Uchwała z dnia 1989-06-27 sygn. III CZP 58/89

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Uchwała

Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1989 r.

III CZP 58/89

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa małoletniego Pawła B. działającego przez matkę Marię B. przeciwko Mieczysławowi B. o podwyższenie alimentów po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 27 kwietnia 1989 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy osoba, która w umowie poręczenia zobowiązała się realizować świadczenia alimentacyjne w okresie nieobecności zobowiązanego w kraju, w razie żądania ich podwyższenia może wystąpić w roli pozwanego lub interwenienta ubocznego?"

podjął następującą uchwałę:

Poręczyciel, który zobowiązał się świadczyć alimenty za zobowiązanego w okresie jego nieobecności w kraju, nie może być pozwanym w sprawie o podwyższenie alimentów; może natomiast przystąpić do strony pozwanej w charakterze interwenienta ubocznego.

Uzasadnienie

Wobec zamierzonego wyjazdu za granicę Mieczysława B., ojca małoletniego Pawła B., zawarta została przed Sądem Rejonowym w Rzeszowie ugoda, w której Zofia W. i Tadeusz B. zobowiązali się jako poręczyciele "wykonywać zobowiązanie wynikające z wyroku tegoż Sądu z dnia 6 grudnia 1985 r. zmienionego wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 4 marca 1986 r. "ustalone na kwotę 8000 zł miesięcznie, jak również dalsze zobowiązanie z tego tytułu na wypadek podwyższenia alimentów przez sąd w razie wyjazdu Mieczysława B. za granicę i niewykonywania zobowiązania alimentacyjnego przez czas trwania obowiązku alimentacyjnego".

W dniu 10 lutego 1988 r. małoletni Paweł B., działający przez swą matkę Marię B., wystąpił przeciwko Mieczysławowi B. z żądaniem podwyższenia alimentów do kwoty 20.000 zł.

Ponieważ miejsce pobytu pozwanego nie było znane, Sąd Rejonowy ustanowił dla niego w trybie art. 144 k.p.c. kuratora w osobie Zofii W.

Wyrokiem zaocznym z dnia 30 listopada 1988 r. Sąd Rejonowy podwyższył alimenty należne powodowi od pozwanego do kwoty 20.000 zł miesięcznie.

W sprzeciwie od wyroku zaocznego Zofia W. i Tadeusz B. wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 13 stycznia 1989 r. sprzeciw odrzucił, motywując to stwierdzeniem, że "poręczyciel nie jest stroną w procesie o podwyżkę alimentów".

Postanowienie to zaskarżyli zażaleniami Zofia W. i Tadeusz B., określając się jako interwenienci uboczni.

W związku z tymi zażaleniami Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W uchwale pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. III CZP 91/86 zawierającej wytyczne w zakresie wykładni i praktyki sądowej w sprawach o alimenty (OSNCP 1988, z. 4, poz. 42) wyjaśniono (por. teza IX), że formą zabezpieczenia wykonania obowiązku alimentacyjnego względem dziecka w okresie nieobecności zobowiązanego w kraju jest też poręczenie (art. 876-887 k.c.). Według dalszych wyjaśnień Sądu Najwyższego zawarcie umowy poręczenia nie ma żadnego znaczenia dla bytu zobowiązania alimentacyjnego rodziców względem dziecka, a osoba trzecia poręcza jedynie jego wykonanie; umowa taka zatem nie jest wyłączona przy zobowiązaniach alimentacyjnych.

Poręczyciel - w wyniku zawarcia umowy (ugody) - odpowiada za dług główny jak za własne (a nie cudze) zobowiązanie, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał (art. 876 k.c.). Celem poręczenia jest zabezpieczenie wierzyciela, na wypadek gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oznacza to, że zobowiązanie poręczyciela pozostaje w zawisłości od zobowiązania dłużnika. Inaczej mówiąc, umowa poręczenia nie jest umową samoistną, lecz ma charakter zależny (akcesoryjny) w stosunku do zobowiązania dłużnika. Akcesoryjność ta wyraża się w zależności poręczenia od ważności zobowiązania, za które poręczyciel poręczył. Jeżeli zobowiązanie nie powstało -poręczenie nie powstaje, a jeżeli ono zgasło - również i poręczenie wygasa. Ponieważ akcesoryjność należy do istoty umowy poręczenia, strony nie mogą akcesoryjności wyłączyć.

O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika (art. 879 § 1 k.c.). Oznacza to, że zakres zobowiązania poręczyciela determinowany jest zakresem zobowiązania dłużnika. Dlatego też w każdej sytuacji poręczyciel odpowiada nie tylko za dług główny, jaki istniał w chwili zawarcia umowy poręczenia, ale obowiązany on jest ponadto do spełnienia wszelkich świadczeń ubocznych (np. odsetek za opóźnienie).

