Uchwała z dnia 2012-12-12 sygn. III CZP 81/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 81/12

UCHWAŁA

Dnia 12 grudnia 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)

SSN Iwona Koper (sprawozdawca)

SSN Dariusz Zawistowski

w sprawie z wniosku T. –W. P.S. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowo-akcyjnej z siedzibą w K. oraz "B.-K." spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

o wpis prawa wieczystego użytkowania i własności budynków na rzecz "B.-K." spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.,

po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 12 grudnia 2012 r., zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2012 r.,

"Czy w sprawach o wpis prawa użytkowania wieczystego gruntu wraz z prawem własności zabudowań posadowionych na tym gruncie pobierana jest jedna opłata stała (art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, j.t. Dz.U. Nr 90, poz. 594 z późń. zm.), czy też należy pobrać opłatę od żądania wpisu każdego z tych praw oddzielnie (art. 42 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych)?"

podjął uchwałę:

Od wniosku o wpis w księdze wieczystej prawa użytkowania wieczystego gruntu i prawa własności posadowionych na nim budynków pobiera się opłatę stałą określoną w art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 ze zm.) od wniosku o wpis każdego z tych praw.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy zażalenia wnioskodawcy na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału Ksiąg Wieczystych w Sądzie Rejonowym o zwrocie, na podstawie art. 511¹ k.p.c., wniosku o wpis w księdze wieczystej nabytego na podstawie umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu wraz z prawem własności posadowionego na nim budynku, od którego nie została uiszczona należna opłata. Od wpisu obu tych praw sporządzający umowę notariusz pobrał jedną opłatę sądową w kwocie 200 zł, na podstawie art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 90, poz. 594 ze zm. – dalej jak u.k.s.c.), podczas gdy – zdaniem Przewodniczącego – zgodnie z art. 45 ust. 2 u.k.s.c. opłatę stałą określoną w art. 42 u.k.s.c. pobiera się odrębnie od wniosku o wpis każdego prawa, chociażby wpis dwu lub więcej praw miał być dokonamy na tej samej podstawie prawnej.

Wnioskodawca zakwestionował w zażaleniu trafność tego stawiska podnosząc, że nie ma podstaw do uznania, że wniosek został nienależycie opłacony. Zgodnie bowiem z art. 235 § 2 k.c., przysługująca użytkownikowi wieczystemu własność budynków jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym zabudowanej nieruchomości i nie może stanowić samoistnego przedmiotu rozporządzeń.

Na tle powstającej w związku z tym wątpliwości co do wykładni art. 42 ust. 2 w zw. z art. 45 ust. 2 (mylnie powołanym w postanowieniu jako ust. 3 u.k.s.c.) Sąd Okręgowy sformułował przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 42 ust. 1 u.k.s.c. ustanawia zasadę, w myśl której opłatę stałą w kwocie 200 zł pobiera się od wniosku o wpis w księdze wieczystej własności, użytkowania wieczystego lub ograniczonego prawa rzeczowego, dopuszczając od niej wyjątki przewidziane w przepisach szczególnych.

Treść tego unormowania doprecyzowuje, usuwając mogące powstać na tle jego wykładni wątpliwości, przepis art. 45 ust. 2 u.k.s.c., określający sposób pobierania opłat w sytuacji, gdy jeden wniosek o wpis obejmuje więcej niż jedno prawo spośród wymienionych w art. 42 ust. 1 u.k.s.c., a więc gdy mamy do czynienia z kilkoma żądaniami zawartymi w jednym wniosku i to zarówno wówczas, gdy wpis ma być dokonany na tej samej jak i na różnej podstawie prawnej. Wówczas opłatę stałą w kwocie 200 zł pobiera się odrębnie od wniosku o wpis każdego prawa. Opłata związana jest więc z wpisem konkretnego prawa.

Odstępstwo od przewidzianej w art. 42 ust. 1 u.k.s.c. reguły pobierania opłaty stałej od wniosku o wpis obejmujący jedną księgę wieczystą przewiduje art. 45 ust. 2 u.k.s.c. stanowiąc, że od wniosku i wpis hipoteki łącznej lub służebności pobiera się jedną opłatę stałą, choćby wniosek obejmował więcej niż jedną księgę wieczystą.

Szczególny charakter ma przewidziana w art. 42 ust. 2 i 3 regulacja dotycząca pobierania opłaty od wpisu wniosku dotyczącego udziału w prawie. Przepis art. 42 ust. 3 ustanawia wyjątek od zasady pobierania odrębnej opłaty od wpisu poszczególnego udziału w prawie w razie, gdy podstawą wpisu prawa wymienionego w tym przepisie jest dziedziczenie, dział spadku albo zniesienie współwłasności. Wówczas pobiera się jedną opłatę stałą w wysokości 150 zł. Nie zmienia to reguły nakazującej pobranie wielokrotności należnej opłaty od wpisu w sytuacji, gdy ujawnienie praw następuje w kilku księgach wieczystych.

