Postanowienie z dnia 2016-04-12 sygn. II AKz 107/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II AKz 107/16

P O S T A N O W I E N I E

Dnia 12 kwietnia 2016 r.        

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny

w składzie: Przewodniczący SSA Wojciech Kociubiński (spr.), SSA Andrzej Kot, SSA Zdzisław Pachowicz Protokolant Beata Sienica 

po rozpoznaniu w sprawie  A. P. zażalenia  wniesionego przez obrońcę na postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 28 stycznia  2016r., sygn. akt:  IV Ko 299/15  w przedmiocie pozostawienia wniosku o wznowienie postępowania bez rozpoznania na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. w zw. z art. 547 § 1 k.p.k.

p o s t a n a w i a

zaskarżone postanowienie uchylić i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Postanowieniem z dnia 28 stycznia 2016 r., sygn.. akt: IV Ko 299/15 Sąd Okręgowy we Wrocławiu pozostawił wniosek A. P. w przedmiocie wznowienia postępowania bez rozpoznania. W uzasadnieniu podniósł, że postępowanie sądowe zakończone orzeczeniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej, sygn.. akt: XII K 556/14, w przedmiocie zezwolenia na dobrowolne poddanie się karze nie należy do kategorii rozstrzygnięć kończących postępowanie w sprawie, które mogą podlegać instytucji wznowienia postępowania na podstawie art. 540 § 1 k.p.k. ponieważ nie rozstrzyga w przedmiocie odpowiedzialności karnej i nie rodzi typowych konsekwencji związanych ze skazaniem. Na poparcie powyższego stanowiska Sąd Okręgowy podniósł, że prawomocnym orzeczeniem, o którym mowa w art. 540 § 1 k.p.k. jest rozstrzygniecie sądu w którym rozstrzyga on w przedmiocie odpowiedzialności karnej, natomiast instytucja z art. 17 k.k.s. jest swoistym środkiem odpowiedzialności o charakterze prawnokarnym. Nadto wskazał, że fakt złożenia wniosku o zezwolenie na poddanie się odpowiedzialności nie przesądza o tym czy osobie objętej wnioskiem należy przypisać popełnienie czynu oraz winę. Sąd Okręgowy dodał, że wyrok ten nie podlega wpisowi do KRK i za wyrokiem WSA z 9.12.2011 r., VI SA/Wa 2009/11, przyjął, że zezwolenie sądu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie stanowi wyroku skazującego i orzeczenie takie należy traktować jako niewiążący sądu dokument urzędowy.

Postanowienie to zaskarżył obrońca A. P., zarzucając obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść postanowienia:

1. art. 540 § 1 pkt 2 lit.a oraz art. 540b § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. poprzez błędne przyjęcie, że wznowienie postępowania jest możliwe jedynie w odniesieniu do wyroków skazujących, chociaż przepisy te wskazują na wszystkie prawomocne orzeczenia.
2. art. 429 § 1 w zw. z art. 545 § 1 k.p.k. poprzez pozostawienie bez rozpoznania wniosku o wznowienie, chociaż w sprawie nie wystąpiła żadna z przesłanek uzasadniających takie rozstrzygnięcie, co miało wpływ na treść postanowienia.
3. art. 8 § 1 k.p.k. poprzez związanie się przez Sąd Okręgowy wyrokiem WSA w Warszawie z 9.12.2011 r., za którym Sąd przyjął, że wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu, XII Wydział Karny z 22.10.2014 r., nie jest wyrokiem skazującym.
4. błąd w ustaleniach faktycznych tj. ustalenie, że wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu, XII Wydział Karny z 22.10.2014 r., nie jest wyrokiem skazującym.

