Wyrok z dnia 2018-12-07 sygn. I OSK 3509/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Aleksandra Łaskarzewska Sędziowie: Sędzia NSA Tamara Dziełakowska (spr.) Sędzia del. WSA Ewa Kręcichwost-Durchowska Protokolant starszy asystent sędziego Anna Siwonia-Rybak po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2018 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej E. R. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 21 maja 2018 r. sygn. akt IV SA/Gl 1108/17 w sprawie ze skargi E. R. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach z dnia [...] września 2017 r. nr [...] w przedmiocie odmowy zwolnienia z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 maja 2018 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach (sygn. akt IV SA/Gl 1108/17) oddalił skargę E. R. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia [...] września 2017 r., utrzymującą w mocy decyzję organu I instancji z dnia [...] sierpnia 2017 r. w przedmiocie odmowy zwolnienia z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej.

Powyższy wyrok wydany został w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych:

Decyzjami z dnia [...] grudnia 2006 r. Burmistrz T. skierował A. R. do Domu Pomocy Społecznej w S., zaś drugą, zmienioną następnie w dniu [...] kwietnia 2015 r. ustalił, że A. R. będzie ponosił częściową odpłatność za pobyt w tym Domu w wysokości 70% swoich dochodów, tj. kwotę 744,09 zł miesięcznie

Decyzją z dnia [...] lipca 2014 r. Burmistrz zobowiązał E. R. do ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w ww. Domu Pomocy Społecznej w wysokości 317,26 zł od dnia 7 lipca 2014 r., które to utrzymało w mocy Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. decyzję z dnia [...] października 2014 r. Skargę na tę ostatnią oddalił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach wyrokiem z dnia [...] sierpnia 2015 r. sygn. akt IV SA/Gl 1240/14. Następnie decyzją z dnia [...] grudnia 2015 r. Burmistrz (pkt 1) odmówił skarżącej odstąpienia od żądania odsetek w wysokości 312,71 zł od należności wnoszonej zastępczo przez Gminę za pobyt w ww. Domu Pomocy Społecznej, (pkt 2) zmienił ww. decyzję własną z dnia [...] lipca 2014 r. w ten sposób, że zobowiązał skarżącą do zwrotu kwoty w wysokości 4693,20 z tytułu należności wnoszonej zastępczo przez Gminę za pobyt w Domu Pomocy Społecznej od dnia 7 lipca 2014 r. do dnia 30 września 2015 r. w 10 ratach po 500 zł miesięcznie oraz (pkt 3) o dnia 1 października 2015 r. zwolnił skarżącą z ponoszenia bieżących płatności w kwocie 317,29 zł za pobyt A. R. w Domu Pomocy Społecznej.

W dniu 1 września 2016 r. pomiędzy Ośrodkiem Pomocy Społecznej w T. a E. R. zawarto umowę, w której skarżąca zobowiązała się do wnoszenia opłaty w wysokości 41,26 zł tytułem ponoszenia odpłatności za pobyt A. R. w Domu Pomocy Społecznej w L. od października 2016 r. Decyzją z dnia [...] września 2016 r. Burmistrz ustalił opłatę za pobyt w Domu Pomocy Społecznej od dnia 12 lipca 2016 r. w kwocie 41,26 zł, jednocześnie zwalniając skarżącą od wnoszenia tej opłaty od dnia 12 lipca 2016 r. do 31 września 2016 r.

Decyzjami z dnia [...] lutego 2017 r. Burmistrz umorzył postępowanie administracyjne w sprawie ustalenia wysokości odpłatności skarżącej za pobyt ojca w Domu Pomocy Społecznej, a drugą – po rozpatrzeniu wniosku z dnia 13 lipca 2016 r. – odmówił skarżącej zwolnienia z obowiązku wnoszenia odpłatności za pobyt ojca w tym Domu. Ostatnie rozstrzygnięcie zostało następnie uchylone przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia [...] czerwca 2017 r.

Decyzją z dnia 7 sierpnia 2017 r. Burmistrz T. na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 16, art. 60, art. 61 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 lit. a, art. 64, art. 106 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 930 ze zm.) w związku z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2012 r., poz. 964) oraz art. 104 K.p.a. odmówił zwolnienia od dnia 1 lipca 2017 r. skarżącej z obowiązku wnoszenia odpłatności za pobyt ojca w Domu Pomocy Społecznej. Jak wskazał organ, dochód skarżącej obliczony zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej wyniósł 1.943,26 zł, a więc przekracza 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarujące, tj. kwotę 1.902,00 zł. Tym samym, zgodnie z art. 61 ust. 2 pkt 2 lit. a ww. ustawy zaistniała podstawa do naliczenia odpłatności w wysokości 41,26 zł miesięcznie. Sytuacja życiowa strony nie wskazuje na wystąpienie szczególnych okoliczności umożliwiających zwolnienie strony z obowiązku tej opłaty, zaś negatywne relacje z ojcem, który w przeszłości nadużywał alkoholu, jak również umieszczenie skarżącej w rodzinie zastępczej nie mogą uzasadniać całkowitego zwolnienia z opłaty w trybie art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła skarżąca.