Z kolei art. 43 u.k.s.c. ustanawiając stałą opłatę w kwocie 150 zł od wniosku o wpis praw w nim wymienionych nie wiąże żądania z wpisem danego prawa w określonej księdze wieczystej. Jeżeli więc wnioskodawca domaga się ujawnienia praw jednym wnioskiem, pobiera się jedną opłatę w tej kwocie, chociażby ujawnienie następowało w kilku księgach wieczystych.

Objęta rozstrzyganym zagadnieniem prawnym kwestia była już przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego, który w postanowieniu z dnia 27 lipca 2007 r., I CSK 235/07 (Lex nr 897790) przyjął, że jak wynika to wprost z przepisów art. 42 ust. 1 i 45 ust. 2 u.k.s.c., od wniosku o wpis do księgi wieczystej prawa wieczystego użytkowania gruntu i prawa własności posadowionych na nim budynków pobiera się opłatę od żądania wpisu każdego z tych praw oddzielnie tj. dwa razy po 200 zł. Pogląd ten zaakceptował Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 kwietnia 2008 r., III CZP 18/08 (OSNC 2009, nr 6, poz. 83) wskazując w jej uzasadnieniu, że każde z tych praw jest innym prawem i od wpisu każdego z nich należy pobrać oddzielna opłatę, także jeżeli żądanie ich wpisu zostało zamieszczone w jednym wniosku.

Nie stanowi uzasadnionej podstawy do podważenia tego stanowiska odwołanie się do specyfiki prawa własności budynków znajdujących się na gruncie w użytkowaniu wieczystym polegającej na tym, że nie jest ono prawem samodzielnym, nie może być zatem przedmiotem osobnego obrotu i dzieli los użytkowania wieczystego (art. 235 § 2 k.c.), skoro nie została ona uznana za dostateczną przyczynę ustanowienia wyjątku od obowiązującej na gruncie omawianej ustawy zasady pobierania opłaty stałej określonej w jej art. 42 ust. 1 u.k.s.c. odrębnie od wniosku o wpis każdego z tych praw. Ustawa nie różnicuje, dla celu określenia zasad i trybu pobierania opłaty sądowej od wniosku o wpis praw w księdze wieczystej praw, których wpis ma dotyczyć, na prawa główne i zależne. Tworzenie wyjątków od przyjętych w niej zasad na bazie takiego podziału w drodze wykładni przekraczałoby dopuszczone dla niej granice. Opisana szczególna zależność miedzy tymi obu prawami, istotna na gruncie prawa cywilnego nie ma takiej samej doniosłości na gruncie ustawy o kosztach, której przepisy realizują odmienny, właściwy dla tej ustawy cel. Do przedmiotu wykładni nie należy ocena, czy przyjęte w ustawie rozwiązanie nie jest wyrazem nadmiernego fiskalizmu, co podnosi Sąd Okręgowy i czy w tym aspekcie przyjęte w niej rozwiązania są trafne. Zastrzeżenia te mogą być traktowane jedynie jako zawierające podyktowany tymi względami postulat co do ewentualnej zmiany obowiązującego stanu prawnego.

Z przedstawionych przyczyn orzeczono jak w uchwale.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 01/2015

Od wniosku o wpis w księdze wieczystej prawa użytkowania wieczystego gruntu i prawa własności posadowionych na nim budynków pobiera się opłatę stałą określoną w art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) od wniosku o wpis każdego z tych praw.

 (uchwała z dnia 12 grudnia 2012 r., III CZP 81/12, K. Tyczka-Rote, I. Koper, D. Zawistowski, OSNC 2013, nr 6, poz. 74; BSN 2012, nr 12, s. 8; MoP 2013,  nr 1, s. 2; Rej. 2013, nr 3, s. 186; Prok. i Pr. 2014, nr 9, wkładka, poz. 43)

Glosa

Emila Kowalika, Monitor Prawniczy 2014, nr 22, s. 1200

Glosa ma charakter krytyczny.

W ocenie autora, pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu analizowanej uchwały, że od wniosku o wpis w księdze wieczystej prawa użytkowania wieczystego gruntu i prawa własności posadowionych na nim budynków pobiera się opłatę stałą określoną w art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025), tj. od wniosku o wpis każdego z tych praw, należy uznać za nietrafny i wprowadzający niepotrzebne komplikacje w praktyce sądowej i notarialnej. Sąd Najwyższy pominął szczególną relację łączącą wskazane prawa. Zdaniem glosatora fakt, że prawo własności budynku nie może być przedmiotem odrębnego obrotu i dzieli los użytkowania wieczystego, zgodnie z art. 235 § 2 k.c., uzasadnia konieczność uwzględnienia tej specyfiki na gruncie przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wykładnia gramatyczna art. 45 ust. 2 tej ustawy prowadzi do wniosku, że skoro wpisowi podlegają dwa prawa – prawo wieczystego użytkowania gruntu i prawo własności budynków – to należy uiścić dwie opłaty stałe w wysokości określonej przez art. 42 ust. 1.

