Wyrok z dnia 2019-01-10 sygn. II SA/Lu 437/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Grzegorz Grymuza Sędziowie Sędzia WSA Joanna Cylc-Malec (sprawozdawca) Asesor sądowy Jerzy Parchomiuk Protokolant Starszy asystent sędziego Jakub Polanowski po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 10 stycznia 2019 r. sprawy ze skargi P. C. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] r., nr [...] w przedmiocie świadczenia wychowawczego I. oddala skargę; II. przyznaje [...] J. C. od Skarbu Państwa – Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie wynagrodzenie z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w wysokości 295,20 zł (dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych i dwadzieścia groszy), w tym 55,20 zł (pięćdziesiąt pięć złotych i dwadzieścia groszy) z tytułu podatku od towarów i usług.

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...] listopada 2017 r. wydaną przez Prezydenta Miasta L. na podstawie art. 2 pkt 16, art. 2 pkt 14, art. 4, art. 5 ust. 3, art. 13, art. 15 ust. 1, art. 28, art. 23 ust 1, art. 48, art. 49 w związku z art. 10 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 18 ustawy z dnia 11 lutego 2016r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2017r. poz. 1851) – dalej ustawa o świadczeniach wychowawczych - odmówiono P. C. świadczenia wychowawczego wnioskowanego na M. C..

W uzasadnieniu decyzji organ wyjaśnił, że wyrokiem z dnia 11 czerwca 2014 r. sygn. akt IIIC [...] Sąd Okręgowy w L. III Wydział Cywilny Rodzinny pozbawił P. C. władzy rodzicielskiej, ustalił miejsce zamieszkania dziecka – M. C. przy matce [...] i zobowiązał obie strony do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania wspólnej małoletniej córki.

Ponadto organ powołał się na regulację zawartą w art. 15 ust. 1 ustawy o świadczeniach wychowawczych, zgodnie z którą, jeżeli w stosunku do osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia wychowawczego lub osoby pobierającej to świadczenie wystąpią wątpliwości dotyczące sprawowania opieki nad dzieckiem względnie wydatkowania świadczenia niezgodnie z celem lub marnotrawienia świadczenia wychowawczego, organ może zwrócić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015r. poz. 163 ze zm.).

W dalszej części uzasadnienia przywołano art. 23 ust. 1 ustawy o świadczeniach wychowawczych, zgodnie z którym odmawia się przyznania świadczenia wychowawczego jeżeli osoba ubiegająca się o to świadczenie uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu środowiskowego lub nie udzieli podczas jego przeprowadzania wyjaśnień co do okoliczności objętych wywiadem.

Odnosząc się do stanu faktycznego organ wskazał, że pracownicy socjalni trzykrotnie podejmowali próby przeprowadzenia wywiadu środowiskowego (w dniach: 2,3 i 6 listopada 2017 r.), ale nie zastali skarżącego w miejscu, które podał we wniosku jako miejsce zamieszkania. W dniu 17 listopada 2017 r. skarżący zgłosił się do Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, ale nie wyraził zgody na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania twierdząc, że jest osobą bezdomną i nie ma obowiązku podania swojego miejsca zamieszkania. Złożył natomiast oświadczenie, że sprawuje bezpośrednią opiekę nad małoletnią córką, nie jest ojcem "wyłącznie biologicznym i prawnym". Uznano zatem, że strona uniemożliwiła przeprowadzenie wywiadu środowiskowego czym wypełniła przesłanki, o których mowa w art. 23 ust.1 cyt. ustawy.

W odwołaniu od decyzji organu I instancji strona wskazała, że decyzja wydana została z naruszeniem przepisów postępowania, co miało wpływ na wynik sprawy. Podkreślił, że z powołanego przez organ wyroku Sądu Okręgowego nie wynika zakaz sprawowania bezpośredniej opieki nad małoletnią i zakaz kontaktów z nią. W ocenie skarżącego organ nie zbadał wyczerpująco wszystkich okoliczności faktycznych, a nadto nie wykazał, by skarżący był ojcem tylko w sensie biologicznym i prawnym, a nie uczestniczył w procesie wychowawczym i nie łożył na utrzymanie dziecka. Organ mając wątpliwości powinien przeprowadzić postępowanie i ustalić dokładnie zakres i sposób opieki.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze, decyzją z dnia [...] lutego 2018 r. wydaną na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 K.p.a. utrzymało w mocy zaskarżone rozstrzygnięcie organu I instancji.