Żalący się wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu celem nadania biegu wnioskowi o wznowienie postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zażalenie, w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym postanowieniu, zasługuje na uwzględnienie. W zażaleniu trafnie zakwestionowano stanowisko Sądu I instancji przyjęte w podstawie zaskarżonego postanowienia, że „postępowanie sądowe zakończone orzeczeniem sądu meriti zawierającym zezwolenie na dobrowolne poddanie się karze nie należy do kategorii rozstrzygnięć kończących postępowanie w sprawie, które mogą podlegać instytucji wznowienia postępowania na podstawie art. 540 § 1 k.p.k.”. Dla ścisłości na wstępie należy podnieść, że postępowanie karnoskarbowe w sprawie A. P. zakończyło się orzeczeniem określanym jako „zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności”, nie zaś „dobrowolne poddanie się karze”. Wprawdzie także dla Sądu Okręgowego kwestia ta jest oczywista i podstawą oceny tego Sądu, w perspektywie możliwości zastosowania przepisów o wznowienie postępowania, jest wyrok o jakim mowa w art. 148 § 1 i 5 k.k.s., to zważywszy, że Kodeks karny skarbowy przewiduje również instytucję skazania bez przeprowadzenia rozprawy (art. 156 k.k.s.) i dobrowolnego poddania się odpowiedzialności karnej (art. 161 k.k.s.) celowym jest wyraźne stwierdzenie, że nie chodzi o te ostatnie rozstrzygnięcia.  W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy słusznie zauważa, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że orzeczeniem kończącym postępowanie w rozumieniu art. 540 § 1 k.p.k. jest takie orzeczenie, które rozstrzyga co do odpowiedzialności karnej oskarżonego i to w zakresie, w którym korzysta z powagi rzeczy osądzonej (zob. uzasadnienie postanowienia SN z 12.04.2001 r., III KO 53/99, OSNKW 2001, z. 7-8, poz. 67; postanowienie SN z 29.10.1997 r., V KZ 130/97, OSNKW 1988 r., z. 102, poz. 10; postanowienie SN z 29.01.2008 r., IV KO 118/07, Lex nr 346765; postanowienie SN z 18.03.2010 r., III KO 96/09, Lex nr 578212). Nie można natomiast zgodzić się wyrażonym przez Sąd Okręgowy poglądem, że „(…) do tej kategorii orzeczeń nie można zaliczyć wyroku sądowego, w którym zezwolono sprawcy na poddanie się odpowiedzialności” (str. 2 postanowienia). Sąd Okręgowy w niedostatecznym stopniu przeanalizował istotę instytucji zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, uregulowanej w art. 17 § 1 - 2 i 18 § 1 – k.k.s. i prawne skutki wyroku o jakim mowa w art. 148 § 5 k.k.s. W zarzucie wskazanym w pkt II zażalenia obrońca A. P. słusznie zauważa, że wznowienie postępowania nie jest ograniczone wyłącznie do postępowań zakończonych wyrokiem skazującym. Nie dostrzega jednak już tego, że wyłącznie wyroków skazujących dotyczą podstawy z art. 540 § 1 pkt 2a i 2b k.p.k., a na takie wskazuje wniosek wniesiony w sprawie A. P.. Racje natomiast ma obrońca, że ograniczenie w postaci wyroku skazującego kończącego postępowania sądowe nie zawierają przepisy z art. 540b § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. Podstawy z tych przepisów są także wskazywane we wniosku o wznowienie postępowania A. P., na co z kolei nie zwrócił już uwagi Sąd Okręgowy, koncentrując swoje rozważania na zagadnieniu czy wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, o jakim w art. 148 § 5 k.k.s. jest wyrokiem skazującym, rozstrzygającym w przedmiocie odpowiedzialności karnej oskarżonego.  Odnosząc się do tego zagadnienia Sąd Okręgowy, odwołując się do wypowiadanego w doktrynie poglądu, że instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest „swoistym środkiem odpowiedzialności o charakterze prawnokarnym” przyjął za Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie, że „wyrok obejmujący zezwolenie sądu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności … nie stanowi wyroku skazującego” (wyrok W.S.A. z dnia 9.12.2011 r., VI SA/Wa 2009/11/).