Według glosatora nie ma podstaw, aby omawiane prawa rzeczowe traktowane były w odmienny sposób w zależności od tego, czy są interpretowane na gruncie przepisów prawa materialnego, czy prawa procesowego (przepisów o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Za jednakowym traktowaniem prawa użytkowania wieczystego oraz własności budynków przemawia również wykładnia funkcjonalna odwołująca się do funkcji, roli i celu, jaki ma spełnić akt normatywny. Podstawową rolą postępowania wieczystoksięgowego jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami.

Wynikający z poglądów Sądu Najwyższego swoisty dualizm w postrzeganiu roli wymienionych praw ma negatywny wpływ na całą instytucję ksiąg wieczystych, gdyż bezpośrednio wpływa na sprawność postępowania oraz prawa majątkowe jego uczestników. Odmienne traktowanie prawa użytkowania wieczystego gruntu i prawa własności budynków na nim posadowionych przez przepisy prawa procesowego kosztem regulacji materialnoprawnych, prowadzi do odwrócenia ról systemowych poszczególnych przepisów prawa.

Glosator zwrócił także uwagę, że obniżenie wysokości kosztów ponoszonych przez strony w związku z prowadzeniem postępowania cywilnego było jedną z głównych przyczyn uchwalania ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Ustawodawca w uzasadnieniu projektu ustawy stwierdził, że nadmierny fiskalizm nie sprzyja sprawności wymiaru sprawiedliwości, a wysokie koszty stanowią istotną barierę dostępu do sądu. Pobieranie podwójnej opłaty nie realizuje celów, jakie stawiał przed ustawą ustawodawca. Nadmierny fiskalizm został wymieniony na pierwszym miejscu jako zagrożenie dla sprawności funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Cel, jaki miał zostać zrealizowany przez wprowadzenie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w żadnej mierze nie został spełniony, a pobieranie podwójnej opłaty jest wręcz jego zaprzeczeniem.

*************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2014

Glosa

Roberta Seweryna, Rejent 2014, nr 4, s. 108

Glosa jest krytyczna.

Autor nie podzielił zasadniczej konkluzji wyrażonej w uchwale, nie przemawiają bowiem za nią, jego zdaniem, ani powołane przez Sąd Najwyższy wcześniejsze wypowiedzi orzecznictwa, ani charakter związku pomiędzy użytkowaniem wieczystym a własnością budynków i urządzeń, z perspektywy przepisów o kosztach sądowych. Co do ostatniej z tych kwestii, autor wyraził zadanie, że ścisłe powiązanie pomiędzy oboma prawami dotyczy zarówno sfery prawa materialnego, jak i procesowego (w tym regulacji kosztów sądowych). Glosator wskazał także, że pogląd Sądu Najwyższego prowadzi do zachwiania hierarchii pomiędzy prawem głównym (użytkowaniem wieczystym), w którego wypadku wpis pobierany jest jednorazowo, a prawami związanymi (własnością budynków), w odniesieniu do których opłata byłaby należna osobno co do każdego budynku. Zdaniem autora, koncepcja przyjęta w uchwale prowadzi także do nieprawidłowych rezultatów w sytuacji, w której wniosek o wpis dotyczy wyodrębnianego lokalu w budynku na nieruchomości pozostającej w użytkowaniu wieczystym. Skutkiem poglądu Sądu Najwyższego dochodzi, jego zdaniem, do rozwarstwienia udziału w nieruchomości wspólnej na udział w użytkowaniu wieczystym i we własności budynku, odnośnie bowiem do każdego z tych praw należałoby pobrać osobną opłatę od wpisu.

Autor uznał za prawidłowe stanowisko, zgodnie z którym opłata od wpisu prawa użytkowania wieczystego oraz budynku lub urządzenia (także większej ich liczby) powinna zostać pobrana na podstawie art. 42 ust. 1 u.k.s.c. w kwocie 200 zł.

Zdaniem autora, nieprawidłowe jest także stwierdzenie Sądu Najwyższego, że  jedynie art. 42 ust. 2 i 3 u.k.s.c. przewidywał obowiązek uiszczenia opłaty od wniosku o wpis w księdze wieczystej, postanowienia takiego nie zawierał natomiast art. 43 tej ustawy. Ostatni z tych przepisów wprowadza, jego zdaniem, uprzywilejowanie względem art. 42 ust. 1 u.k.s.c., a tym samym przyjęcie poglądu wyrażonego w uchwale byłoby uprzywilejowaniem podwójnym. Za wnioskiem tym nie przemawia także, jego zdaniem, brak wyraźnego odwołania się w art. 43 u.k.s.c. do wniosku o wpis w księdze wieczystej, co traktuje on wyłącznie w kategoriach przeoczenia ustawodawcy.