Postanowienie z dnia 1976-09-09 sygn. III CRN 83/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 83/76

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1976 r.

Stosując odpowiednio art. 686 k.p.c. do postępowania o podział majątku wspólnego, sąd rozstrzyga w tym postanowieniu - i to ze skutkami wynikającymi z dyspozycji art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 i art. 567 § 3 k.p.c. - tylko o takich długach związanych z majątkiem wspólnym i ciążących w czasie trwania wspólności na obojgu małżonkach jako podmiotach wspólności majątkowej małżeńskiej, które zostały spłacone przez jednego z małżonków z własnych środków po ustaniu wspólności majątkowej a przed dokonaniem podziału majątku wspólnego. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Stanisława Ł. z udziałem Heleny Ł. o podział majątku wspólnego na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 3 października 1972 r. - oddalił rewizję nadzwyczajną.

Sąd Powiatowy w Łęczycy, po rozpoznaniu sprawy po raz trzeci, postanowieniem z 5.XI.1971 r. dokonał podziału majątku wspólnego, przy czym w punkcie III tego postanowienia zasądził od uczestniczki postępowania Heleny Ł. na rzecz wnioskodawcy Stanisława Ł. kwotę 82.604 zł, a w punkcie V zobowiązał Stanisława Ł. do uregulowania zadłużeń szczegółowo wymienionych w tym punkcie. Kwota ta stanowi, jak wynika z uzasadnienia postanowienia, połowę zadłużenia, powstałego w czasie trwania wspólności, uczestniczka postępowania ma zaś zapłacić tę połowę zadłużenia wnioskodawcy dlatego, że Sąd Powiatowy zadłużeniami w łącznej kwocie 165.208 zł "obciążył w całości do uregulowania wnioskodawcę". W protokole rozprawy rewizyjnej przed Sądem Wojewódzkim w Łodzi stwierdzono, iż uczestnicy postępowania i ich pełnomocnicy "zgodnie oświadczają, iż wyłączają rozliczenie długów z niniejszej sprawy a ewentualnie w przyszłości wnioskodawca i uczestniczka będą się rozliczali z długów stosownie do sukcesywnej spłaty tych długów".

W związku z tym Sąd Wojewódzki postanowieniem z 3.X.1972 r. zaskarżone postanowienie Sądu Powiatowego w zakresie rozliczenia długów uczestników postępowania w stosunku do osób trzecich (pkt III i V zaskarżonego postanowienia) uchylił i w tym zakresie postępowanie w obu instancjach umorzył, w pozostałej zaś części uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Z uzasadnienia postanowienia instancji rewizyjnej wynika, że Sąd Wojewódzki rozumiał oświadczenie uczestników postępowania jako rezygnację z rozliczenia w niniejszej sprawie niespłaconych długów, jakie ewentualnie mają oni w stosunku do osób trzecich.

Następnym z kolei postanowieniem z 17.X.1973 r. Sąd Powiatowy w Łęczycy dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że uczestniczce postanowienia Helenie Ł. przyznał na własność położoną w K. działkę o powierzchni 0,20 ha wraz ze znajdującymi się na niej budynkami, a wnioskodawcy Stanisławowi Ł. przyznał na własność działkę w K. o powierzchni 0,63 ha oraz działkę w D. o powierzchni 2,23 ha, zasądził od Heleny Ł. na rzecz Stanisława Ł. kwotę 355 zł tytułem dopłaty, a od Stanisława Ł. na rzecz Heleny Ł. kwotę 5.375 zł tytułem jej udziału w pozostałych aktywach, ponadto orzekł o obowiązku wydania części pomieszczeń zajmowanych przez Stanisława Ł. oraz o opłatach sądowych i kosztach postępowania. Sąd Powiatowy rozliczeniami uczestników postępowania z tytułu długów już nie zajmował się, powołując się w tym względzie na wyżej cytowane ich oświadczenie, złożone na rozprawie rewizyjnej, aczkolwiek w toku postępowania, poprzedzającego wydanie postanowienia z 17.X.1973 r. kwestia rozliczenia długów była podnoszona m.in. w piśmie wnioskodawcy z 6.X.1973 r. bez sprecyzowania zresztą, które z przytoczonych długów zostały przez niego spłacone.

Sąd Wojewódzki w Łodzi po rozpoznaniu sprawy na skutek rewizji obojga uczestników postępowania postanowieniem z 31.I.1974 r. uchylił zaskarżone postanowienie jedynie co do oddalenia wniosku uczestniczki postępowania o zasądzenie odszkodowania za bezumowne korzystanie przez wnioskodawcę z jej udziału w gospodarstwie rolnym, a w konsekwencji co do rozstrzygnięcia i kosztach, poza tym zaś oddalił obie rewizje. W związku z zarzutami wnioskodawcy w przedmiocie rozliczenia z tytułu spłaconych przez niego długów Sąd Wojewódzki wskazał w uzasadnieni, że postępowanie w zakresie ewentualnych niespłaconych długów i hipotek zostało już poprzednio umorzone, bardzo ogólnikowe więc zarzuty nie mogą skutkować uchylenia zaskarżonego postanowienia, podnosząc ponadto, że złożone przez wnioskodawcę dowody wpłat kwoty 10.418,09 zł do Banku Rolnego czy składek ZUS dokonanych po zniesieniu wspólności wcale nie świadczy o tym, aby wpłaty te miały obciążyć cały majątek objęty wspólnością, a w szczególności, by miała w tym partycypować uczestniczka postępowania.