Kolegium przytoczyło brzmienie art. 2 pkt 16, art. 4 oraz art. 23 ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci.

Po analizie stanu faktycznego sprawy organ odwoławczy stwierdził, że zaskarżona decyzja jest zgodna z prawem.

Jako fakt o istotnym znaczeniu Kolegium wskazało wyrok Sądu Okręgowego w L. z dnia 11 czerwca 2014 r., sygn. akt IIIC [...], z którego wynika, że skarżący został pozbawiony władzy rodzicielskiej nad małoletnią córką. Organ I instancji, wobec wystąpienia wątpliwości dotyczących sprawowania opieki nad dzieckiem, zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci zasadnie zwrócił się o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego.

Odnosząc się do treści odwołania organ zauważył, że w świetle zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o dochodzie strony za 2016 rok w wysokości 0 zł podnoszone twierdzenia mogą budzić wątpliwości.

Kolegium wskazało, że uznało odwołanie skarżącego za niezasadne z dwóch powodów:

braku spełnienia przesłanki pozytywnej dotyczącej sprawowania przez niego faktycznej opieki nad córką [...], na którą ubiegał się o uzyskanie świadczenia wychowawczego (art.4 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci),

spełnienia przesłanki negatywnej, jaką jest konieczność odmowy przyznania świadczenia wychowawczego w sytuacji uniemożliwienia przez zainteresowanego przeprowadzenia właściwym organom wywiadu środowiskowego na okoliczność faktycznego sprawowania opieki nad dzieckiem (art. 23 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych).

W skardze skierowanej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie P. C. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji

Samorządowego Kolegium Odwoławczego i poprzedzającej ją decyzji MOPR w L.. W uzasadnieniu skargi podniósł takie same argumenty jak w odwołaniu od decyzji organu I instancji (identycznej treści).

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Wniosek skarżącego inicjujący postępowanie administracyjne zakończone kontrolowaną decyzją zasadnie rozpatrzony został z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2016 r., poz. 195) dalej określonej jako "ustawa". Akt ten reguluje bowiem warunki nabywania prawa do świadczenia wychowawczego oraz zasady jego przyznawania i wypłacania.

Skarżący domagał się przyznania świadczenia wychowawczego na córkę – M. C.. Z treści złożonego przez niego wniosku wynikało, że w skład rodziny wchodzi jedynie skarżący i jego córka.

W myśl art. 4 ust. 2 ustawy świadczenie wychowawcze przysługuje m.in. matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka. Ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego oraz jego wypłata następują odpowiednio na wniosek uprawnionych (art. 13 ust. 1 ustawy).

Jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy złoży wniosek.

Niezależnie zatem od tego, czy opieka nad dzieckiem sprawowana jest przez jednego tylko czy też oboje rodziców, adresatem decyzji przyznającej prawo do świadczenia wychowawczego może być tylko jedno z rodziców.

W ocenie Sądu "sprawowanie opieki nad dzieckiem" należy odnosić, do jej faktycznego sprawowania. Jednocześnie też zauważyć trzeba, że ustawa statuuje zasadę, stosownie do której dzieckiem pozostającym w rodzinie jest dziecko zamieszkujące wspólnie z rodzicem, czy rodzicami.

Zgodnie z art. 2 pkt 16 ustawy, rodzina oznacza bowiem odpowiednio następujących członków rodziny - małżonków, rodziców i dzieci lub opiekunów faktycznych dzieci oraz zamieszkujące wspólnie z nimi i pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25 roku życia.

Od zasady tej, a zatem możliwości zaliczenia dziecka do rodziny w związku z jego wspólnym z nią miejscem zamieszkania, ustawodawca przewidział wyjątek, o którym mowa w art. 2 pkt 16 in fine ustawy. Stwierdza się tam bowiem, że w przypadku ustanowienia dla dziecka rodziców rozwiedzionych (pozostających w separacji lub rozłące) opieki naprzemiennej obojga rodziców, dziecko takie zaliczane jest do obu rodzin – zarówno matki, jak i ojca. Ustawodawca zezwolił na odstępstwo od zasady uznawania danego dziecka za członka jednej rodziny w sytuacji, gdy opieka naprzemienna obojga rodziców ustanowiona została na mocy orzeczenia sądu.