Decyzją z [...] września 2017 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. na podstawie art. 2 ustawy z dnia 12 października 1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1659 ze zm.) i art. 138 § 1 pk1 K.p.a. utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję, potwierdzając, że strona jako córka jest zobowiązana do partycypowania w kosztach utrzymania ojca w Domu Pomocy Społecznej w ustalonej przez organ I instancji kwocie. Nadto, Kolegium nie uznało, że spłata kredytów na zakup piekarnika (94,90 zł) i aparatu telefonicznego (125,16 zł) ma pierwszeństwo przed obowiązkiem partycypowania w kosztach utrzymania ojca w Domu Pomocy Społecznej.

Skargę na powyższą decyzję złożyła E. R., zarzucając jej naruszenie art. 77 § 1 w związku z art. 80 K.p.a., art. 7 i art. 107 § 3 K.p.a. oraz art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie.

Rozpoznając powyższą skargę, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, wskazał na przepisy art. 54 ust. 1, art. 61 ust. 1 i 2 i art. 103 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 3 i art. 6 pkt 10 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej i uznał, że skoro miesięczny koszt utrzymania ojca skarżącej w Domu Pomocy Społecznej wynosi 2990 zł, on sam ponosi odpłatność w wysokości 70% miesięcznego dochodu, to koniecznym stało się wskazanie osób zobowiązanych do ponoszenia opłat oraz ustalenia zakresu ich zobowiązań. W niniejszej sprawie jest nią skarżąca zgodnie z art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy, a ponieważ osiągany dochód przekracza 300 % kryterium dochodowego odpowiednio osoby w rodzinie lub osoby samotnie gospodarującej – jest to kwota 41,26 zł miesięcznie.

Jak zauważył Sąd pierwszej instancji, w sprawie sporne pozostają okoliczności wynikające z sytuacji rodzinnej, majątkowej, negatywnych relacji z ojcem, jego alkoholizmu, przebywania w rodzinie zastępczej, jak również niemożność ponoszenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej w sytuacji spłacania powstałych wcześniej zobowiązań ratalnych za dokonane zakupy. Zdaniem jednak Sądu z systematyki ustawy i sformułowań, którymi posłużył się ustawodawca wynika, że można zwolnić całkowicie lub częściowo zobowiązanego od opłat tylko w wyjątkowych sytuacjach określonych przez prawo. Organy przeanalizowały dokładnie sytuację rodzinną, życiową, majątkową i bytową skarżącej. W oparciu o ustalony stan faktyczny wskazały, że brak jest szczególnych okoliczności w sytuacji życiowej strony uzasadniających zwolnienie z wnoszenia opłaty (jak np. zdarzenie losowe, długotrwała choroba, niepełnosprawność). Natomiast powoływanie się przez stronę na negatywne relacje z ojcem, który w przeszłości nadużywał alkoholu, co miało wpływ na umieszczenie jej w rodzinie zastępczej nie mogą uzasadniać całkowitego zwolnienia z wnoszenia opłaty w trybie art. 64 ustawy. Poza tym organy, przedstawiając zestawienie wydatków skarżącej, zasadnie uznały, że określona umową z dnia 1 września 2016 r. kwota 41,26 zł odpłatności nie przekracza jej możliwości finansowych, uniemożliwiających prawidłową egzystencję mimo utrzymywania się z jednego wynagrodzenia za pracę. Natomiast zdaniem Sądu, bierna postawa strony w zakresie aktywności zawodowej i ewentualnego rozwoju czy awansu pozostaje jej wyłączną wolą i nie może stanowić okoliczności eskulpującej od ponoszenia obowiązku spornej odpłatności. Strona jest zstępnym zobowiązanym do alimentacji zgodnie z Kodeksem rodzinny i opiekuńczym (art. 128 oraz art. 129 w § 1). Sąd pierwszej instancji nie dostrzegł przy tym naruszenia przez organy art. 7, art. 8, art. 11, art. 77 § 1, art. 80 i art. 107 § 3 K.p.a. w związku z art. 2 Konstytucji.

