Wyrok z dnia 2001-10-04 sygn. I CKN 458/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 458/00

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 października 2001 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

                              SSN   Zbigniew Strus (przewodniczący)

                              SSN   Tadeusz Wiśniewski

                              SSA   Krystyna Bilewicz (sprawozdawca)

                              Protokolant Ewa Krentzel

w sprawie z powództwa „P.” Spółki z o.o. w D.

przeciwko Gminie Miejskiej D.

o zapłatę,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 4 października 2001 r.

na rozprawie

kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w (…)

z dnia 4 lutego 1999 r., sygn. akt I ACa (…),

zmienia zaskarżony wyrok i oddala apelację strony pozwanej od wyroku wstępnego Sądu Wojewódzkiego w P. z 8 czerwca 1998 r. sygn. I C (...).

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w P. wyrokiem wstępnym z dnia 8 czerwca 1998 r. sygn. I C (...) ustalił, że umowa dzierżawy działki nr 1792/4 zabudowanej budynkiem masarni i budynkami gospodarczymi położonej w D. uległa rozwiązaniu z dniem 31.12.1994 r. na skutek wypowiedzenia pozwanej Gminy oraz, że powodowi „P.” Spółce z o.o. w D. przysługuje roszczenie o zwrot nakładów użytecznych poczynionych na przedmiot dzierżawy.

Sąd ten ustalił, że zgodnie z umową zawartą w dniu 24.01.1990 r. Naczelnik Miasta i Gminy w D. jako reprezentant Skarbu Państwa oddał stronie powodowej – P. Spółce z o.o. w dzierżawę z przeznaczeniem na prowadzenie działalności gospodarczej działkę nr 1794/4 o powierzchni 12 arów 95 m^2, zabudowaną budynkami gospodarczymi, położoną w D. na okres 20 lat, tj. do dnia 31.12.2010 r. W umowie postanowiono, że dzierżawca przeprowadzi niezbędny remont zabudowań, umożliwiający podjęcie działalności produkcyjnej. Ustalając czynsz dzierżawny strony uwzględniły duży stopień zniszczenia obiektu i ze względu na wymagane nakłady gwarantujące przywrócenie obiektu do stanu używalności, dzierżawca został zwolniony z opłat czynszowych do czasu uruchomienia produkcji oraz obniżono wysokość opłat na okres 10-letni.

Wydanie przedmiotu dzierżawy nastąpiło w dniu 24.01.1990 r. W treści umowy wydzierżawiający zastrzegł, że umowa może być wypowiedziana przed upływem terminu z wyprzedzeniem 1 roku - § 2 umowy, jeżeli nieruchomość będzie niezbędna na cele szczególnie ważne dla gospodarki narodowej.

Powodowa Spółka przeprowadziła remont kapitalny i poczyniła nakłady umożliwiające podjęcie produkcji w latach 1990-1993. Pozwana Gmina powołując się na § 2 umowy wypowiedziała z dniem 30.12.1994 r. umowę dzierżawy. Na przestrzeni całego roku 1994 między stronami trwała wymiana korespondencji w spawie ustalenia przyczyn wypowiedzenia oraz toczyły się negocjacje w sprawie ustalenia harmonogramu czynności zmierzających do przekazania przedmiotu dzierżawy i ustalenia warunków rozliczenia poniesionych przez dzierżawcę nakładów. Pozwany nie kwestionując faktu ich poniesienia domagał się szczegółowego udokumentowania i określenia wartości poszczególnych nakładów.

Przekazanie przedmiotu dzierżawy nastąpiło w dniu 23.02.1995 r.

Sąd Wojewódzki wyrokiem wstępnym, uwzględniając co do zasady roszczenie powoda o zwrot nakładów użytecznych, uznał, iż roszczenie to nie podlega terminowi przedawnienia określonemu w art. 677 k.c.

Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4 lutego 1999 roku uwzględniając apelację pozwanej zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił. Sąd drugiej instancji w ustalonym przez Sąd Wojewódzki stanie faktycznym nie podzielił stanowiska tego Sądu, iż art. 677 k.c. pozwala na zróżnicowanie terminu przedawnienia roszczeń o „zwrot nakładów na rzecz” w zależności od oceny tych nakładów jako koniecznych czy też użytecznych (ulepszeń). W ocenie Sądu Apelacyjnego art. 677 k.c. reguluje przedawnienie wszystkich roszczeń z tytułu nakładów, zatem wobec podniesienia skutecznego zarzutu przedawnienia przez pozwaną, apelacja pozwanej oparta na zarzucie naruszenia art. 677 k.c. przez nieuwzględnienie rocznego terminu przedawnienia dla roszczeń o zwrot nakładów, uzasadnia zmianę wyroku Sądu Wojewódzkiego przez oddalenie powództwa.

W kasacji wniesionej od tego wyroku, opartej na podstawie pierwszej z art. 393¹ k.p.c., powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego art. 677 k.c. w związku z art. 694 k.c., przez przyjęcie, że nastąpiło przedawnienie roszczenia powoda o zwrot nakładów na przedmiot dzierżawy i art. 123 § 1 pkt 2 k.c. przez przyjęcie, że w sprawie nie nastąpiło uznanie roszczenia przez pozwanego. W kasacji ponadto zrzucono błędną wykładnię art. 677 k.c. w związku z art. 694 k.c. przez przyjęcie, że przepis ten reguluje przedawnienie roszczeń o zwrot wszelkich nakładów oraz naruszenie prawa materialnego art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie i art. 118 k.c. przez brak przyjęcia przedawnienia roszczenia o odsetki od należności głównej.

W konkluzji skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji pozwanego lub o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.

