Uchwała z dnia 2013-05-22 sygn. III CZP 17/13

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 17/13

UCHWAŁA

Dnia 22 maja 2013 r.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Wojciech Katner SSN Barbara Myszka

w sprawie z wniosku W. M. przy uczestnictwie S. W.

o zmianę oznaczenia nieruchomości oraz wpis prawa współwłasności w księdze wieczystej,

po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 22 maja 2013 r.

zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w L.

postanowieniem z dnia 4 lutego 2013 r.,

"Czy pełnomocnik, reprezentujący stronę czynności prawnej zawartej w formie aktu notarialnego, który w swej treści zawiera przeniesienie prawa ujawnionego w księdze wieczystej, może skutecznie złożyć wniosek o wpis prawa własności w księdze wieczystej na podstawie art. 92 § 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. -Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.), jeżeli nie spełnia wymogów z art. 87 § 1 k.p.c., czy też konieczna jest do tego odrębna czynność samego mocodawcy?" podjął uchwałę:

Pełnomocnikiem procesowym w sprawach o dokonanie wpisu w księdze wieczystej może być wyłącznie osoba spełniająca wymagania przewidziane w art. 87 k.p.c., także wtedy, gdy wniosek o wpis został zamieszczony przez notariusza w akcie notarialnym na podstawie art. 92 § 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.).

Uzasadnienie

Wniosek o wpis w księdze wieczystej, zawarty w akcie notarialnym obejmującym umowę sprzedaży nieruchomości, złożył w imieniu nabywcy udziału w tej nieruchomości W. M. jego, ustanowiony w tym akcie, pełnomocnik procesowy A. T. Przewodniczący w Sądzie Rejonowym powziął wątpliwość co do tego, czy A. T. należy do kręgu osób wymienionych w art. 87 § 1 k.p.c., w związku z czym wezwał go o wykazanie tej okoliczności w terminie siedmiu dni pod rygorem zwrotu wniosku, a następnie - po bezskutecznym upływie tego terminu - zarządził zwrot wniosku.

Sąd Okręgowy rozpoznający zażalenie A. T. powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym przytoczonym na wstępie, przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W art. 87 k.p.c., stosowanym odpowiednio w innych rodzajach postępowań unormowanych w kodeksie postępowania cywilnego, w tym także w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.), wymieniono osoby (podmioty) mogące pełnić w postępowaniu cywilnym funkcję pełnomocnika procesowego. Swoboda wyboru pełnomocnika została zatem ograniczona, co oznacza - przy uwzględnieniu wyczerpującego charakteru wyliczenia zawartego w art. 87 k.p.c. – że osoba (podmiot) spoza określonego kręgu nie może być skutecznie ustanowiona pełnomocnikiem procesowym. Wprawdzie ustawodawca przewiduje niekiedy wyjątki od tej reguły, są to jednak wyjątki nieliczne, podyktowane specyfiką spraw lub innymi ważnymi względami (por. art. 465 § 1, art. 479²⁹ § 3, art. 479⁵¹, 479⁶² i 479⁷³ k.p.c.). W postępowaniu nieprocesowym wyjątek taki został ustanowiony w art. 691⁵ k.p.c. - w sprawach z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego - nie przewidziano go natomiast w innych sprawach, a w szczególności w sprawach w postępowaniu wieczystoksięgowym.

Takiego wyjątku nie ustanawia oczywiście – eksponowany w uzasadnieniu zagadnienia prawnego - art. 92 § 4 w związku z art. 7 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.), zgodnie z którym notariusz sporządzający akt notarialny zawierający w swej treści przeniesienie, zmianę lub zrzeczenie się prawa ujawnionego w księdze wieczystej lub podlegającego wpisowi w takiej księdze, zobowiązany jest zamieścić w tym akcie wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, a następnie z urzędu, w terminie trzech dni, przesłać akt sądowi właściwemu wraz z wymaganymi dokumentami. Nałożenie na notariusza tej powinności realizuje jego misję publiczną, a także stanowi efekt starań ustawodawcy o poprawność wpisów w księgach wieczystych, pozwalających ustalić aktualny stan prawny nieruchomości (por. także art. 1 i nast. oraz art. 36 ustawy dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.).

