Wyrok z dnia 2002-11-06 sygn. I CKN 1158/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 1158/00

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2002 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

                    SSN   Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)

                    SSN   Marian Kocon

                    SSN   Henryk Pietrzkowsk

                    Protokolant Anna Matura

w sprawie z powództwa T. S.A. w W.

przeciwko P. F. – właścicielce firmy P. w W.

o zapłatę,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 6 listopada 2002 r.

na rozprawie

kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w (…)

z dnia 4 listopada 1999 r., sygn. akt I ACa (…),

oddala kasację i zasądza od pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 3000 zł (trzy tysiące) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 8 grudnia 1998 r. Sąd Wojewódzki w W. zasądził od pozwanej P. F. – właścicielki firmy P. w W. na rzecz powodowej T. S.A. w W. kwotę 219 670,83 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 15 lutego 1995 r. oraz kwotę 12 583,50 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu a w pozostałej części powództwo oddalił.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 listopada 1999 r. Sąd Apelacyjny w (…) oddalił apelację pozwanej od powyższego orzeczenia.

Sądy obu instancji ustaliły, że strony łączyła zawarta w dniu 10 lipca 1992 r. umowa w sprawie telewizyjnych emisji w okresie od 1 października 1992 r. do 30 września 1993 r. filmów reklamowych promujących produkty firmy H. Zgodnie z umową powód miał emitować filmy na podstawie potwierdzanych przez strony zleceń miesięcznych na cząstkowe kampanie reklamowe, które to zlecenia stanowiły integralną część zawartej umowy. Pozwana P. F. składała zlecenia na emisję filmów do Biura (…) wraz z harmonogramem poszczególnych emisji określającym również ich cenę i łączną cenę zlecenia, co stanowiło podstawę do realizacji zlecenia. Należność za emisję filmów reklamowych pozwana miała obowiązek uiszczać w całości na siedem dni przed emisją. Od swoich zleceniodawców, między innymi firmy H., pobierała wcześniej wynagrodzenie wraz z ceną za emisje, wliczając w te należności podatek VAT.

Wobec tego, że w sierpniu 1993 r. okazało się, iż strona powodowa obowiązana jest odprowadzać podatek VAT od świadczonych usług, w dniu 27 sierpnia 1993 r. wystosowała do pozwanej, oraz do innych swoich kontrahentów, pismo wraz z aneksem do umowy, który przewidywał zwiększenie określonej w umowie ceny za emisje filmów przewidziane od 1 września o 22% z tytułu należnego podatku VAT wprowadzonego ustawą o podatku od towarów i usług. Aneks przewidywał też, że różnica pomiędzy kwotą opłaconą lub określoną w umowie a należną na mocy aneksu, zostanie wpłacona do 15 września. Powyższy aneks został przesłany faksem i pozwana po podpisaniu go, zwróciła go również faksem stronie pozwanej. Faktury obejmujące ceny usług wraz z podatkiem VAT strona powodowa wystawiała od 23 września 1993 r. Pozwana częściowo je zapłaciła.

Pozwana w toku procesu zgłosiła zarzut przedawnienia roszczeń stanowiących wynagrodzenie za emisje filmów realizowane w lutym 1993 r., co dotyczyło kwoty 94 756,50 zł. oraz w zakresie kwoty 19 527,70 zł. stanowiącej cenę bez VAT za pozostałe wykonane usługi, które to zarzuty Sąd pierwszej instancji w całości uwzględnił, wskazując, że strony łączyła umowa o świadczenie usług, do której z mocy art. 750 k.c. mają odpowiednie zastosowanie przepisy o umowie zlecenia, w tym art. 751 pkt 1 k.c. o dwuletnim przedawnieniu roszczeń. Skoro pozwana została wezwana do udziału w sprawie postanowieniem z dnia 16 maja 1996 r., zgłoszony przez nią zarzut przedawnienia odnoszący się do opisanych wyżej roszczeń, Sąd uznał za zasadny.