Przyjmując za wiążące takie stanowisko sądu administracyjnego  w kwestii charakteru orzeczenia zezwalającego na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, Sąd Okręgowy nie dostrzegł już, że przywołane stanowisko wcale nie jest dominujące w orzecznictwie sądów administracyjnych. Sądy administracyjne prezentują pogląd, że wyrok wydany w wyniku dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest wyrokiem skazującym. I tak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie, w wyroku z dnia 30.10.2007 r., I SA/Kr 1747/06, (Vademecum Doradcy Podatkowego) stwierdził, że dopuszczalne jest odstąpienie przez organy podatkowe od dodatkowych czynności dowodowych i oparcie swoich ustaleń co do stanu faktycznego na treści ustaleń prawomocnego wyroku skazującego także i w tym przypadku, gdy wyrok zapadł w wyniku dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Jednoznaczne stanowisko wyraził W.S.A. w Poznaniu, stwierdzając w wyroku z dnia 9.12.2008 r., I SA/Po 770/08 (Vademecum Doradcy Podatkowego), że na mocy art. 148 § 5 k.k.s. orzeczenie uwzględniające wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ma walor wyroku skazującego. Również W.S.A. we Wrocławiu, w wyroku z dnia 23.03.2009 r., SA/Wr. 1006/08 (Vademecum Doradcy Podatkowego), wyraził pogląd o wiążącym charakterze wyroku uwzględniającego wniosek o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wypowiadane w piśmiennictwie stanowisko, że wyrok  którym sąd zezwala na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie jest wyrokiem skazującym, odwołuje się do dwóch okoliczności, a mianowicie: a) że wyrok taki nie zostaje wpisany do Krajowego Rejestru Karnego i b) że wyrok taki nie stanowi przesłanki recydywy skarbowej (H. Gajewska – Kraczkowska, P. Suchocki, Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w postępowaniu karnym skarbowym i jego wpływ na postępowanie przed sądami administracyjnymi, Przegląd Podatkowy 2012 r., nr 9, s. 35). W ujęciu alternatywnym nie bez racji podnosi się, że w Rejestrze Karnym rejestrowane są nie tylko orzeczenia mające charakter wyroku skazującego, czego najlepszym przykładem jest wyrok warunkowo umarzający postępowanie.

Wymowne jest też znaczenie przepisu art. 18 § 2 k.k.s., który wyłącza możliwość wpisu wyroku zezwalającego na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w Rejestrze Karnym. Istnienie tego przepisu ma sens tylko przy założeniu, że wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ma cechę wyroku skazującego (J. Raglewska, J. Raglewski, Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe, a ustawowy wymóg braku skazania za ten rodzaj czynu karnego. Prok. i Pr. 2015 r., nr 7-8, s. 181-182). 

Wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, o jakim w art. 148 § 5 k.k.s., od strony formalnej różni się od wyroku skazującego, w którym sąd przypisuje sprawcy czyn i winę. Wyrok taki nie zawiera klasycznej formuły: „uznaje oskarżonego za winnego zarzucanego mu czynu” lecz przybiera inną formę (zob. T. Razowski, w: P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2012 r., s. 322).

Biorąc jednak pod uwagę materialno-prawne przesłanki wydania takiego wyroku oraz uwarunkowania procesowe, nie może ulegać wątpliwości, że ma on wszystkie cechy wyroku skazującego, rozstrzygającego o kwestii odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego i korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Odmienność instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, w stosunku do postępowania sądowego wszczętego na skutek wniesienia aktu oskarżenia, wynika przede wszystkim ze znacznego uproszczenia sposobu przeprowadzenia postępowania zakończonego orzeczeniem zezwalającym na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Dowody zgromadzone w tym postępowaniu muszą jednak pozwalać na pełną i niewątpliwą ocenę popełnionego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia i jego sprawcy. Wyrok sądu o udzieleniu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może być wydany wyłącznie wówczas, gdy wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu – przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości (art. 17 § 1 pkt 1 k.k.s.). Do momentu wydania wyroku przez sąd, sprawca który złożył wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności korzysta z domniemania niewinności i wyrok zezwalający na poddanie się takiej odpowiedzialności domniemanie to przełamuje. Stąd orzeczenie sądu, przez wzgląd na konstytucyjną zasadę z art. 42 ust. 3 Konstytucji R.P., musi mieć formę wyroku.  Wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, w którym sąd stwierdza, że okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości oznacza udowodnienie popełnienia takiego czynu przez danego sprawcę oraz wszystkich jego istotnych okoliczności, relewantnych z punktu widzenia odpowiedzialności karnej. Jak podkreśla się w doktrynie ustalenia w tej mierze, wynikające z treści przeprowadzonych dowodów, muszą być jednoznaczne, pozwalające na osiągnięcie pewności zarówno z perspektywy strony przedmiotowej czynu, jak i strony podmiotowej oraz winy (zob. S. Steinborn. Porozumienia w polskim procesie karnym. Kraków 2005 r., s. 261-262; T. Razowski. Komentarz ……s. 291).