Z art. 92 § 4 Prawa o notariacie - odczytywanego łącznie z art. 626⁴ k.p.c. – wynika, że notariusz jedynie „przekazuje” wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, a więc składa go we właściwym sądzie. Jest to równoznaczne ze złożeniem wniosku przez osobę uprawnioną, stronę czynności objętej aktem notarialnym. Notariusz nie pełni więc funkcji pełnomocnika procesowego ani tym bardziej nie staje się uczestnikiem postępowania wieczystoksięgowego, lecz jest tylko pośrednikiem między wnioskodawcą a sądem wieczystoksięgowym (w piśmiennictwie określa się go także mianem „organu pomocniczego” lub „posłańca”). Z tych względów wnioskodawcę, a nie notariusza obciążają ewentualne obowiązki procesowe związane z prowadzeniem sprawy o wpis (np. uzupełnienie braków wniosku, wnoszenie środków odwoławczych itp.)

Oczywiście wnioskodawca - strona czynności objętej aktem notarialnym – może ustanowić pełnomocnika procesowego w celu popierania wniosku w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz podejmowania w jego toku wszelkich czynności procesowych, może nim jednak być wyłącznie osoba (podmiot) wymieniony w art. 87 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. W tej sytuacji, jeżeli wnioskodawca udziela pełnomocnictwa osobie (podmiotowi) spoza kręgu określonego w wymienionym przepisie, ustanowienie pełnomocnika procesowego jest nieskuteczne, nie oznacza to jednak obezwładnienia skuteczności samego wniosku. Przekazanie go przez notariusza uważa się - zgodnie z art. 626⁴ in fine k.p.c. - za złożenie wniosku przez samego uprawnionego, czyli stronę czynności prawnej, a nie przez pełnomocnika, przewodniczący zatem nie może zarządzić zwrotu wniosku tylko z powodu wadliwego ustanowienia pełnomocnika.

Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 09/2014

Pełnomocnikiem procesowym w sprawach o dokonanie wpisu w księdze wieczystej może być wyłącznie osoba spełniająca wymagania przewidziane w art. 87 k.p.c., także wtedy, gdy wniosek o wpis został zamieszczony przez notariusza w akcie notarialnym na podstawie art. 92 § 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.).

(uchwała z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 17/13, J. Gudowski, W. Katner, B. Myszka, OSNC 2013, nr 11, poz. 123; OSP 2014, nr 3, poz. 31; BSN 2013, nr 5, s. 5; Rej. 2013, nr 6, s. 169; Rej. 2013, nr 8, s. 186; NPN 2013, nr 2, s. 89; Rej. 2013, nr 11, s. 177)

Glosa

Andrzeja Jana Szeredy, Nowy Przegląd Notarialny 2014, nr 2, s. 59

Glosator zaaprobował stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w glosowanej uchwale, wskazując, że w art. 87 k.p.c. ustawodawca ograniczył krąg podmiotów uprawnionych do występowania w postępowaniu cywilnym w charakterze pełnomocnika procesowego. Przepisy odnoszące się do postępowania wieczystoksięgowego nie przewidują w tym zakresie wyjątków.

W konkluzji, mając na względzie bieżącą praktykę notarialną, zauważył, że skoro pełnomocnikiem procesowym może być również osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony, to warto się zastanowić nad tym, czy notariusze nie powinni wskazywać swym mandantom na konieczność rozszerzenia umocowania dla pełnomocników materialnoprawnych, tak aby mogli oni występować w postępowaniu wieczystoksięgowym.

*****************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 07-08/2014

Glosa

Roberta Makowskiego, Glosa 2014, nr 2, s. 48   

Glosa jest aprobująca.

Zdaniem autora, zawarcie wniosku o wpis w księdze wieczystej w akcie notarialnym nie może stanowić wyjątku od wymagań dotyczących pełnomocników procesowych określonych w art. 87 k.p.c.; gdyby ustawodawca zamierzał taki wyjątek zastosować, to byłby on wyraźnie sprecyzowany. W ocenie glosatora, za odstępstwo od wymagań określonych w art. 87 k.p.c., które określają zakres podmiotowy pełnomocnictwa procesowego, nie może być uznany art. 92 § 4 Prawa o notariacie, który rolę notariusza ogranicza jedynie do przekazania wniosku do sądu wieczystoksięgowego, nie nadając mu jednocześnie charakteru pełnomocnika strony lub uczestnika postępowania.