Mając powyższe na uwadze, Wojewódzki Sąd Administracyjny na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1369 ze zm. – zwanej dalej P.p.s.a.) oddali skargę.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożyła skarżąca, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1. naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej poprzez jego niewłaściwie zastosowanie polegające na odmowie zwolnienia skarżącej z obowiązku ponoszenia opłat z tytułu umieszczenia jej ojca A. R. w Domu Pomocy Społecznej w S. w kwocie 41,26 zł miesięcznie, ustalonej umową z dnia 1 września 2016 r. zawartą w trybie art. 103 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej,

2. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 145 § 1 lit. c P.p.s.a. w zw. z art. 151 P.p.s.a. poprzez oddalenie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach skargi w sytuacji, gdy Wojewódzki Sąd Administracyjny nie odniósł się wyczerpująco do argumentów skarżącej zawartych w skardze nie rozpoznając tym samym istoty sprawy,

3. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 145 § 1 lit. c P.p.s.a. w zw. z art. 141 § 4 P.p.s.a. poprzez ograniczenie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach uzasadnienia zaskarżonego wyroku w zakresie podnoszonych przez skarżącą zarzutów naruszenia art. 64 ustawy o pomocy społecznej do stwierdzenia, że zarzuty powyższe, jawią się jako nietrafione oraz że "negatywne relacje (skarżącej) z ojcem, który w przeszłości nadużywał alkoholu, co miało wpływ na umieszczenie jej w rodzinie zastępczej nie mogą uzasadniać całkowitego zwolnienia z wnoszenia opłaty w trybie art. 64 ustawy o pomocy społecznej.

Wskazując na powyższe, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i rozpoznanie skargi kasacyjnej, tj. zwolnienie skarżącej z obowiązku ponoszenia opłat z tytułu umieszczenia jej ojca w Domu Pomocy Społecznej w kwocie 41,26 zł miesięcznie, ustalonej umową z dnia 1 września 2016 roku zawartą w trybie art. 103 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, rozpoznanie sprawy na rozprawie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna pozbawiona jest usprawiedliwionych podstaw.

Oceniając wniesioną skargę kasacyjną w granicach określonych przepisem art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2018, poz. 1302) i nie dostrzegając przy tym wystąpienia przesłanek nieważności, o których mowa w § 2 tego przepisu, stwierdzić trzeba, że przypadki kiedy organ pomocy społecznej może zwolnić podmiot zobowiązany do wnoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej z tego obowiązku zostały określone w art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. I choć katalog wymieniony w tym przepisie przypadków nie ma charakteru zamkniętego, na co wskazuje użycie zwrotu "w szczególności" lub posłużenie się przesłanką wystąpienia "uzasadnionych okoliczności", to jednak zasadnie zarówno Sąd pierwszej instancji jak i organy orzekające w sprawie przyjęty, że skarżącej takie uprawnienie nie przysługuje. W tym zakresie prawidłowo eksponowano zarówno wysokość ciążącego na niej zobowiązania, jak i to że obowiązek ponoszenia opłaty za pobyt w Domu Pomocy Społecznej jest obowiązkiem ustawowym zaś kolejność podmiotów zobowiązanych została określona w art. 61 ust. 1 tej ustawy. Według niego obowiązek zstępnych wyprzedza obowiązek gminy. Podkreślić również trzeba, że nikt nie kwestionował twierdzeń strony skarżącej o negatywnej postawie jej ojca, a także pejoratywnego wpływu na osobę skarżącą, to jednak zwrócić należy uwagę, że art. 64 pkt 2 ustawy odnosi się przede wszystkim do sytuacji materialnej osoby zobowiązanej, a nie relacji pomiędzy członkami rodzinnymi. Tego typu argumentacja jako pozaprawna pozostaje bez znaczenia dla możliwości zwolnienia wnioskodawcy od obowiązku wnoszenia ww. opłat. Zgodnie z nim: "Osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych". W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zawarte z kolei w art. 64 a ustawy o pomocy społecznej zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej przewidziane w przypadku istnienia prawomocnego orzeczenia w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej wyraźnie wskazuje na wolę ustawodawcy, że w zakresie więzi rodzinnych rozstrzygające znaczenie ma wyłącznie wyrok sądu powszechnego niwelujący więzi rodzinne. Fakt ograniczenia władzy rodzicielskiej zatem, na który wskazywała w toku postępowania administracyjnego skarżąca, sam w sobie nie mógł zatem uzasadniać zwolnienia z opłatności. Trudno też przyjąć, że w tych okolicznościach organ powinien prowadzić jakiekolwiek postępowanie dowodowe na okoliczność relacji jakie łączyły w dzieciństwie skarżącą z jej ojcem.

Nadmienić też należy, że dołączone do skargi kasacyjnej dokumenty mające wskazywać na zaistnienie przesłanki z art. 64 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej w postaci choroby skarżącej mającej uzasadniać jej zwolnienie z obowiązku wnoszenia opłat, nie mogły być przedmiotem analizy Naczelnego Sądu Administracyjnego skoro skarżąca nie powoływała się na nie w postępowaniu przed organami administracji.

Z przyczyn powyżej wskazanych jako niezasadne należało ocenić zarzuty naruszenia art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz art. 145 § 1 pkt 1 lit. c w związku z art. 141 § 4 P.p.s.a a w konsekwencji także "art. 145 § 1 lit. c" w związku z art. 151 P.p.s.a.

Z tych względów, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 P.p.s.a. oddalił rozpoznawaną skargę kasacyjną.