Uchwała z dnia 1995-09-08 sygn. III CZP 104/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 104/95

Uchwała z dnia 8 września 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz.

Sędziowie SN: S. Dąbrowski (sprawozdawca), C. Żuławska.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Ryszarda G., z udziałem Gminy Miejskiej Ł., o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 8 września 1995 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi, postanowieniem z dnia 4 kwietnia 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy doliczenie okresu posiadania nieruchomości w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia przeciwko Skarbowi Państwa sprzed daty wejścia w życie ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. Nr 32, poz. 1 S z późn. zm.) następuje przy uwzględnieniu także art. XLI i XLII Przepisów wprowadzających kodeks cywilny?"

podjął następującą uchwałę:

Przy doliczaniu okresu posiadania sprzed wejścia w życie przepisów wyłączających możliwość zasiedzenia nieruchomości - do okresu posiadania, o który - stosownie do art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) skraca się termin zasiedzenia, nie mają zastosowania przepisy art. XLI i XLII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny.

Uzasadnienie:

Ryszard G. wniósł o stwierdzenie zasiedzenia z dniem 1 października 1990 r. na swoją rzecz własności nieruchomości składającej się z dwóch działek, położonych w Ł. przy ulicy Słonecznej 23 i 23a. Postanowieniem z dnia 5 sierpnia 1994 r. Sąd Rejonowy w Łodzi oddalił wniosek. Sąd Rejonowy ustalił, że własność przedmiotowej nieruchomości nabył Skarb Państwa z dniem 31 grudnia 1955 r. na podstawie zasiedzenia (przedstawienia) z art. 34 ust. 1 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87), natomiast samoistnym posiadaczem co najmniej od dnia 1 stycznia 1946 r. jest wnioskodawca.

Sąd Rejonowy przyjął, że wnioskodawca nie spełnił wymaganych przesłanek dla nabycia nieruchomości w drodze zasiedzenia. Zgodnie bowiem z obowiązującym do dnia 1 października 1990 r. art. 177 k.c., przepisów o nabyciu własności przez zasiedzenie nie stosowano, jeżeli nieruchomość była przedmiotem własności państwowej. Uchylenie art. 177 k.c. ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny nie oznaczało możliwości stwierdzenia nabycia w drodze zasiedzenia własności gruntów Skarbu Państwa ani z datą sprzed dnia 1 października 1990 r., ani wskutek kontynuacji rozpoczętego przed tą datą okresu posiadania. Zgodnie z art. 10 powyższej ustawy, jeżeli przed dniem jej wejścia w życie istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia, to zasiedzenie biegnie od dnia wejścia w życie cytowanej ustawy, jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę. Zdaniem Sądu Rejonowego, w tym stanie rzeczy termin zasiedzenia dla wnioskodawcy upłynąłby dopiero dnia 1 października 2005 r.

Rozpoznając sprawę na skutek rewizji wnioskodawcy Sąd Wojewódzki w Łodzi powziął wątpliwość wyrażoną w przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wykładnia przepisu art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 ) może nasuwać trudności. Wobec brzmienia przepisu oczywista jest zawarta w nim intencja zapewnienia możliwości skrócenia terminu zasiedzenia w sytuacji, jeżeli przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia. Oczywiste jest także, że przepis dotyczy nieruchomości będących przedmiotem własności państwowej, a to wobec uchylenia w art. 1 ustawy dotychczasowego art. 177 k.c. wyłączającego możliwość zasiedzenia takich nieruchomości. Jednakże już przy określaniu czasu, o jaki następuje skrócenie okresu posiadania, mogą powstać niejasności. Z pewnością nie chodzi o czas, w którym stan prawny wyłączający zasiedzenie istniał przed wejściem w życie ustawy. W odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność państwową byłby to czas od dnia 21 lipca 1961 r. (data wejścia w życie art. 7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach - Dz. U. Nr 32, poz. 45) do dnia 1 października 1990 r. Przy takiej interpretacji niejako w próżni zawisłaby ostatnia część zdania zawartego w przepisie art. 10 - "...lecz nie więcej niż o połowę".

Porównanie brzmienia art. 10 z wcześniejszymi przepisami art. XLII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94) i art. XXXIV dekretu z dnia 11 października 1946 r. (Dz. U. Nr 57, poz. 321) - Przepisy wprowadzające Prawo rzeczowe i Prawo o księgach wieczystych - wobec niemal identyczności sformułowań zawartych we wszystkich wymienionych przepisach - pozwala na konstatację, że także według art. 10 skrócenie dotyczy okresu posiadania w czasie, w którym istniał stan prawny wyłączający możliwość zasiedzenia, zaś połowa oznacza połowę okresu ustawowo wymaganego do zasiedzenia. A zatem przy posiadaniu nieruchomości państwowej w czasie od dnia 21 lipca 1961 r. do dnia 1 października 1990 r. termin zasiedzenia ulega skróceniu o czas posiadania, lecz nie więcej niż o 10 lat, jeżeli zaś posiadanie zostało uzyskane w złej wierze - nie więcej niż o 15 lat (termin 30 - letni).