W toku dalszego postępowania postanowieniem Sądu Powiatowego w Łęczycy z 27.III.1974 r. częściowo zmienionym przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z 26.VI.1974 r. zasądzono od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania kwotę 39.900 zł tytułem, należnego jej nieprzedawnionego ekwiwalentu za bezumowne korzystanie przez wnioskodawcę z jej udziału we współwłasności, jednakże oba te postanowienia zostały uchylone przez Sąd Najwyższy postanowieniem z 6.III.1975 r. wydanym na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości. Sprawa w powyższym zakresie jest w toku ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy w Łęczycy. Niezależnie od niniejszej sprawy zawisła przed Sądem Powiatowym (obecnie Rejonowym) w Łęczycy sprawa z powództwa Stanisława Ł. przeciwko Helenie Ł. "o dokonanie rozliczeń ze sprawy o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami: Stanisławem Ł. i Heleną Ł. w części dotyczącej długów obciążających oboje małżonków w ten sposób, aby Sąd zasądził od Heleny Ł. na rzecz Stanisława Ł. kwotę 128.490 zł z odsetkami". Postępowanie w tej sprawie Sąd pierwszej instancji zawiesił postanowieniem z 14.III.1975 r.

Przytoczone już wyżej postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z 3.X.1972 r. w części umarzającej postępowanie zaskarżył Minister Sprawiedliwości rewizją nadzwyczajną z 2.IV.1978 r., w której wniósł o uchylenie tego postanowienia w zaskarżonej części oraz o uchylenie punktów III i V postanowienia Sądu Powiatowego w Łęczycy z 5.XI.1971 r. i o przekazanie sprawy w części dotyczącej rozliczenia zadłużeń uczestników w stosunku do osób trzecich do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Łęczycy. Rewizja nadzwyczajna została oparta na podstawie rażącego naruszenia art. 686 k.p.c. w związku z art. 46 k.r.o. oraz art. 388 § 3 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz na podstawie naruszenia interesu Polski Rzeczypospolitej Ludowej.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz kodeks postępowania cywilnego w zasadzie nie regulują samodzielnie podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności, zawierają bowiem unormowanie tylko niektórych kwestii związanych z podziałem takiego majątku, a mianowicie dotyczących ustalenia niektórych udziałów małżonków w majątku wspólnym (art. 43 k.r.o., art. 567 § 1 i 2 k.p.c.) oraz dotyczących zwrotu wydatków nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego i odwrotnie (art. 45 k.r.o., art. 567 § 1 k.p.c.). Poza tymi kwestiami do podziału majątku wspólnego stosuje się odpowiednio przepisy prawa materialnego i przepisy prawa postępowania cywilnego, dotyczące działu spadku (art. 46 k.r.o., art. 567 § 3 k.p.c.).

W świetle jednolitych zapatrywań orzecznictwa i doktryny przedmiotem działu spadku jest stan czynny czyli aktywa spadku, dział spadku nie obejmuje zatem w zasadzie jego stanu biernego. Regułę tę stosuje się odpowiednio - w myśl art. 46 k.r.o. - do podziału majątku wspólnego. Wyjątki od tej reguły przewidują przepisy szczególne, zwłaszcza art. 45 § 2 k.r.o., a gdy chodzi o przepisy postępowania - art. 686 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c. Wprawdzie niespłacone długi, ciążące na majątku wspólnym, mogą mieć wpływ na podział majątku wspólnego, zwłaszcza na określenie wartości wchodzącej w skład tego majątku nieruchomości, obciążonej wspólnym długiem hipotecznym, kwestia ta nie może być jednak przedmiotem rozpoznania Sądu Najwyższego dlatego, że podział majątku wspólnego uczestników postępowania został już dokonany prawomocnie i nie jest objęty zaskarżeniem rewizją nadzwyczajną.

W związku z podniesionym w rewizji nadzwyczajnej zarzutem, że zaskarżone nią fragmenty postanowień Sądu Powiatowego z 5.XI.1971 r. oraz Sądu Wojewódzkiego z 3.X.1972 r. zapadły z rażącym naruszeniem art. 686 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. i 618 § 2 i 3 k.p.c., należy przede wszystkim wyjaśnić, w jakim zakresie przepis art. 686 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie do postępowania o podział majątku wspólnego.

Według dosłownego brzmienia tego przepisu "w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także ...o wzajemnych roszczeniach, pomiędzy współspadkobiercami z tytułu... spłaconych długów spadkowych". Przenosząc tę dyspozycję - zgodnie z art. 567 § 3 k.p.c. - odpowiednio do postępowania należy uznać, że w tym postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozstrzyga i to - ze skutkami wynikającymi z dyspozycji art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. i art. 567 § 3 k.p.c. - o takich długach związanych z majątkiem wspólnym i ciążących w czasie trwania wspólności na obojgu małżonkach jako przedmiotach wspólności majątkowej małżeńskiej, które zostały spłacone przez jednego z małżonków z własnych środków po ustaniu wspólności majątkowej a przed dokonaniem podziału majątku wspólnego.

