Wyrok z dnia 2019-07-18 sygn. II SA/Ol 458/19

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Alicja Jaszczak-Sikora (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Bogusław Jażdżyk Sędzia WSA Piotr Chybicki Protokolant specjalista Karolina Hrymowicz po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 lipca 2019 r. sprawy ze skargi Prokuratora Rejonowego w Mrągowie na uchwałę Rady Gminy Sorkwity z dnia 27 czerwca 2018 r. nr XL/273/2018 w sprawie ustalenia maksymalnej liczby zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych oraz zasad usytuowania miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych na terenie Gminy Sorkwity stwierdza nieważność § 2 zaskarżonej uchwały.

Uzasadnienie

W dniu 27 czerwca 2018 r., Rada Gminy Sorkwity (dalej: Rada Gminy lub organ stanowiący gminy) podjęła uchwałę Nr XL/273/2018 w sprawie ustalenia maksymalnej liczby zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych oraz zasad usytuowania miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych na terenie Gminy Sorkwity. Jako podstawę prawną uchwały podano art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2018 r., poz. 994, dalej jako: "u.s.g.") oraz art. 12 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2016 r., poz. 487, dalej jako: "ustawa" lub "ustawa o wychowaniu w trzeźwości"). W § 2 tej uchwały Rada Gminy ustaliła, że miejsca sprzedaży napojów alkoholowych nie mogą być usytuowane: 1. bliżej niż 15 m od następujących obiektów: szkół, zakładów i placówek oświatowo-wychowawczych i opiekuńczych prowadzących zajęcia i spotkania z dziećmi, młodzieżą, obiektów kultu religijnego, 2. na terenie basenów kąpielowych, ośrodków i obiektów sportowych.

W skardze wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie Prokurator Rejonowy w Mrągowie wniósł o stwierdzenie nieważności ww. uchwały w części obejmującej § 2 ust. 1. Prokurator zarzucił, że uchwała w tej części została podjęta z naruszeniem art. 12 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i stoi w rażącej sprzeczności z celami ww. ustawy, t.j. koniecznością realizowania obowiązku ograniczenia dostępności alkoholu, w szczególności w stosunku do osób nieletnich. W ocenie skarżącego, ustalona w uchwale odległość pomiędzy punktami sprzedaży alkoholu a wymienionymi w ustawie obiektami chronionymi jest zbyt mała, aby cele ustawy mogły być realizowane. Prokurator powołał się na orzeczenia sądów administracyjnych wydawane w podobnych sprawach wskazując, że celem ustawy jest m.in. ograniczenie dostępności napojów alkoholowych i motywowanie obywateli do powstrzymywania się od jego spożywania, a obowiązkiem organu stanowiącego przepisy prawa miejscowego jest podporządkowanie się tym celom. Skarżący wskazał też, że konieczność ochrony społeczeństwa, w tym zwłaszcza dzieci i młodzieży przed negatywnymi następstwami nadmiernego spożycia alkoholu wiąże się z konstytucyjnie gwarantowaną ochroną zdrowia publicznego wynikającą z art. 31 ust. 3 i art. 68 Konstytucji RP.

W odpowiedzi na skargę, Rada Gminy wniosła o jej oddalenie. Organ wskazał, że wypełniając delegację ustawową podjął odpowiednią uchwałę. Zaznaczył, że przepis art. 12 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości nie precyzuje odległości minimalnych miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych od innych obiektów. Wyłączna kompetencja do ustalenia odległości należy w tym wypadku do Rady Gminy. Próba narzucenia Radzie Gminy obowiązku ustalenia minimalnych odległości w określonych rozmiarach jest próbą wkroczenia w kompetencje Rady Gminy i winna znaleźć zdecydowaną reakcję Sądu. Zauważono też, że zaskarżona uchwała została przedstawiona Wojewodzie, który nie dopatrzył się w niej uchybień. W związku z tym nie sposób uznać, iż na dzień podejmowania uchwały jakiekolwiek naruszenie prawa istniało.

Na rozprawie w dniu 18 lipca 2019 r. skarżący podtrzymał skargę. Dodatkowo podniósł, że organ nie uzasadnił dlaczego przyjął odległość 15 m.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 2107), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej (§ 1). Kontrola, o której mowa w § 1, sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej (§ 2).