Sąd Najwyższy, zważył, co następuje:

Założeniem postępowania kasacyjnego jest kontrola prawidłowości zastosowania prawa przez sąd drugiej instancji (art. 393¹ i art. 393¹² k.p.c.) przy czym rozpoznanie sprawy przez Sąd Najwyższy odbywa się w granicach zaskarżenia i podstawy skargi kasacyjnej (art. 393¹¹ k.p.c.).

W świetle art. 393¹ pkt 1 k.p.c. naruszenie prawa materialnego może przybrać postać błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania. Skarżący podniósł w kasacji zarówno zarzut niewłaściwego zastosowania jak i błędnej wykładni art. 677 k.c. w związku z art. 694 k.c. przez uznanie, że przepisy te regulują przedawnienie roszczeń o wszelkie nakłady na rzecz poniesione przez dzierżawcę.

Wbrew podniesionym w kasacji zarzutom, nie można uznać, iż Sąd Apelacyjny naruszył powołane wyżej przepisy prawa.

W przedmiocie zakresu regulacji art. 677 k.c., zgodnie z którym roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy, w judykaturze początkowo przedstawione było stanowisko, iż hipotezą art. 677 k.c. objęte są nakłady konieczne, obciążające wynajmującego (w sprawie niniejszej wydzierżawiającego), nie wchodzą natomiast w zakres tej hipotezy roszczenia najemcy o zwrot wartości ulepszeń.
Do tego stanowiska nawiązuje autor skargi kasacyjnej. W myśl natomiast drugiego stanowiska, utrwalonego już w orzecznictwie Sądu Najwyższego, art. 677 k.c. dotyczy roszczeń najemcy wobec wynajmującego o zwrot wszelkich nakładów na rzecz. Zgodnie z tym stanowiskiem, z upływem rocznego terminu przewidzianego w art. 677 k.c. przedawniającą się nie tylko roszczenia najemcy o zwrot nakładów koniecznych obciążających wynajmującego, ale i roszczenia o zwrot wartości ulepszeń [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1980 r. II CR 394/80 – OSNC 1981/7/134; wyrok Sądu Brzmienie przepisu art. 677 k.c. przemawia za trafnością drugiego stanowiska, mówi on bowiem o roszczeniu o zwrot nakładów bez dodatkowego ich dokreślenia. Wynika stąd oczywisty wniosek, że przepis ten obejmuje zakresem swego uregulowania roszczenia o zwrot wszelkich nakładów, nie wyłączając nakładów użytecznych w postaci ulepszeń rzeczy.

Trafnie zatem uznał Sąd Apelacyjny, iż roszczenie powoda o zwrot wszelkich nakładów na przedmiot dzierżawy, który został przekazany wydzierżawiającemu podlega rocznemu terminowi przedawnienia określonemu w art. 677 k.c.

Rozważając podniesiony w kasacji zarzut naruszenia przepisów art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie w okolicznościach sprawy należy stwierdzić, co natępuje:

Artykuł 5 k.c. pozwala odmówić ochrony podmiotowi, który prawo swoje wykonuje sprzecznie z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Sprzeczność taka określona jest powszechnie jako nadużycie prawa podmiotowego. Należy przyjąć, że zwroty użyte w treści art. 5 k.c. jako zwroty niedookreślone nie oddają istoty nadużycia prawa i stąd też w art. 5 k.c. następuje odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym, czy też zasad uczciwości, obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych. Podzielić także należy pogląd, przyjęty w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2000 r. I CKN 308/00, niepubl.), że ocena nadużycia prawa powinna być dokonana z uwzględnieniem obowiązku uczciwego postępowania także w stosunkach pomiędzy podmiotami nie będącymi osobami fizycznymi. Pozwala to ocenić relacje pomiędzy takimi podmiotami prawa również w aspekcie ich zgodności z zasadami współżycia społecznego.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy podniesione przez pozwaną zarzuty przedawnienia roszczeń powoda mogą zostać ocenione jako sprzeczne, z art. 5 k.c. ze względu na to, że przekazanie przez pozwaną Gminę, na podstawie umowy dzierżawy zawartej na okres 20 lat, przedmiotowej działki z zabudowaniami wymagającymi znacznych nakładów umożliwiających ich jakiekolwiek wykorzystanie, uwzględnienie rozmiaru takiego obciążenia dzierżawcy przez częściowe zwolnienie od opłat czynszowych a częściowe ich zmniejszenie na okres 10 lat, bezsporny fakt poniesienia nakładów – zarówno koniecznych jak i użytecznych, oraz fakt, że nakłady te przyczyniły się do uznania odpowiedniej (wykazanej) korzyści przedmiotu dzierżawy po jego zwrocie. Oceniając podniesiony zarzut przedawnienia na tle trwających między stronami negocjacji co do zasad i warunków dokonania rozliczenia z tytułu poniesionych nakładów w całym okresie od momentu przekazania przedmiotu dzierżawy w 1994 r., prowadzenie bezpośrednich rozmów przedstawicieli stron w tym zakresie również po upływie rocznego terminu określonego w art. 677 k.c., należy przyjąć, iż strona powodowa mogła być przekonana, iż zgodnie z zasadą lojalności wobec partnera umowy cywilnoprawnej usprawiedliwione roszczenia z tytułu nakładów będą respektowane. W tej sytuacji uznanie skuteczności zarzutu, zarzut przedawnienia roszczenia powoda prowadziłoby do naruszenia fundamentalnej zasady prawa cywilnego, jaką jest zasada uczciwego postępowania w obrocie prawnym i związany z tym wymóg brania pod uwagę interesów obu stron stosunku cywilnoprawnego.

Z przytoczonych wyżej względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹³5k.p.c. orzekł, jak w sentencji.