Biorąc pod uwagę przedstawione regulacje należy przyjąć, że uprawnionym do świadczenia wychowawczego będzie ten rodzic, który zamieszkuje wspólnie z dzieckiem, sprawuje nad nim bezpośrednią opiekę (względnie naprzemienną w przypadku uregulowanym w art. 2 pkt 16 in fine ustawy) i który pierwszy wystąpił z wnioskiem o przyznanie świadczenia jeśli oboje rodzice odpowiadają dwóm pierwszym warunkom.

Wypłata świadczeń wychowawczych stanowi realizację zadań z zakresu administracji rządowej, do finansowania których mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, ze zm.). Rozdzielanie środków budżetowych wymaga od organu wysokiego stopnia staranności. Jest zatem konieczne dokonywanie ustaleń co do wszelkich okoliczności budzących wątpliwości w zakresie prawa do świadczenia wychowawczego, a w tym bezspornie wątpliwości co do tego, kto jest osobą uprawnioną w rodzinie dziecka.

W art. 15 ust. 2 ustawy ustawodawca zezwolił organowi, w przypadku wątpliwości co do tego czy rzeczywiście rodzic występujący o przyznanie świadczenia wychowawczego sprawuje opiekę nad dzieckiem, na dokonanie weryfikacji tego faktu z wykorzystaniem instytucji wywiadu środowiskowego uregulowanej w przepisach ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163, ze zm.).

Jak z powyższego wynika, ten rodzaj dowodu, mający na celu sprawdzenie rzeczywistego stanu rzeczy w zakresie miejsca zamieszkania rodzica i dziecka czy w zakresie faktycznego sprawowania opieki nad dzieckiem, znajduje swoje umocowanie w przepisach rangi ustawy.

Jest nią zarówno ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, jak też ustawa o pomocy społecznej. W jej art. 107 ust. 1a pkt 3 wskazuje się, że "rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza się na podstawie art. 15 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci u osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze lub osoby pobierającej to świadczenie w celu weryfikacji wątpliwości dotyczących sprawowania opieki nad dzieckiem, wydatkowania świadczenia wychowawczego niezgodnie z celem lub marnotrawienia świadczenia wychowawczego. Zgodnie z art. 107 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadzany jest przez pracownika socjalnego. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu pracownik socjalny dokonuje analizy i oceny sytuacji danej osoby lub rodziny i formułuje wymagane wnioski, stanowiące podstawę planowania pomocy. Jest to podstawowe narzędzie pracy pracownika socjalnego, dzięki któremu może zapoznać się z rodziną ubiegającą się o przyznanie świadczenia. Wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania osoby lub rodziny albo w miejscu ich pobytu, w dniach roboczych, w godzinach pracy Ośrodka Pomocy Społecznej lub Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie albo w innym terminie uzgodnionym z osobą lub rodziną za zgodą kierownika jednostki organizacyjnej pomocy społecznej (§ 2 ust. 3 rozporządzenia).

Z tych względów, w przypadku, gdy występują okoliczności, o których mowa w art. 15 ust. 1 ustawy, dowód w postaci wywiadu środowiskowego nie może być traktowany jako nadmierna ingerencja w sprawy rodziny czy też wkraczanie w ich sferę prywatności.

Jak wynika z ustalonego przez organy orzekające w niniejszej sprawie stanu faktycznego, który nie budzi wątpliwości Sądu, skarżący na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w L. został pozbawiony władzy rodzicielskiej, zaś miejsce zamieszkania małoletniej córki skarżącego ustalone zostało przy matce dziecka.

Wbrew tym faktom wynikającym z dokumentacji, skarżący twierdził, że zamieszkuje z córką (vide pkt 2 wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego – k. 10 verte akt adm. organu I instancji) i sprawuje nad nią faktyczną opiekę.

Na podstawie przedstawionych faktów organ powziął wątpliwości co do wiarygodności twierdzeń ojca małoletniej i dopuścił dowód z wywiadu środowiskowego w jego miejscu zamieszkania. Był bowiem prawnie umocowany do zbadania faktycznego stanu sprawy.

