Intertemporalne reguły zasiedzenia; brak mocy wstecznej norm kodeksu cywilnego o zasiedzeniu (art. XLI § 1 p.w. k.c.)

Termin zasiedzenia nieruchomości wpisanej do księgi wieczystej, pod rządami prawa rzeczowego był zbieżny z terminem zasiedzenia określonym w art. 172 k.c. w jego pierwotnym brzmieniu. Do takich terminów, podobnie jak i do terminów dłuższych niż dotychczasowe, wobec braku zastosowania art. XLI § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, początek ich biegu liczy się zatem od objęcia nieruchomości we właścicielskie władanie. Zmiana stanu prawnego w omawianym zakresie, jakkolwiek z mocy art. XLI § 1 p.w.k.c. sprowadza obowiązek stosowania przepisów kodeksowych, to jednak w razie wadliwego zastosowania odpowiedniego przepisu prawa rzeczowego, ze względu na tożsamość skutków z tym związanych, choć uzasadnia zarzut naruszenia prawa materialnego, nie oznacza wadliwości rozstrzygnięcia.

Dekret z dnia 11 października 1946 r. prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319 ze zm.). przewidywał inny rodzaj zasiedzenia, nie będącego właścicielem posiadania, który uzyskał wpis do księgi wieczystej. Według art. 51 § 1 tego prawa zasiedzenie następowało, jeżeli będący w dobrej wierze posiadacz utrzymał się przy posiadaniu w przeciągu lat dziesięciu. Termin zasiedzenia wydłużał się natomiast do lat 20, jeżeli posiadacz uzyskał posiadanie w złej wierze (§ 2 art. 51 pw. i n.).

Powołany przepis nie ma zastosowania w razie orzekania o zasiedzeniu po wejściu w życie kodeksu cywilnego, czyli po dniu 31 grudnia 1964 r., jeżeli także po tej dacie upłynął wymagany termin do stwierdzenia zasiedzenia. Art. XLI § 1 p.w. k.c. wyraźnie tę możliwość wyłącza. W takim wypadku jednakże znaczenia podstawowego nabiera wybór właściwego terminu zasiedzenia, stosownie do reguł określonych w § 2 art. XLI p.w. k.c.: krótszy kodeksowy termin zasiedzenia sprawia, że jego bieg rozpoczyna się z dniem wejścia w życie kodeksu (1.I.1965 r.), a jeżeli początek biegu terminu jest wcześniejszy (sprzed 1.I.1965 r.) i jego upływ oznaczałby zasiedzenie wcześniejsze, niż w razie liczenia początku biegu terminu od daty wejścia w życie kodeksu cywilnego, zasiedzenie następuje w tym krótszym terminie. Jeżeli zatem kodeksowy termin zasiedzenia jest taki sam albo dłuższy, początek jego biegu liczy się według przepisów dotychczasowych.

Postanowienie SN z dnia 6 maja 2005 r., II CK 669/04

Standard: 82126 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Przy doliczaniu okresu posiadania sprzed wejścia w życie przepisów wyłączających możliwość zasiedzenia nieruchomości - do okresu posiadania, o który - stosownie do art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) skraca się termin zasiedzenia, nie mają zastosowania przepisy art. XLI i XLII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny.

Artykuł XLI § 1 Przepisów wprowadzających kodeks cywilny jako ogólną regułę przyjmuje zasadę, że normy kodeksu cywilnego o zasiedzeniu nie mają mocy wstecznej, wywierają jednak w stosunku do zasiedzenia będącego w toku działanie bezpośrednie. Bezpośrednie działanie ustawy dotyczy w szczególności możności nabycia prawa przez zasiedzenie, ale także np. terminów zasiedzenia. Konsekwencją bezpośredniego działania jest, że w czasie obowiązywania art. 177 k.c. nie mogło biec zasiedzenie przeciwko państwowemu właścicielowi i gdyby nie szczególne uregulowanie zawarte w art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r., posiadanie w tym czasie byłoby bez wpływu na datę zasiedzenia. Artykuł XLI § 1 odnosi się tylko do czasu od dnia wejścia w życie kodeksu cywilnego i dlatego nie może mieć wpływu na doliczanie okresu posiadania sprzed daty 21 lipca 1961 r.

Artykuł XLI § 2 Przepisów wprowadzających kodeks cywilny stosuje się w sytuacji, gdy termin zasiedzenia według kodeksu cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych. Potrzeba uregulowania wynikła w związku ze skróceniem przez kodeks cywilny terminów zasiedzenia w stosunku do przyjętych w Prawie rzeczowym. Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. przywróciła dłuższe terminy zasiedzenia nieruchomości. W odniesieniu do zmian kodeksu cywilnego wprowadzonych przez wymienioną ustawę przepis art. XLI § 2 w ogóle nie jest aktualny.

Artykuł XLII Przepisów wprowadzających kodeks cywilny zawierał wyjątek od zasady nieretroakcji w sytuacji, gdy przed dniem 1 stycznia 1947 r., czyli przed wejściem w życie Prawa rzeczowego, istniał stan rzeczy, który według przepisów tego prawa i kodeksu cywilnego prowadziłby do zasiedzenia, jakkolwiek według przepisów obowiązujących przed tą datą zasiedzenie nie było możliwe. Artykuł 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. także odnosi się do sytuacji, gdy według wcześniejszych przepisów możliwość zasiedzenia była wyłączona. Użycie w art. 10 sformułowania "według przepisów dotychczasowych" wskazuje, że chodzi nie tylko o uchylony ustawą przepis art. 177 k.c., lecz o wszystkie wcześniejsze przepisy wyłączające zasiedzenie. Wynika stąd, że art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. wyłącza możliwość stosowania art. XLII Przepisów wprowadzających kodeks cywilny. Nie wchodzi więc w grę dwukrotne skracanie ustawowego terminu zasiedzenia - raz na podstawie art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. i drugi raz na podstawie art. XLII Przepisów wprowadzających kodeks cywilny.

Uchwała SN z dnia 8 września 1995 r., III CZP 104/95

Standard: 70517 (pełna treść orzeczenia)