Co do pozostałych roszczeń, nie objętych zarzutem przedawnienia, a dotyczących nie zapłaconej ceny w części obejmującej podatek VAT, Sądy obu instancji uznały za skuteczną zmianę umowy stron w tej części dokonaną aneksem z dnia 27 sierpnia 1993 r. Wskazały na cenotwórczy charakter podatku VAT, który strony mogą w umowie wliczyć do ceny towaru i usługi, zwiększając o jego kwotę umówioną cenę, co nastąpiło w rozpoznawanej sprawie na mocy wskazanego wyżej aneksu podpisanego także przez pozwaną. Obowiązek zapłaty przez nią ceny obejmującej podatek VAT za filmy wyemitowane we wrześniu 1993 r. powstał, zgodnie z aneksem, w dniu 15 września 1993 r. i na konieczność jego spełnienia nie ma wpływu, w ocenie Sądów, fakt wystawienia przez stronę powodową faktur z opóźnieniem ani okoliczność, że pozwana wcześniej odprowadziła podatek VAT od usług objętych umowami zawartymi przez nią z jej kontrahentami. Wobec nie zgłoszenia przez pozwaną działającą z adwokatem, stosownych zarzutów ani roszczeń, nie ma podstaw, w ocenie Sądów, do rozważania jej ewentualnych szkód z tego tytułu.

W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego, wskazującej jako podstawę jedynie naruszenie prawa materialnego ale zawierającej także zarzut naruszenia art. 328 §2 k.p.c. przez niedostateczne uzasadnienie wyroku, pozwana wskazała na naruszenie art. 77 k.c., oraz art. 735 i 353¹ k.c. w związku z art. 2, art. 5 ust. 1 pkt 1 i art. 6 ust. 4 i 8 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 1 poz. 50 ze zm.) przez ich błędną wykładnię. Wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności rozważenia wymaga zarzut mieszczący się w drugiej podstawie kasacyjnej wskazanej w art. 393¹ pkt 2 k.p.c., choć pozwana tej podstawy w kasacji nie podała. Jednakże zgłoszenie zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. wskazuje na faktyczne oparcie kasacji także na tej podstawie, co sprawia, że przed rozważeniem zarzutów naruszenia prawa materialnego konieczne jest odniesienie się do zarzutu natury procesowej, bowiem ocena poprawności zastosowania prawa materialnego możliwa jest dopiero po stwierdzeniu, że nie doszło do naruszenia przepisów postępowania przy rozpoznawaniu sprawy lub przy jej rozstrzyganiu.

Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jest bezzasadny, bowiem uzasadnienie orzeczenia Sądu Apelacyjnego zawiera wszystkie niezbędne elementy określone w tym przepisie. Natomiast podnoszone w uzasadnieniu kasacji braki, jakie w ocenie skarżącej wystąpiły w zakresie ustosunkowania się przez Sąd odwoławczy do treści aneksu do umowy i jego wykładni, nie mogą być skutecznie podnoszone w ramach zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Konieczne byłoby w tym zakresie zgłoszenie stosownych zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego odnoszących się do wykładni postanowień umowy i woli stron, których w kasacji nie zgłoszono.

Uznając bezzasadność zarzutów naruszenia przepisów postępowania, Sąd Najwyższy przy ocenia zarzutów naruszenia prawa materialnego jest związany ustaleniami faktycznymi, stanowiącymi podstawę rozstrzygnięcia (art. 393¹¹ § 2 k.p.c.). Jest też związany granicami podstaw kasacyjnych (art. 393¹¹ § 1 k.p.c.), co oznacza, że przedmiotem jego rozważań mogą być jedynie skonkretyzowane w podstawach kasacyjnych zarzuty naruszenia określonych przepisów prawa i przedstawione przez stronę ich uzasadnienie, uzupełnione ewentualnie w okresie późniejszym (art. 393¹¹ § 3 k.p.c.). Oznacza to w konsekwencji, że Sąd Najwyższy nie bierze z urzędu pod uwagę naruszenia innych niż wskazane w kasacji przepisów prawa, poza naruszeniem prowadzącym do nieważności postępowania (art. 393¹¹ § 1 k.p.c.) a strona nie może na rozprawie kasacyjnej zgłaszać nowych zarzutów, nie przedstawionych w kasacji. Z tych względów poza oceną Sądu Najwyższego w rozpoznawanej sprawie musi pozostać zgłoszony przez pełnomocnika pozwanej na rozprawie kasacyjnej zarzut odnoszący się do nieważności aneksu do umowy z dnia 27 sierpnia 1993 r., z powodu podpisania go przez osobę nieuprawnioną do składania oświadczeń woli w imieniu powoda.