Charakter poręczenia sprawia, że na poręczyciela nie przechodzi obowiązek ponoszenia świadczeń alimentacyjnych ciążący na zobowiązanym (dłużniku). Poręczyciel jest jedynie zobowiązany świadczyć za dłużnika w granicach poręczenia. Jeżeli zatem poręczyciel wyraził gotowość świadczenia za dłużnika alimentacyjnego alimentów w wysokości ciążącej na dłużniku w chwili zawarcia umowy poręczenia, to nie będzie go obciążał obowiązek świadczenia alimentów podwyższonych po zawarciu takiej umowy, czy to w drodze orzeczenia sądowego, czy też w drodze porozumienia (ugody sądowej, umowy) uprawnionego z zobowiązanym. Można jednak poręczyć za dług przyszły (por. art. 878 § 1 k.c.) i dlatego poręczenie będzie skuteczne także w odniesieniu do "podwyższenia alimentów przez sąd", i to "do czasu trwania obowiązku alimentacyjnego" zobowiązanego.

Według uregulowania przyjętego w art. 881 k.c. "w braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny". Oznacza to, że pozycja prawna poręczyciela w tym zakresie może być określona w treści umowy, jaką zawiera wierzyciel z poręczycielem. W umowie tej strony mogą m.in. postanowić, że poręczyciel będzie odpowiadał za dług główny jako dłużnik solidarny, albo że reguły solidarności biernej w ogóle nie będą miały zastosowania do tego stosunku. Brak odmiennej umowy pociąga za sobą taki stan, w którym poręczyciel jest odpowiedzialny nie "jako" dłużnik, lecz "jak"" dłużnik solidarny. Powoduje to, że przepisy o solidarności (art. 366-378 k.c.) stosuje się do poręczyciela tylko o tyle, o ile to nie narusza istoty akcesoryjności poręczenia względem głównego stosunku prawnego, jaki powstał między wierzycielem a dłużnikiem.

Przedstawiony stan prawny, a zwłaszcza akcesoryjny charakter poręczenia, upoważnia do stwierdzenia, że skoro o zakresie każdorazowego zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika, to w razie poręczenia za zobowiązanie o charakterze alimentacyjnym wysokość świadczenia alimentacyjnego obciążającego dłużnika będzie determinowała przedmiotowy zakres zobowiązania dłużnika. W razie zwiększenia świadczenia alimentacyjnego poręczyciel, jeżeli przyjął na siebie taki obowiązek, będzie zobowiązany w zakresie ustalonym pomiędzy zobowiązanym a uprawnionym.

Zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczają w przypadku obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka - usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k.r.o.). Zmiany w tym zakresie mogą być dokonywane w trybie art. 138 k.r.o. Ta podstawa normatywna wyznacza krąg osób wwiązanych w proces o alimenty i ich podwyższenie. Są nimi uprawnione dziecko z jednej strony i zobowiązane do alimentacji jedno z rodziców - z drugiej. Inaczej mówiąc, legitymowanym czynnie jest uprawniony do alimentacji, a legitymowanym biernie - zobowiązany. Brak jest natomiast podstaw normatywnych do przyjęcia, że w procesie o podwyższenie alimentów powinien także uczestniczyć - w charakterze pozwanego -poręczyciel. Nie on jest przecież obowiązany świadczyć na rzecz uprawnionego w zakresie przyjętym w art. 135 § 1 k.r.o. Dopiero po wyznaczeniu wysokości świadczenia alimentacyjnego dłużnika może stać się aktualne zobowiązanie poręczyciela. Takie stanowisko wynika z akcesoryjności zobowiązania poręczyciela. Dlatego też należy raz jeszcze zaakcentować, że obowiązek świadczenia przez poręczyciela wyznacza zakres obowiązku dłużnika, przy czym w przypadku obowiązku alimentacyjnego poręczyciela będzie obciążał obowiązek świadczenia za zobowiązanego. Obowiązek ten w odniesieniu do zobowiązanego podlega ustaleniu w procesie z jego udziałem. Uzasadnia to odpowiedź, że poręczyciel, który zobowiązał się świadczyć alimenty za zobowiązanego w okresie jego nieobecności w kraju, nie może być pozwanym w sprawie o podwyższenie alimentów.

Inaczej natomiast kształtuje się sytuacja poręczyciela jako interwenienta ubocznego w takiej sprawie. Poręczyciel, ze względu na skutki przyjętego w umowie poręczenia zobowiązania może być bezpośrednio i osobiście zainteresowany w wyniku sprawy (por. art. 76 k.p.c.) o podwyższenie alimentów. Mogą bowiem w ramach obowiązku obciążać poręczyciela świadczenia ustalone od dłużnika w razie, gdyby uzyskanie tych świadczeń od niego okazało się utrudnione. Wąskie pojmowanie "interesu prawnego" w rozumieniu art. 76 k.p.c. byłoby zatem w odniesieniu do poręczyciela nietrafne. Uzasadniało to dalszą część odpowiedzi, a mianowicie, że poręczyciel może przystąpić do strony pozwanej o podwyższenie alimentów w charakterze interwenienta ubocznego.