Dyspozycją ostatnio wymienionych, przepisów są objęte tylko długi, które dotyczą majątku wspólnego i które względem wierzyciela obciążały jako dłużników w czasie trwania wspólności majątkowej oboje małżonków, przy czym spod tej dyspozycji są wyłączone po pierwsze te z wymienionych długów, które zostały spłacone w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej, po drugie zaś te, które zostały spłacone już po dokonaniu podziału majątku wspólnego. Poza tym hipotezą tego przepisu nie są objęte długi zaciągnięte przez jednego z małżonków na majątek wspólny po ustaniu wspólności majątkowej, a także długi, które wprawdzie zostały zaciągnięte przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej jeżeli dłużnikiem w stosunku do wierzyciela był tylko ten małżonek.

Ostatnio wymieniona korzyść majątkowa uzyskana z zaciągniętego przez jednego z małżonków zobowiązania osobistego, a następnie przeznaczona na majątek wspólny, może być - stosownie do okoliczności - traktowana jako nakład na majątek wspólny i rozliczana między małżonkami jako roszczenie z tytułu dokonanych nakładów, co jednak może mieć miejsce tylko w postępowaniu o podział majątku wspólnego, który to podział w niniejszej sprawie już został prawomocnie dokonany i nie jest przedmiotem zaskarżenia rewizją nadzwyczajną.

Poza spłaconymi długami, które w świetle powyższych wyjaśnień objęte są prekluzją z art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 i 567 § 3 k.p.c., inne długi dotyczące majątku wspólnego mogą być rozliczone po prawomocnym dokonaniu podziału majątku wspólnego. W szczególności prekluzja ta nie obejmuje ciążących na małżonkach długów, dotyczących majątku wspólnego, które do chwili podziału tego majątku nie zostały spłacone. Przechodząc do analizy zaskarżonego rewizją nadzwyczajną postanowienia Sądu Wojewódzkiego z 3.X.1972 r. należy zauważyć, że uchylenie przez ten Sąd oczywiście wadliwych punktów III i V postanowienia "Sądu Powiatowego z 5.XI.1971 r. nie nasuwa jakichkolwiek zastrzeżeń. Gdy chodzi natomiast o dalszą część tego postanowienia, wyrażającą się w słowach: "i w tym zakresie postępowanie w obu instancjach umorzyć", to ustalenie rzeczywistego zakresu umorzenia wyjaśnia treść uzasadnienia postanowienia Sądu Wojewódzkiego, w świetle którego umorzenie to odnosi się do rozliczenia, o którym mowa w oświadczeniu uczestników postępowania, złożonym na rozprawie rewizyjnej w dniu 3.X.1972 r. Oświadczenie to zaś, jak przytoczył Sąd Wojewódzki za protokołem rozprawy, dotyczyło tego, że uczestnicy rezygnują z rozliczenia w niniejszej sprawie niespłaconych długów, jakie ewentualnie mają w stosunku do osób trzecich.

W świetle tak rozumianego zakresu umorzenia postępowania nie obejmowało ono roszczeń podlegających prekluzji z art. 618 § 3 k.p.c. a nadto nie stanowiło jakiejkolwiek przeszkody do dokonania w toku ponownego rozpoznania sprawy rozliczenia uczestników postępowania z długów już spłaconych i to spłaconych zarówno przed dniem orzekania przez Sąd Wojewódzki, jak i po tym dniu aż do chwili przeprowadzenia podziału majątku wspólnego. Właśnie takie stanowisko zajął Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu swego postanowienia z 31.I.1974 r., gdyż w punkcie IV tego uzasadnienia stwierdził, że postępowanie na mocy poprzedniego postanowienia tego Sądu zostało umorzone "w zakresie ewentualnych niespłaconych długów i hipotek".

Z punktu V omawianego uzasadnienia wynika ponadto, że Sąd Wojewódzki ustosunkował się również merytorycznie do roszczeń wnioskodawcy z tytułu spłaconych długów, a więc że kwestia tych długów była przedmiotem rozważania i rozstrzygnięcia przez Sąd Wojewódzki w związku z rewizją wnioskodawcy od postanowienia Sądu Powiatowego z 17.X.1973 r. Jak już wspomniano, postanowienia Sądów obu instancji z 17.X.1973 r. i 31.I.1974 r. w przedmiocie podziału majątku wspólnego nie są przedmiotem zaskarżenia rewizją nadzwyczajną i nie podlegają kontroli ze strony Sądu Najwyższego.

Treść zaskarżonego postanowienia Sądu Wojewódzkiego z 3.X.1972 r., a więc wydanego przed prawie czterema laty, w powiązaniu powyższymi wywodami nie uzasadnia zarzutu naruszenia interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wobec czego rewizja nadzwyczajna podlega oddaleniu na podstawie art. 421 k.p.c.