Odnosząc się natomiast do kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 77 k.c. trzeba wskazać, że naruszenia tego przepisu pozwana upatruje w uznaniu przez Sądy za skuteczne zmiany umowy przez złożenie oświadczeń woli stron przy pomocy faksu nie opatrzonego datą i odnoszącego się do niewiadomej liczby umów. Zarzut ten jest bezzasadny. Umowa stron dla swej ważności nie wymagała formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 73 § 1 k.c.) a zatem jej zmiana także nie wymagała zachowania takiej formy i mogła być dokonana w dowolny sposób. Fakt, że umowa stron zawarta została na piśmie, rodzi co do jej zmiany jedynie taki skutek, że zgodnie z art. 77 k.c. zmiana ta powinna być stwierdzona pismem. Użyte w ustawie określenie „stwierdzona pismem” nie oznacza w żadnym razie formy pisemnej ani nawet konieczności złożenia przez strony podpisów pod zmianą umowy, Wystarczy potwierdzenie zmiany w każdy sposób związany z pismem np.: paragonem, wydrukiem komputerowym itp. Złożenie przez strony oświadczenia woli o zmianie zawartej na piśmie umowy, przy pomocy faksu, spełnia zatem wymogi art. 77 k.c., skoro dotyczyło umowy, dla ważności której ustawa nie wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Dla ważności zmiany umowy stron nie miało też znaczenia nie wskazanie w piśmie przesłanym faksem daty zmiany umowy ani dat umów, których zmiana dotyczy, skoro treść proponowanej zmiany i okoliczności jej dokonania w sposób dostatecznie jasny wskazywały, o zmianę jakich umów chodzi i od kiedy zmiana ma obowiązywać. O tym, że także pozwana nie miała co do tego wątpliwości świadczy fakt, że podpisała aneks bez zastrzeżeń i bez ustalania jakichkolwiek okoliczności odnoszących się do zmiany umowy a nawet częściowo wykonała zobowiązanie wynikające ze zmienionej umowy.

Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 735 k.c. oraz art. 353¹ k.c. w związku z art. 2, art. 5 ust. 1 pkt 1 i art. 6 ust. 1 4 i 8 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 1 poz. 50 ze zmianami).

Nie ulega wątpliwości, że stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 2 ust. 1 (a obecnie także ust. 3 pkt 1) wskazanej ustawy, strona powodowa jest podatnikiem podatku VAT od świadczonych przez siebie usług reklamowych. Zgodnie z art. 1 ust. 2 obowiązującej w dacie umowy stron, ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (jednolity tekst: Dz. U. z 1988 r. Nr 27 poz. 195 ze zm.), cena towaru lub usługi opodatkowanej podatkiem VAT obejmuje należność, o której mowa w ust. 1 (to jest wielkość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą nabywca obowiązany jest zapłacić sprzedawcy za towar lub usługę) wraz z kwotą należnego podatku VAT. Oznacza to, że podatek VAT jest składnikiem ceny a sprzedawca kalkulując cenę towaru lub usługi jest uprawniony do wliczenia do niej podatku VAT, który w konsekwencji obciąża nabywcę. Nie jest to jednak automatyczne, bowiem sprzedawca może ustalić cenę nie obejmującą podatku VAT i wówczas nabywca nie jest zobowiązany do zapłaty na rzecz zbywcy ceny obejmującej ten podatek. O wysokości zatem ceny, jaką obowiązany jest zapłacić nabywca towaru lub usługi oraz o tym, czy obejmuje ona podatek VAT, decyduje treść umowy stron. (porównaj między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1998 r. I CKN 429/97, OSNC 1998/9/139).

