiedliwości, podniesiono zarzut rażącego naruszenia art. 52 k.r.o., a także szeregu przepisów proceduralnych, a to przez nienależyte zebranie materiału dowodowego i rozważenie okoliczności sprawy w sposób pozbawiony wnikliwości potrzebnej w tego rodzaju sprawach. W szczególności rewidujący powołał się na fakt, że równolegle z niniejszym postępowaniem toczyły się dwa postępowania związane z egzekucją przeciwko pozwanemu - wyroku z dnia 16 września 1993 r., wydanego przez Sąd Wojewódzki - Wydział Gospodarczy, w którym Sąd ten zasądził solidarnie od trzech osób fizycznych - a wśród nich od pozwanego na rzecz "Polmozbyt Katowice" Spółki z o.o. kwotę 360 197 063 starych zł z odsetkami i kosztami. Wyegzekwowanie tej kwoty z majątku wspólnego pozwanego zostało jednak udaremnione wobec orzeczenia zapadłego w niniejszej sprawie, dokonującego zniesienia wspólności majątkowej pozwanego i powódki z mocą wsteczną od dnia 1 lipca 1992 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 417 § 1 k.p.c., zasadność rewizji nadzwyczajnej wiąże się z ustaleniem, że zaskarżone orzeczenie rażąco narusza prawo, zwłaszcza z uwagi na skutki tego orzeczenia - choćby brak było rażących uchybień ze strony sądu wydającego to orzeczenie. Sytuacja taka występuje w niniejszej sprawie, strony bowiem zataiły przed Sądem fakt, że równocześnie prowadzona jest przeciwko pozwanemu egzekucja należności związanych z jego działalnością gospodarczą. W rezultacie doszło do tego, że orzeczenie o zniesieniu wspólności - ze skutkiem wstecznym za okres obejmujący egzekwowaną od pozwanego należność - zostało wydane bez rozważenia całości przesłanek, jakie zgodnie z art. 52 k.r.o. sąd powinien wziąć pod uwagę przy konkretyzowaniu "ważnych powodów" zniesienia wspólności, a następnie spowodowało skutki w stosunkach pozwanego z osobą trzecią (wierzycielem), zaistniałych przed wydaniem tego orzeczenia.

Sąd Najwyższy uznał, że orzeczenie takie nie może się utrzymać i uchylił je celem ponownego rozpoznania sprawy. Orzekając o zniesieniu wspólności ustawowej małżeńskiej, sąd musi ocenić, czy istnieją "ważne powody" takiego zniesienia, rozdzielność bowiem majątkowa małżonków stanowi odstępstwo od powszechnie panującej reguły wspólności, sąd zaś orzeka o niej na wniosek jednego tylko z małżonków. Fakt, że drugi małżonek z tym się godzi, uznając żądanie zniesienia, nie tworzy konstrukcji umownej, czy quasi-umownej, a to z tej przyczyny, że umowny reżim rozdzielności funkcjonuje na odmiennych zasadach. W szczególności jest on bezpieczny dla osób trzecich (przede wszystkim wierzycieli) dlatego, że wywierać może wobec nich skutki prawne tylko wtedy, gdy osoby te znały umowny reżim rozdzielności majątkowej małżonków (art. 47 § 2 k.r.o.). Tymczasem sądowe zniesienie wspólności nie tylko, że wywołuje skutki wobec osób trzecich, ale ponadto skutki te mogą zostać rozciągnięte, czyli cofnięte na dłuższy nawet okres, poprzedzający orzeczenie o zniesieniu wspólności. Jest oczywiste, że może to dotkliwie naruszyć interes wierzycieli każdego z małżonków; zauważyć też trzeba, że nie przysługuje im samodzielna ochrona prawna, np. podobna do tej, jaką realizować mogą w trybie tzw. skargi pauliańskiej (art. 527-534 k.c.).

W tym stanie rzeczy orzeczeniu o zniesieniu małżeńskiej wspólności ustawowej skutek wsteczny powinien być nadawany w sytuacjach rzadkich i wyjątkowych, przy rozważaniu zaś "ważnych powodów" takiego zniesienia sąd musi rozważyć nie tylko interes rodziny, ale także ewentualność pokrzywdzenia tych wierzycieli każdego z małżonków, których należności powstały w okresie objętym wstecznym działaniem orzeczenia (por. wyrok SN z dnia 24 maja 1994 r. I CRN 50/94 - OSNCP 1994, z. 12, poz. 246 oraz wyrok SN z dnia 11 stycznia 1995 r. II CRN 148/94 - OSNC 1995, z. 4, poz. 70).

Uwzględniając powyższe należało orzec jak w sentencji.

OSNC 1995 r., Nr 6, poz. 100