Glosator nie podzielił poglądu Sądu Najwyższego, że przewodniczący nie może zarządzić zwrotu wniosku z powodu wadliwego ustanowienia pełnomocnika ze względu na to, iż przekazanie wniosku przez notariusza stanowi złożenie wniosku przez samego uprawnionego, a nie przez pełnomocnika.

*************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 04/2014

Glosa

Zbigniewa Kuniewicza, Orzecznictwo Sądów Polskich 2014, nr 3, poz. 31

Glosa ma charakter aprobujący.

Autor podzielił pogląd Sądu Najwyższego, że notariusz nie pełni funkcji pełnomocnika procesowego. Uznał, że powołanie pełnomocnika spoza kręgu podmiotów określonych w art. 87 k.p.c. nie pozbawia skuteczności wniosku o wpis do księgi wieczystej zawartego w akcie notarialnym. Zauważył, że w akcie notarialnym, o którym mowa w art. 92 § 4 Prawa o notariacie, zawarte są dwie czynności: materialnoprawna powodująca przeniesienie, zmianę lub zrzeczenie się prawa podmiotowego ujawnionego w księdze wieczystej oraz procesowa, którą stanowi wniosek o wpis do księgi wieczystej. Podniósł, że czynność procesowa jest ściśle związana z czynnością materialną, a przedstawicielowi stron, który jest upoważniony do dokonania czynności materialnej, przysługuje także ustawowa kompetencja do złożenia w akcie notarialnym wniosku wieczystoksięgowego. Podkreślił przy tym, że ta kompetencja pełnomocnika nienależącego do osób z art. 87 k.p.c. dotyczy jedynie złożenia wniosku, a nie podejmowania innych czynności w toku postępowania wieczystoksięgowego.

********************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 03/2014

Glosa

Edwarda Gniewka, Monitor Prawniczy 2014, nr 2, s. 97

Autor stwierdził, że problem prawny przedstawiony przez sąd pierwszej instancji w sprawie dotyczył skuteczności złożenia wniosku o wpis prawa własności nieruchomości w księdze wieczystej na podstawie art. 92 § 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158), jeżeli pełnomocnik nie spełnia wymagań przewidzianych w art. 87 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy odpowiedział natomiast generalnie, że pełnomocnikiem procesowym w sprawach o dokonanie wpisu w księdze wieczystej może być wyłącznie osoba spełniająca wymagania przewidziane w art. 87 k.p.c. oraz dodał w tezie uchwały, że obowiązuje to również wówczas, gdy wniosek o wpis został zamieszczony przez notariusza w akcie notarialnym na podstawie art. 92 § 4 Prawa o notariacie.

Glosator zauważył, że Sąd Najwyższy uchwały podkreślił, iż wnioskodawca – strona czynności objętej aktem notarialnym – może ustanowić pełnomocnika w celu popierania wniosku w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz podejmowania w jego toku wszelkich czynności procesowych, może nim jednak być wyłącznie podmiot wymieniony w art. 87 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Jednak sama teza glosowanej uchwały nie obejmuje takiej zwężonej konkretyzacji i zdaje się zawierać generalne wymaganie pełnomocnictwa procesowego zgodnego z art. 87 § 1 k.p.c. także dla złożenia w treści aktu notarialnego wniosku o dokonanie wpisu do księgi wieczystej, wymaganego według art. 92 § 4 Prawa o Notariacie.

Ponadto glosator wskazał, że w uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy, podtrzymując swój pogląd o generalnej nieskuteczności ustanowienia pełnomocnika spoza kręgu osób wskazanych w art. 87 § 1 k.p.c., przyjął, że w warunkach art. 92 § 4 Prawa o notariacie w związku z art. 626⁴ k.p.c. nie oznacza to jednak obezwładnienia skuteczności samego wniosku. Przyjmując koncepcję, że chodzi tu o złożenie wniosku przez samą stronę, Sąd Najwyższy ocenił, iż nie można zarządzić zwrotu wniosku tylko z powodu wadliwego ustanowienia pełnomocnika. Zdaniem komentatora, jest to próba pogodzenia dwóch sprzecznych koncepcji, a mianowicie wadliwego ustanowienia pełnomocnictwa z akceptowaną przez Sąd Najwyższy nieobezwładnioną skutecznością samego wniosku i należy ją ocenić negatywnie, gdyż uzasadnienie uchwały nie zawiera dostatecznie jasnej argumentacji w tej sprawie.