Wyrok z dnia 2010-10-28 sygn. I ACa 458/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I ACa 458/10

W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 października 2010 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący : SSA Elżbieta Kuczyńska (spr.) Sędziowie : SA Małgorzata Dołęgowska SO del. Juliusz Ciejek Protokolant : Urszula Westfal

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2010 r. w Białymstoku na rozprawie sprawy z powództwa Klemensa Krzysztofa D. przeciwko Wioletcie D. o rozwód na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 17 marca 2010 r. sygn. akt I C 233/09 I. zmienia zaskarżony wyrok w punktach 2, 3 i 4 w ten sposób, że: - władzę rodzicielską nad małoletnimi córkami stron pozostawia obojgu rodzicom z ograniczeniem tej władzy wynikającym z prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrołęce z dnia 16 czerwca 2008 r. wydanego w sprawie III RNs 103/08 oraz ustala miejsce pobytu małoletnich Natalii D. i Weroniki D. przy ojcu,

- zasądza od pozwanej Wioletty D. na rzecz małoletniej Natalii D. kwoty po 100 (sto) zł miesięcznie i na rzecz małoletniej Weroniki D. kwoty po 50 (pięćdziesiąt) zł miesięcznie tytułem alimentów płatne do dnia 10-ego każdego miesiąca do rąk Klemensa Krzysztofa D. z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności rat, zobowiązując powoda do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania małoletnich córek w pozostałym zakresie, - uchyla punkt 4. II. znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu w instancji odwoławczej; III. nakazuje pobrać od powoda Klemensa Krzysztofa D. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Ostrołęce kwotę 300 zł tytułem części brakującej opłaty od apelacji.

U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem z dnia 17 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w Ostrołęce rozwiązał przez rozwód – z winy pozwanej – związek małżeński Klemensa Krzysztofa D. i Wioletty D. zawarty w dniu 13 grudnia 1997 r. w USC w Ostrołęce za nr aktu 314/97 (pkt 1), ograniczył władzę rodzicielską obojga rodziców zarządzając umieszczenie małoletnich dzieci Natalii D. ur. 3 sierpnia 1997 r. i Weroniki D. ur. 14 października 2004 r. w rodzinie zastępczej, którą w odrębnym postępowaniu wyznaczy Sąd Rejonowy – Sad Rodzinny i Opiekuńczy (pkt 2), obciążył oboje rodziców kosztami utrzymania i wychowania małoletnich dzieci, przy czym orzekł, że określenie wysokości świadczeń alimentacyjnych nastąpi w odrębnym procesie wytoczonym przeciwko rodzicom przez osoby uprawnione do reprezentacji małoletnich (pkt 3), ustalił, że powód i pozwana będą mieli prawo do nieograniczonych kontaktów z dziećmi w dotychczasowym miejscu ich zamieszkania, do czasu wyznaczenia rodziny zastępczej (pkt 4), orzekł o sposobie korzystania przez strony ze wspólnego mieszkania (pkt 5), oddalił dalej idące żądania i wnioski stron (pkt 6), cofnął przyznane powodowi postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2009 r. częściowe zwolnienie od kosztów sądowych (pkt 7) oraz nakazał pobrać od powoda i pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Kasy Sądu Okręgowego w Ostrołęce po 337 zł  na poczet wydatków związanych z przeprowadzeniem wywiadu środowiskowego oraz opłaty od pozwu (pkt 8). Rozstrzygnięcie to zostało poprzedzone następującymi ustaleniami:

(…)

Apelację od tego wyroku wywiodły obie strony, przy czym apelacja powoda została prawomocnie odrzucona, jako wniesiona po terminie. (…)