Zakres kontroli działalności administracji publicznej sprawowanej przez sądy administracyjne obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej oraz akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niż określone w pkt 5, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej (art. 3 § 2 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz. U. z 2018 r., poz. 1302 z późn.zm.), powoływanej dalej jako: p.p.s.a.

Zgodnie zaś z art. 147 § 1 p.p.s.a., sąd uwzględniając skargę na uchwałę lub akt, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 5 i 6, stwierdza nieważność tej uchwały lub aktu w całości lub w części albo stwierdza, że zostały wydane z naruszeniem prawa, jeżeli przepis szczególny wyłącza stwierdzenie ich nieważności. Wprowadzając sankcję nieważności jako następstwo naruszenia przepisu prawa, ustawodawca nie określił rodzaju naruszenia prawa. W literaturze przedmiotu przyjmuje się jednak, że podstawę do stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia stanowią takie naruszenia prawa, które mieszczą się w kategorii naruszeń rażących. Za istotne naruszenie prawa skutkujące stwierdzeniem nieważności uchwały/zarządzenia takiego organu przyjmuje się naruszenie przepisów wyznaczających kompetencję do podejmowania uchwał, podstawy prawnej podejmowania uchwał, przepisów prawa ustrojowego, przepisów prawa materialnego - przez wadliwą ich wykładnię oraz przepisów regulujących procedurę podejmowania uchwał (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 września 2017 r. sygn. akt I OSK 1136/17). Stwierdzenie nieważności uchwały może zatem nastąpić tylko wówczas, gdy uchwała pozostaje w wyraźnej sprzeczności z określoną normą prawną, która jest oczywista i wynika wprost z treści przepisu prawa. Chodzi tu o wady kwalifikowane, z powodu których cały akt lub jego część nie powinien wejść w ogóle do obrotu prawnego.

Przedmiotem kontroli Sądu w niniejszej sprawie jest uchwała, która jest aktem prawa miejscowego. Kompetencję gmin do wydawania aktów prawa miejscowego określa art. 40 ust. 1 u.s.g., w myśl którego na podstawie upoważnień ustawowych gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego obowiązujących na obszarze gminy. Upoważnienie tego rodzaju zawiera między innymi art. 12 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości, zgodnie z którym rada gminy ustala, w drodze uchwały, zasady usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych. Przez zasady usytuowania należy rozumieć położenie punktów sprzedaży względem innych obiektów użyteczności publicznej, jak też innych obiektów, które rada uzna za zasługujące na szczególną ochronę (wyrok NSA z dnia 17 maja 2018 r., II GSK 3190/16, LEX nr 2501932 ).

W rozpoznawanej sprawie istotą sporu pomiędzy skarżącym Prokuratorem a organem stanowiącym gminy jest określenie odległości punktów sprzedaży napojów alkoholowych a tzw. miejscami podlegającymi ochronie. Zdaniem skarżącego odległość ta określona w uchwale jest zbyt mała i pozostaje w oczywistej i rażącej sprzeczności z celami ustawy, t.j. koniecznością realizowania obowiązku ograniczenia dostępności alkoholu, w szczególności w stosunku do osób nieletnich. Sąd orzekający w niniejszej sprawie zgadza się z Prokuratorem, że skoro ustawodawca wskazuje, że celem ustawy jest między innymi ograniczenie dostępności alkoholu i motywowanie obywateli do powstrzymywania się od jego spożywania, to obowiązkiem organu stanowiącego przepisy prawa miejscowego jest podporządkowanie się tym celom. Jednakże w każdym przypadku należy brać pod uwagę konkretne uwarunkowania występujące w danej gminie. Zawarte w ustawie upoważnienie dla rady gminy ani żaden inny przepis ustawy nie zawiera dyrektyw w jaki sposób należy ustalać zasady, o których mowa w art. 12 ust. 3 ustawy.