Z jednoznacznie brzmiącej regulacji zawartej w art. 23 ust. 1 ustawy wynika, że organ właściwy odmawia przyznania prawa do świadczenia wychowawczego, jeżeli osoba ubiegająca się o to świadczenie uniemożliwi przeprowadzenie wywiadu, o którym mowa w art. 15 ust. 1 lub nie udzieli podczas tego wywiadu wyjaśnień co do okoliczności objętych wywiadem. Przepis ten nie oddaje do uznania organu oceny, czy uniemożliwienie wywiadu powinno czy też nie powinno skutkować odmową przyznania świadczenia, o czym świadczy brak zamieszczenia przez ustawodawcę w treści art. 23 ust. 1 sformułowania "może odmówić".

Skarżący stawił się w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej, jednakże złożył tylko pisemne oświadczenie. Z pisma znajdującego się w aktach administracyjnych (k.17) wynika, że skarżący nie wyraził zgody na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, wyjaśnił, że nie zamieszkuje pod adresem wskazanym we wniosku. Ustnie oświadczył, że jest osobą bezdomną i nie ma obowiązku podawania swojego adresu.

W tym stanie rzeczy, zachowanie skarżącego odpowiada zachowaniu, o którym mowa w art. 23 ust. 1 ustawy, upoważniającemu organ do negatywnego rozpatrzenia jego wniosku.

Ponadto jak wyżej wskazano skarżący wyrokiem Sądu Okręgowego w L. został pozbawiony władzy rodzicielskiej nad małoletnią córką, zaś miejsce zamieszkania dziecka ustalono przy matce. Pozbawienie władzy rodzicielskiej uniemożliwia rodzicom podejmowanie decyzji w sprawach dotyczących dziecka. Natomiast pomimo odebranych praw rodzicielskich rodzic ma prawo a wręcz obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem, bowiem władza rodzicielska to nie tylko prawa, ale również obowiązki wobec dziecka. Jednakże nie jest możliwe uznanie , że rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej tworzy z dzieckiem rodzinę w rozumieniu art. 2 pkt 16 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, szczególnie wbrew orzeczeniu sądu rodzinnego, który ustalił miejsce zamieszkania córki skarżącego przy jej matce.

Dodatkowo wskazać należy, że na rozprawie w dniu [...] stycznia 2019 r. Sąd oddalił wniosek pełnomocnika skarżącego z 20 grudnia 2018 r. (k.44) o ustanowienie dla niego kuratora oraz zawiadomienie Prokuratora o toczącym się postępowaniu z uwagi na skierowanie skarżącego do oddziału psychiatrycznego oraz z uwagi na widniejący w orzeczeniu o niepełnosprawności wpis oznaczony symbolem 02P.

Zgodnie z art. 26 § 1 i 2 p.p.s.a., zdolność do czynności w postępowaniu w sprawach sądowoadministracyjnych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, a osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność do czynności w postępowaniu w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie. Osoba fizyczna niemająca zdolności do czynności w postępowaniu może je podejmować tylko przez swojego przedstawiciela ustawowego (art. 27 p.p.s.a.).

Przy czym osoba fizyczna niemająca zdolności procesowej to zarówno osoba niemająca w ogóle zdolności procesowej, jak i osoba posiadająca ograniczoną zdolność procesową, gdy chodzi o sprawy, w których nie może dokonywać czynności samodzielnie. Przedstawicielem ustawowym osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest kurator ustanowiony przez sąd, który reprezentuje osobę ubezwłasnowolnioną częściowo w zakresie określonym przez sąd. W takim stanie rzeczy czynności w postępowaniu sądowym za stronę, która nie ma zdolności procesowej może podejmować tylko jej przedstawiciel ustawowy.

Wobec powyższego w ocenie Sądu wniosek pełnomocnika skarżącego jest bezzasadny, ponieważ skarżący posiada zdolność do działania w charakterze strony, nie jest bowiem osobą ubezwłasnowolnioną. Sam skarżący na rozprawie wyjaśnił, że wniosek Prokuratora o ubezwłasnowolnienie go został prawomocnie oddalony. Jest on zatem osobą posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd oddalił skargę na podstawie art. 151 p.p.s.a. O wynagrodzeniu radcy prawnego z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu orzeczono na podstawie art. 250 § 1 wspomnianej ustawy oraz § 21 ust. 1 pkt. 1 lit. c) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu ( Dz. U z 2016r. poz. 1715). Jest to kwota 240 zł powiększona, zgodnie z § 4 ust.3 wspomnianego rozporządzenia, o kwotę podatku od towarów i usług wyliczonego według stawki 23 %.