Rozliczenie długów spłaconych w okresie pomiędzy ustaniem wspólności a podziałem majątku

W świetle przepisów regulujących zasady odpowiedzialności małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej za długi zaciągnięte tylko przez jednego z nich (art. 41 k.r.o.) z chwilą ustania wspólności ustawowej ustaje odpowiedzialność drugiego małżonka nie będącego dłużnikiem z majątku wspólnego, zaś wyłącznie odpowiedzialnym pozostaje w stosunku do wierzyciela jedynie ten małżonek, który osobiście zaciągnął zobowiązanie.

W uchwale składu 7 sędziów z dnia 5.12.1978 r., III CRN 194/78 wyrażono przy tym trafny i nadal aktualny pogląd, że jeżeli dług zaciągnięty przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej został zużyty na majątek wspólny i spłacony w okresie pomiędzy ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego, to tak spłacona należność przestaje być długiem i przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz tego małżonka, który dokonał zapłaty. Roszczenie takie podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o.

W nowszym orzecznictwie, w postanowieniu z 11.03.2010 r., IV CSK 429/09, Sąd Najwyższy przyjął z kolei, że jeżeli małżonek po ustaniu wspólności majątkowej a przed podziałem majątku wspólnego spłacił z własnych środków dług, który powstał w trakcie trwania wspólności ustawowej i był długiem wspólnym małżonków albo jednego z nich, ale w związku z majątkiem wspólnym, to taki dług, zgodnie z art. 686 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c., powinien zostać rozliczony w ramach podziału majątku wspólnego.

Podstawę rozliczenia takiego długu nie stanowi jednak art. 45 § 1 k.r.o., gdyż przepis ten dotyczy jedynie wydatków i nakładów dokonanych z majątku osobistego (poprzednio odrębnego) na majątek wspólny albo odwrotnie w trakcie trwania wspólności ustawowej. 

Gdy jeden z małżonków zaciągnął kredyt w trakcie trwania wspólności ustawowej, za który nabyto przedmioty wchodzące w skład majątku wspólnego, a następnie kredyt ten został spłacony już po ustaniu wspólności ustawowej. W takiej sytuacji uprawniony jest pogląd, że spłacony przez jednego z małżonków dług przekształca się w nakład na majątek wspólny i zastosowanie ma art. 45 § 1 k.r.o., skoro majątek wspólny zwiększył się o aktywa nabyte z kredytu zaciągniętego przez jednego z małżonków jeszcze, gdy trwała wspólność ustawowa.

Podobna sytuacja zachodziłaby gdyby w trakcie trwania wspólności ustawowej zapłacono dług wspólny z kredytu zaciągniętego przez jednego z małżonków, a następnie kredyt ten zostałby spłacony ze środków jednego z małżonków już po ustaniu wspólności majątkowej a przed dokonaniem podziału majątku wspólnego. W takim przypadku dług też przekształciłby się w nakład na majątek wspólny (w postaci zaoszczędzonej kwoty wydatków z majątku wspólnego na spłatę długu).

W rozpoznawanej sprawie, skoro dług zaciągnięty przez uczestniczkę postępowania posłużył sfinansowaniu budowy, w wyniku której powstał składnik majątku wspólnego (wierzytelność związana z rozliczeniem z tytułu nakładów na nieruchomość przy ulicy (...) w C.). Środki pozyskane z kredytów bankowych przez uczestniczkę postępowania zostały zainwestowane w wykończenie domu, który budowali małżonkowie i w którym zamieszkali w grudniu 2008 r. Należało zatem uznać, że zostały zużyte na majątek wspólny, chociaż w tym przypadku w specyficznym znaczeniu, gdyż nakłady budowlane na nieruchomości stanowiącej współwłasność H. i E. B. stały się ich własnością jako część składowa nieruchomości, na której zostały wzniesione, a na rzecz wnioskodawcy i uczestniczki powstała wierzytelność związana z dokonaniem tych nakładów, stanowiąca ich majątek wspólny. Nie jest to sytuacja typowa, ale przeznaczenie środków z kredytów niewątpliwie służyło powstaniu majątku wspólnego, jakim w tym przypadku jest wskazana wierzytelność. Dług powyższy w części, w jakiej został spłacony przez uczestniczkę postępowania z jej środków po ustaniu wspólności, powinien zatem zostać rozliczony w niniejszym postępowaniu.

Wyrok SO w Poznaniu z dnia 4 kwietnia 2017 r., II Ca 1331/16

Standard: 8763 (pełna treść orzeczenia)