Jest to przepis pozostawiający kwestię usytuowania miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych prawodawcy samorządowemu. Nie zawiera on jakichkolwiek wskazówek czy wytycznych dotyczących realizacji kompetencji stanowienia przedmiotowych zasad. Oznacza to, że granice władztwa w zakresie stanowienia prawa miejscowego na podstawie ww. przepisu wyznaczają nie tylko cele ustawy o wychowaniu w trzeźwości, ale także konstytucyjne zasady: samodzielności samorządu terytorialnego i stanowienia prawa miejscowego, wynikające odpowiednio z art. 163 i art. 94 Konstytucji RP (wyrok NSA z dnia 19 grudnia 2018 r. II GSK 1546/18 ). Wojewódzki Sąd Administracyjny w składzie orzekającym w niniejszej sprawie w pełni podziela wyrażony przez NSA w tym wyroku pogląd, że podejmując próbę uzasadnienie zarzutu, jaki podniósł w rozpoznawanej sprawie Prokurator, należałoby wykazać, że istnieje ścisły i bezpośredni związek pomiędzy wielkością spożycia napojów alkoholowych a dostępnością tych napojów, ocenianą wyłącznie na podstawie odległości punktów sprzedaży od miejsc chronionych. Jest to pogląd tym bardziej zasadny, że podnoszone przez Prokuratora pojęcie zbyt bliskiej odległości pomiędzy tymi obiektami jest wyrażeniem nieostrym, niedookreślonym i może być wypełnione różną subiektywną treścią, w zależności od uwarunkowań urbanistycznych konkretnej gminy. Trudno wobec tego postawić organowi stanowiącemu gminy zarzut, iż w sposób istotny naruszył art. 12 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości poprzez działanie niezgodne z celami ustawy, t.j. realizowanie obowiązku ograniczenia dostępności alkoholu. Jak stwierdził NSA w wyroku z dnia 17 maja 2018 r. II GSK 2934/16, w ramach oceny, czy w rozpatrywanym przypadku rada gminy wykroczyła poza upoważnienie ustawowe zawarte w art. 12 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i tym samym dopuściła się istotnego naruszenia tego przepisu, istotne znaczenie ma fakt, że ustawodawca w ogóle nie wymaga, aby wśród określonych zasad usytuowania miejsc sprzedaży alkoholu znalazły się zasady ustalania odległości i sposoby ich mierzenia, pomiędzy punktem sprzedaży alkoholu a innymi obiektami. Zgodnie z art. 14 ustawy cele ustawy są realizowane przede wszystkim poprzez zakazy sprzedaży i podawania napojów alkoholowych w określonych przez ustawodawcę obiektach i miejscach publicznych. Na uwadze mieć należy również, że w myśl art. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości organy jednostek samorządu terytorialnego są obowiązane do ograniczania spożycia napojów alkoholowych przede wszystkim poprzez stosowanie działań edukacyjnych i profilaktycznych w zakresie wychowania w trzeźwości.

Odnosząc się do zarzutów Prokuratora związanych z konstytucyjnie zagwarantowanym prawem do ochrony zdrowia (art. 31 ust. 3 i art. 68 Konstytucji RP), Sąd stwierdza, że niewątpliwie, każdy ma prawo do ochrony zdrowia, a władze publiczne są obowiązane do zapewnienia opieki zdrowotnej. Nie mniej jednak należy mieć na uwadze, że z treści ww. art. 31 ust. 3 Konstytucji RP wynika, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, gdy są konieczne m.in. dla ochrony zdrowia, mogą być ustanawiane tylko w ustawie. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości w zakresie odległości punktów sprzedaży napojów alkoholowych od tzw. obiektów chronionych nie zawiera zaś żadnych ograniczeń.

Reasumując, Sąd w składzie orzekającym podtrzymuje argumenty podniesione w wyroku tutejszego Sądu z dnia 26 czerwca 2019 r., sygn. akt II SA/Ol 415/19 (publ. na stronie orzeczenia.nsa.gov.pl).