Pozostaje zagadnienie, co w sytuacji, jak w niniejszej sprawie, gdy stan faktyczny uzasadniający bieg zasiedzenia powstał jeszcze przed dniem 21 lipca 1961 r. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1993 r. III CZP 14/93 (OSNCP 1993, poz. 196) zostało wyjaśnione, że do okresu posiadania, o który, stosownie do art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, skraca się termin zasiedzenia, dolicza się także okres posiadania sprzed wejścia w życie przepisów wyłączających możliwość zasiedzenia nieruchomości. Tak więc okres posiadania sprzed daty 2ł lipca 1961 r. podlega doliczeniu. W uzasadnieniu powyższej uchwały Sąd Najwyższy wskazywał, że literalna wykładnia art. 10, a w szczególności użyte w nim zwroty "istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości", i "termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał" daje podstawę do wysnucia wniosku, że przepis ten nie dotyczy okresu sprzed wejścia w życie przepisów wyłączających zasiedzenie nieruchomości państwowych. Wskazywano także, że ratio legis art. 10 jest złagodzenie skutków rygoryzmu przepisów wyłączających możliwość zasiedzenia nieruchomości państwowych. Powyższe stanowisko jest trafne, należy też uwzględniać, że chodzi o stany faktyczne bardzo długotrwałe, które ukształtowały się jeszcze przed wejściem w życie art. 7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. Byłoby społecznie i gospodarczo niepożądane utrzymywanie tak dawno ukształtowanych stanów w niepewności i tymczasowości przez wiele dalszych lat. Nie jest także obojętne, że działania ustawodawcy, poczynając od 1989 r., zmierzają raczej w kierunku prywatyzacji i zapewnienia mieniu rzeczywistego gospodarza, nie zaś w kierunku upaństwowienia mienia.

Artykuł XLI § 1 Przepisów wprowadzających kodeks cywilny jako ogólną regułę przyjmuje zasadę, że normy kodeksu cywilnego o zasiedzeniu nie mają mocy wstecznej, wywierają jednak w stosunku do zasiedzenia będącego w toku działanie bezpośrednie. Bezpośrednie działanie ustawy dotyczy w szczególności możności nabycia prawa przez zasiedzenie, ale także np. terminów zasiedzenia. Konsekwencją bezpośredniego działania jest, że w czasie obowiązywania art. 177 k.c. nie mogło biec zasiedzenie przeciwko państwowemu właścicielowi i gdyby nie szczególne uregulowanie zawarte w art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r., posiadanie w tym czasie byłoby bez wpływu na datę zasiedzenia. Artykuł XLI § 1 odnosi się tylko do czasu od dnia wejścia w życie kodeksu cywilnego i dlatego nie może mieć wpływu na doliczanie okresu posiadania sprzed daty 21 lipca 1961 r.

Artykuł XLI § 2 Przepisów wprowadzających kodeks cywilny stosuje się w sytuacji, gdy termin zasiedzenia według kodeksu cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych. Potrzeba uregulowania wynikła w związku ze skróceniem przez kodeks cywilny terminów zasiedzenia w stosunku do przyjętych w Prawie rzeczowym. Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. przywróciła dłuższe terminy zasiedzenia nieruchomości. W odniesieniu do zmian kodeksu cywilnego wprowadzonych przez wymienioną ustawę przepis art. XLI § 2 w ogóle nie jest aktualny.

Artykuł XLII Przepisów wprowadzających kodeks cywilny zawierał wyjątek od zasady nieretroakcji w sytuacji, gdy przed dniem 1 stycznia 1947 r., czyli przed wejściem w życie Prawa rzeczowego, istniał stan rzeczy, który według przepisów tego prawa i kodeksu cywilnego prowadziłby do zasiedzenia, jakkolwiek według przepisów obowiązujących przed tą datą zasiedzenie nie było możliwe. Artykuł 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. także odnosi się do sytuacji, gdy według wcześniejszych przepisów możliwość zasiedzenia była wyłączona. Użycie w art. 10 sformułowania "według przepisów dotychczasowych" wskazuje, że chodzi nie tylko o uchylony ustawą przepis art. 177 k.c., lecz o wszystkie wcześniejsze przepisy wyłączające zasiedzenie. Wynika stąd, że art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. wyłącza możliwość stosowania art. XLII Przepisów wprowadzających kodeks cywilny. Nie wchodzi więc w grę dwukrotne skracanie ustawowego terminu zasiedzenia - raz na podstawie art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. i drugi raz na podstawie art. XLII Przepisów wprowadzających kodeks cywilny.

Z powyższych względów i na podstawie art. 391 k.p.c. Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1996 r., Nr 1, poz. 2