Strony w umowie o świadczenie usług reklamowych, zawartej przed wejściem w życie wskazanej wyżej ustawy o podatku od towarów i usług, określiły cenę usług bez podatku VAT. Jednakże w dniu 27 sierpnia 1993 r. doszło do zmiany umowy w tym zakresie w wyniku przyjęcia aneksu, nakładającego na zamawiającego (pozwaną) obowiązek uiszczenia ceny powiększonej o podatek VAT za usługi wykonywane we wrześniu 1993 r. a obowiązek zapłaty takiej ceny, ze względu na specyfikę rozliczeń, ustalono na dzień 15 września 1993 r. Umowa ta nie narusza art. 353¹ k.c., nie jest bowiem sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego ani z naturą łączącego strony stosunku prawnego. Nie narusza w szczególności wskazanych w kasacji przepisów ustawy o podatku od towarów i usług. Jak wyjaśniono wyżej przepisy art. 2 oraz art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy stanowią podstawę nałożenia na stronę powodową obowiązku odprowadzania podatku VAT od usług objętych umową stron a zatem fakt, że aneks przewiduje włączenie podatku do ceny usługi bez wątpienia nie narusza wskazanych przepisów. Nie narusza także art. 735 k.c., dotyczącego wynagrodzenia zleceniobiorcy za wykonaną usługę, bowiem wysokość wynagrodzenia zależy od umowy stron a jak wskazano wyżej, strony mogą umówić się, że cena usługi obejmuje podatek VAT.

Omawiane postanowienie aneksu nie narusza także art. 6 ust. 4 i 8 ustawy o podatku od towarów i usług. Przepisy te stanowią, kiedy powstaje dla podatnika tego podatku obowiązek podatkowy a zatem od kiedy zobowiązany jest on do poniesienia podatku. Dla strony powodowej obowiązek podatkowy od usług objętych umową stron powstawał z chwilą przyjęcia zapłaty za usługę (art. 6 ust. 8 ustawy). Zatem, zgodnie z tym, co powiedziano wyżej, już od tej daty mogła podwyższyć cenę usługi o obciążający ją podatek. Cena za usługi wykonane we wrześniu 1993 r. pobrana została wcześniej, a więc nałożenie na kontrahenta umowy obowiązku uzupełnienia ceny o podatek VAT dopiero od 15 września 1993 r. nie narusza powyższego przepisu. Podnoszony w kasacji fakt wystawienia przez stronę powodową z opóźnieniem faktur obejmujących podatek VAT, słusznie został uznany przez Sądy obu instancji za bez znaczenia dla samego obowiązku pozwanej zapłaty na rzecz strony powodowej za wykonane usługi ceny obejmującej podatek VAT. Ewentualne znaczenie tej okoliczności dla zarzutów czy roszczeń odszkodowawczych pozwanej wywodzonych przez nią z faktu wcześniejszego zapłacenia podatku VAT od usług świadczonych przez nią na rzecz jej kontrahentów, musi pozostać poza oceną Sądu wobec nie zgłoszenia przez pozwaną w rozpoznawanej sprawie stosownych zarzutów ani roszczeń.

Wbrew twierdzeniom kasacji, Sądy obu instancji w dostatecznym stopniu uwzględniły gospodarczy charakter sprawy i przepisy dotyczące podatku od towarów i usług. Uwzględniły je w takim stopniu, w jakim uzasadnione to było stanowiskami stron i zgłoszonymi przez nie zarzutami. Natomiast sugerowana w kasacji powinność Sądu objęcia ochroną interesów strony pozwanej, jako pokrzywdzonej działaniami powoda, pozostać musi bez oceny, jako nie ujęta w prawem przewidzianej formie zarzutów kasacyjnych i nie poparta odwołaniem się do obowiązujących przepisów prawa.

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹² k.p.c. oddalił kasację jako niezasadną, orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 393¹⁹ k.p.c.