W rozpatrywanym przypadku Sąd jednak uwzględnił skargę, z powodu braku umotywowania przez organ stanowiący gminy przyjętych w § 2 uchwały odległości, co pozwala na przypisanie organowi dowolności w tym zakresie. Uzasadnienie, co podkreślić należy, pełni funkcję informacyjną oraz kontrolną. Jest konieczne do ustalenia jakie były konkretnie podstawy faktyczne i prawne rozumowania, które doprowadziło organ do podjęcia w sprawie określonego rozstrzygnięcia i aby możliwe było dokonanie kontroli tego rozumowania. Brak sporządzenia pisemnego uzasadnienia uchwały w omawianym zakresie stanowi istotne naruszenie art. 12 ust. 1 i ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Uchwały podejmowane na podstawie tych delegacji ustawowych mają charakter uznaniowy. Brak uzasadnienia aktu podejmowanego w ramach tzw. uznania administracyjnego, w świetle art. 147 § 1 p.p.s.a., stanowi także istotne naruszenie procedury, uniemożliwiające sądowi ocenę merytoryczną motywów jakie legły u podstaw zaskarżonej uchwały. Dlatego też stanowi podstawę do stwierdzenia jej nieważności w omówionej części (por. wyrok WSA w Białymstoku z dnia 22 marca 2011 r., sygn. akt II SA/Bk 837/10, wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z dnia 30 listopada 2016r., sygn. akt II SA/Go 694/16, publ na stronie orzeczenia.nsa.gov.pl).

Wprawdzie, co do zasady, uregulowania u.s.g. nie wprowadzają obowiązku uzasadniania uchwał organów samorządu, jednak w świetle zasady demokratycznego państwa prawnego i adresowanego do wszystkich organów władzy publicznej nakazu działania na podstawie i w granicach prawa (art. 2 i art. 7 Konstytucji RP) niedopuszczalne jest podejmowanie aktów władzy publicznej - w tym uchwał organów samorządu - bez ujawnienia przyczyn przemawiających za konkretnym rozstrzygnięciem (por. np. wyrok NSA z 17 stycznia 2013 r., sygn. akt I OSK 1170/12; z 14 lutego 2013 r., sygn. akt II OSK 2522/12, publ. na stronie orzeczenia.nsa.gov.pl). Wymóg działania na podstawie prawa, w połączeniu z zasadą zaufania, rodzi po stronie organów władzy publicznej obowiązek motywowania jej rozstrzygnięć. Ponadto, obowiązek powyższy jest elementem zasady jawności działania władzy publicznej, będąc zaliczanym do standardów demokratycznego państwa prawnego (np. wyrok NSA z 8.06.2006 r., sygn. akt II OSK 410/06 publ. na stronie orzeczenia.nsa.gov.pl). Powyższy obowiązek wynika też z § 131 w związku z § 143 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" (Dz. U. z 2016 r. poz. 283). Zgodnie z powołanymi przepisami do projektów aktów prawa miejscowego dołącza się uzasadnienie. Naczelny Sąd Administracyjny wielokrotnie wskazywał, że na jednostkach samorządu terytorialnego ciąży obowiązek uzasadniania wszelkich rozstrzygnięć, w tym aktów prawa miejscowego. Podnieść ponadto należy, że uzasadnienie uchwały organu gminy warunkuje możliwość kontroli organów nadzoru i kontroli sprawowanej przez sądy administracyjne. Sąd administracyjny ma prawo badać powody, które legły u podstaw każdego zaskarżonego rozstrzygnięcia, a to oznacza, że organ podejmujący to rozstrzygnięcie ma prawny obowiązek sporządzić takie uzasadnienie (por. m.in. wyrok NSA z 6 maja 2003 r., sygn. akt II SA/Kr 252/03; wyrok WSA w Warszawie z 28 stycznia 2005 r., sygn. akt II SA/Wa 716/06, publ. na stronie orzeczenia.nsa.gov.pl).

Poza tym wskazać należy, że treść § 2 ust. 2 uchwały nie odpowiada dyspozycji art. 12 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Przedmiotowa uchwała dotyczy zasad usytuowania miejsc sprzedaży alkoholu i podawania napojów alkoholowych. Zasad tych nie można utożsamiać z zakazem, o którym mowa w art. 14 ust. 6 ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Przepis ten stanowi, że w innych niewymienionych miejscach, obiektach lub na określonych obszarach gminy, ze względu na ich charakter, rada gminy może wprowadzić czasowy lub stały zakaz sprzedaży, podawania, spożywania oraz wnoszenia napojów alkoholowych. Przepis ten jednak nie stanowił podstawy prawnej zaskarżonej uchwały.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 147 § 1 p.p.s.a., Sąd stwierdził nieważność zaskarżonej uchwały we wskazanej części.