W konkluzji należy stwierdzić, że ustalenia jakie zawiera wyrok udzielający zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności bez wątpienia kreuje to orzeczenie, jako rozstrzygające co do odpowiedzialności karnej oskarżonego na równi z wyrokiem skazującym. W doktrynie podkreśla się, że dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, choć nie pociąga za sobą skazania i kary, to jest wyrazem reakcji karnej obejmującej rzeczywiste ukaranie sprawcy (tak. F. Prusak w: System prawa karnego, tom 11, Szczególne dziedziny prawa karnego, Prawo karne wojskowe, skarbowe i pozakodeksowe, red. M. Bojarski, Warszawa 2014, s. 52). W konsekwencji zgodzić należy się ze skarżącym, że postępowanie karne-skarbowe zakończone takim wyrokiem podlega wznowieniu na podstawie przepisów zawartych w rozdziale 56 Kodeksu postępowania karnego (stosowanych w postępowaniu w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe na podstawie art. 113 § 1 k.k.s.). 

Innym jest natomiast problem, czy na gruncie postępowania zakończonego wyrokiem zezwalającym na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego (art. 148 § 5 k.k.s.) aktualizują się wszystkie podstawy wznowienia postępowania przewidziane w przepisach rozdziału 56 Kodeksu postępowania karnego. Zauważenie, że Kodeks karny skarbowy nie zawiera odrębnego uregulowania co do wznowienia postępowania zakończonego wyrokiem o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, nie pozwala jeszcze na stwierdzenie, że nie ma żadnych podstaw do ograniczenia możliwości korzystania z tego nadzwyczajnego środka w tym postępowaniu.  Takie ograniczenie można wyprowadzić z treści art. 149 § 1 k.k.s., który na zasadzie przepisu lex specialis w stosunku do unormowania zawartego w art. 438 k.p.k. określa możliwy zakres zaskarżenia zwykłym środkiem odwoławczym wyroku zezwalającego na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (zob. J. Zagrodnik w: L. Wilk, J. Zagrodnik, Kodeks karny skarbowy, komentarz, Warszawa 2007, s. 726).

Zgodnie z art. 149 § 1 k.k.s. wyrok taki podlega uchyleniu lub zmianie w postępowaniu odwoławczym tylko wtedy, gdy sąd orzekł: 1) tytułem grzywny kwotę inną niż uiszczona przez sprawcę, 2) przepadek przedmiotów lub uiszczenie ich równowartości pieniężnej w zakresie nieobjętym zgodą sprawcy. Przepis art. 149 § 1 k.k.s. nie wyłącza stosowania w postępowaniu odwoławczym przepisów o bezwzględnych powodach odwoławczych, a takie mogą skutkować wznowieniem postępowania z urzędu na podstawie art. 542 § 3 k.kp.k., natomiast jednoznacznie wyklucza możliwość uchylenia lub zmiany wyroku zezwalającego na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w granicach konsensusu osiągniętego przez finansowy organ dochodzenia i sprawcę. Takie ograniczenie aktualizuje problem czy nadzwyczajny środek zaskarżenia jakim jest wznowienie postępowania, może opierać się na podstawach, które nie mogą prowadzić do wzruszenia wyroku w drodze zwykłego środka zaskarżenia. Innymi słowy, czy instytucja nadzwyczajna w postaci wznowienia postępowania może mieć szerszy zakres stosowania niż zwykły środek zaskarżenia i spowodować uchylenie wyroku w oparciu o podstawę, która nie mogłaby odnieść takiego skutku w zwyczajnym postępowaniu odwoławczym. Ten problem zupełnie uszedł uwadze Sądu Okręgowego, który ograniczył się wyłącznie do oceny czy wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest orzeczeniem rozstrzygającym o kwestii odpowiedzialności karnej podejrzanego za zarzucone mu przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Nie akceptując stanowiska Sądu Okręgowego w tej mierze, z podanych wyżej powodów, zaskarżone postanowienie podlega uchyleniu a sprawa przekazaniu temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy, przyjmując za wiążące wyrażone wyżej stanowisko, że ustalenia jakie zawiera wyrok udzielający zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności kreują to orzeczenie, jako rozstrzygające co do odpowiedzialności karnej podejrzanego na równi z wyrokiem skazującym, rozstrzygnie – czego zaskarżone postanowienie nie zawiera - czy wniosek obrońcy A. P. o wznowienie postępowania spełnia dalsze wymogi formalne, do których należy także wskazanie właściwej podstawy prawnej. I w zależności od tych ustaleń orzeknie co do dalszego biegu tego wniosku. 

SSA Andrzej Kot  SSA Wojciech Kociubiński  SSA Zdzisław Pachowicz