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Przede wszystkim, zasadniczym założeniem modelu procesu rozwodowego, poczynając od nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234) jest koncentracja w sądzie rozwodowym całokształtu spraw związanych z bieżącym funkcjonowaniem rodziny znajdującej się w sytuacji kryzysowej oraz unormowanie całokształtu spraw rodziny w wyroku rozwiązującym małżeństwo. Wyrazem tej koncentracji jest m.in. przepis art. 58 kro i wynikający z niego obowiązek sądu orzekającego rozwód rozstrzygnięcia jednocześnie o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem oraz o tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Rozstrzygnięcie sądu w tej mierze jest obligatoryjne i powinno być definitywne, oraz jednoznaczne i wykonalne. Orzeczenie Sądu Okręgowego w Ostrołęce, którym Sąd ten orzekł o umieszczeniu małoletnich córek stron w rodzinie zastępczej, nie spełnia tych wymagań i pozostawia na bliżej nieokreślony czas nierozstrzygniętą i faktycznie nieuregulowaną kwestię bieżącej, faktycznej pieczy nad małoletnimi, której nie można utożsamiać z kontaktami uregulowanymi w pkt. 4 wyroku, jak też pozostawia praktycznie nieuregulowaną kwestię utrzymania małoletnich po uprawomocnieniu się wyroku o rozwód, do czasu ewentualnego wyznaczenia przez sąd opiekuńczy rodziny zastępczej i wystąpienia przez tę rodzinę o alimenty na rzecz małoletnich.
Nie ulega wątpliwości, że orzekając rozwód sąd może również wydać zarządzenia ograniczające władzę rodzicielską stosownie do art. 109 kro. Może bowiem oddziaływać na rodziców nienależycie wypełniających swoje obowiązki rodzicielskie w rozmaity sposób, w tym wypadku - nie tylko wynikający bezpośrednio z treści przepisu art. 58 § 1 kro przed nowelizacją. Powinien jednak czynić to przy uwzględnieniu zasady prymatu rodziców w wychowywaniu dziecka oraz mając na względzie podmiotowość dziecka. Waga tych zasad i potrzeba ich uwzględniania wynika z postanowień Konwencji z dnia 20 listopada 1989 r. o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.), która ustanawia jednym z podstawowych praw dziecka prawo do wychowywania w swojej naturalnej rodzinie, jak też daje dziecku prawo do wyrażenia własnych poglądów we wszystkich sprawach jego dotyczących – stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka (art. 9 ust. 1 i 2, art. 12). Z zasad tych wynika, że bez koniecznej potrzeby nie należy ingerować w sferę życia rodzinnego w płaszczyźnie rodzic - dziecko, jeżeli zaś ingerencja jest konieczna, to dać prymat próbie ochrony dobra dziecka przez udzielenie wsparcia dziecku i rodzicom, bez umieszczania dziecka poza rodziną, próbie „odzyskania rodziców” przy wykorzystaniu łagodniejszych form ograniczenia władzy rodzicielskiej, a zarządzenia najdrastyczniejsze, a do takich należy odseparowanie dziecka od rodzinnego naturalnego środowiska przez umieszczenie go w rodzinie zastępczej, powinny być wydawane w ostateczności (por. art. 70 ustawy z 12.03.2004 r. o pomocy społecznej – t.j. Dz. U. 2009/175/1362 ze zm.). Środek ten powinien być stosowany zatem dopiero wówczas, gdy inne zarządzenia nie dały pożądanego wyniku albo, gdy z uwagi na szczególne okoliczności sprawy można uznać, że takiego wyniku nie dadzą i zachodzi potrzeba odseparowania dziecka od rodziców przejawiających konsekwentnie negatywną postawę rodzicielską. (…) Zaskarżone orzeczenie podjęte zostało zatem przy ograniczonym postępowaniu dowodowym, bez zapoznania się ze stanowiskiem małoletnich córek stron oraz fachowej, opartej o specjalistyczną wiedzę oceny kompetencji rodzicielskich stron i prognozy co do dalszego wykonywania władzy rodzicielskiej przez strony (badania psychopedagogiczne), bez fachowej oceny, czy małoletnie nadają się do zastępczej opieki rodzinnej, co mogło nastąpić w opinii biegłych z RODK. Tymczasem koniecznym elementem postępowania zmierzającego do umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej powinno być wnikliwe rozpatrzenie sytuacji rodzinnej dziecka, związków emocjonalnych z biologicznymi rodzicami, cech psychofizycznych dziecka, prognozy w stosunku do biologicznych rodziców. Wynik tego rozpatrzenia musi jednoznacznie wskazywać na zagrożenie dobra dziecka w przypadku dalszego pozostawienia jego u rodziców biologicznych i jednocześnie potwierdzać kwalifikowanie się dziecka do zastępczej opieki rodzinnej. Decyzja nie poparta odpowiednimi ustaleniami, opartymi o przeprowadzone badania psychopedagogiczne może bowiem doprowadzić do zakłóceń w rozwoju emocjonalnym dziecka, kształtowaniu jego psychiki i osobowości. Pojęcie dobra dziecka obejmuje nie tylko zaspokojenie jego potrzeb życiowych – wyżywienia, mieszkania, pomocy w nauce itp. ale także jego stan i potrzeby emocjonalne, psychiczne. (…) Uwzględniając powyższe, na mocy art., 386 § 1 kpc orzeczono, jak w sentencji.