Zawarcie umowy za pomocą faksu; oświadczenie woli składane za pomocą faksu

Przesłanie treści oświadczenia woli faksem spełnia jedynie warunki uprawdopodobnienia za pomocą pisma.

W sprawie umowy, z których powódka wywodzi swoje roszczenie, sporządzone zostały w formie jednego dokumentu, który strony przesyłały za pomocą faksu, czyli urządzenia, które może nadawać lub odbierać treść dokumentów papierowych, korzystając z linii telefonicznych.

Faks skanuje kartkę papieru, tworzy jej obraz w postaci cyfrowej, po czym go transmituje. Z kolei faks, do którego wysyłany jest ten dokument, odbiera zapis cyfrowy, dekoduje go i drukuje kopię strony oryginalnej (zob. Słownik terminów komputerowych, Warszawa 1999 s. 79). Pozwana przesyłała skarżącej faksem podpisany przez siebie dokument obejmujący treść umowy, skarżąca składała na otrzymanym egzemplarzu swój podpis, po czym – korzystając z faksu – przesyłała go pozwanej.

W posiadaniu pozwanej pozostawał podpisany przez nią oryginał dokumentu obejmującego treść umowy oraz otrzymana za pomocą faksu kopia tego dokumentu zawierająca dodatkowo kopię podpisu skarżącej, natomiast w posiadaniu skarżącej podpisana przez nią kopia dokumentu otrzymana od pozwanej faksem. Taki stan rzeczy różni się od sytuacji przewidzianych przez ustawodawcę w art. 78 § 1 zdanie drugie k.c., jest jednak w warunkach współczesnego obrotu rozpowszechniony, gdyż posługiwanie się dokumentami przesyłanymi faksem znacznie ułatwia i przyspiesza procedurę.

Dopuszczając w art. 78 § 1 zdanie drugie k.c. możliwość zachowania pisemnej formy umowy w drodze wzajemnej wymiany podpisanych dokumentów, ustawodawca zakładał, że każda za stron będzie dysponowała dokumentem obejmującym treść oświadczeń woli opatrzonym własnoręcznym podpisem drugiej strony lub dokumentem obejmującym treść oświadczenia woli drugiej strony i opatrzonym jej własnoręcznym podpisem. Wymaganiu temu nie czyni zadość sytuacja, w której jedna ze stron dysponuje jedynie kopią podpisu drugiej strony, brak podpisu na dokumencie nie może być bowiem sanowany przez przyznanie osoby co do faktu sporządzenia dokumentu. Jeżeli przyznanie zostanie zawarte w zeznaniach świadka, dowodem określonego faktu będzie środek dowodowy w postaci zeznań świadka. Jeżeli zaś przyznanie będzie pochodziło od strony, czynność będzie podlegała ocenie w kategorii faktów przyznanych.

W przypadku oświadczenia woli składanego za pomocą faksu nie da się stwierdzić, czy podpis nie został uprzednio skopiowany z innego dokumentu na dokument przesyłany odbiorcy. Nie ma też gwarancji, że podpisane zostało definitywne oświadczenie, a nie jedynie jego projekt lub tekst zawierający oświadczenie, którego strona w ogóle nie zamierzała złożyć.

Z tej przyczyny w doktrynie przyjmuje się, że przesłanie treści oświadczenia woli faksem spełnia jedynie warunki uprawdopodobnienia za pomocą pisma. Stanowisko takie zajął również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 listopada 2002 r., I CKN 1158/00, w którym przyjął, że złożenie za pomocą faksu oświadczenia woli o zmianie umowy zawartej w formie pisemnej czyni zadość wymaganiom art. 77 k.c., jeżeli dotyczy umowy, dla której nie jest wymagana forma pisemna pod rygorem nieważności. Podkreślił, że powołany przepis wymaga, by zmiana została stwierdzona pismem, co nie oznacza formy pisemnej, wystarczy potwierdzenie w każdy sposób związany z pismem, np. paragonem wydrukiem komputerowym itp. (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., V CKN 228/00).

Skład orzekający podziela to stanowisko, uznając, że dyrektywy wykładni językowej sprzeciwiają się proponowanej przez skarżącą liberalizacji wymagań dotyczących formy pisemnej.

W świetle art. 74 k.c. stanowisko to nie wywołuje dla stron ujemnego skutku w postaci ograniczeń dowodowych. Wypada jednak przypomnieć, że zgodnie z art. 74 § 3 k.c. w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408), przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.

Wyrok SN z dnia 23 listopada 2007 r., IV CSK 228/07

Standard: 24825 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Złożenie przez strony oświadczenia woli o zmianie zawartej na piśmie umowy, przy pomocy faksu, spełnia wymogi art. 77 k.c., skoro dotyczyło umowy, dla ważności której ustawa nie wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Dla ważności zmiany umowy stron nie miało też znaczenia nie wskazanie w piśmie przesłanym faksem daty zmiany umowy ani dat umów, których zmiana dotyczy, skoro treść proponowanej zmiany i okoliczności jej dokonania w sposób dostatecznie jasny wskazywały, o zmianę jakich umów chodzi i od kiedy zmiana ma obowiązywać.

Fakt, że umowa stron zawarta została na piśmie, rodzi co do jej zmiany jedynie taki skutek, że zgodnie z art. 77 k.c. zmiana ta powinna być stwierdzona pismem. Użyte w ustawie określenie „stwierdzona pismem” nie oznacza w żadnym razie formy pisemnej ani nawet konieczności złożenia przez strony podpisów pod zmianą umowy, Wystarczy potwierdzenie zmiany w każdy sposób związany z pismem np.: paragonem, wydrukiem komputerowym itp. 

Wyrok SN z dnia 6 listopada 2002 r., I CKN 1158/00

Standard: 72982 (pełna treść orzeczenia)