Uchwała z dnia 2017-02-16 sygn. III CZP 105/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 105/16

UCHWAŁA

Dnia 16 lutego 2017 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Grzegorz Misiurek

SSN Hubert Wrzeszcz

Protokolant Iwona Budzik

w sprawie z powództwa E. Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Niestandaryzowanego Funduszu Sekurytyzacyjnego w G. przeciwko A. K. (poprzednio L.) o zapłatę, przy udziale Rzecznika Praw Obywatelskich,

po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 16 lutego 2017 r., zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy w G.

postanowieniem z dnia 11 października 2016 r., sygn. akt I Nc (…),

"Czy warunkiem uznania za skuteczne doręczenia zastępczego w trybie art. 139 § 1 k.p.c. jest wysłanie przesyłki sądowej na aktualne nazwisko adresata?"

podjął uchwałę:

Doręczenie w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. może być uznane za dokonane wtedy, gdy przesyłka sądowa została wysłana pod aktualnym adresem oraz imieniem i nazwiskiem odbiorcy.

UZASADNIENIE

Nakazem zapłaty z dnia 15 września 2015 r. wydanym przez referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w G. nakazano pozwanej A. L., zamieszkałej w G. przy ul. S., zapłatę powodowi E. – Funduszowi Inwestycyjnemu, Zamkniętemu Niestandaryzowanemu Funduszowi Sekurytyzacyjnemu w G., dochodzonej w pozwie kwoty 1355,46 zł z odsetkami i kosztami procesu. Przesyłka zawierająca odpis nakazu, adresowana do pozwanej, była dwukrotnie awizowana pod adresem wskazanym w pozwie i – mimo upływu terminów – nie została podjęta.

Na podstawie danych bazy PESEL-SAD ustalono, że pozwana A. L. – po zamążpójściu – nosi od dnia 8 lipca 2006 r. nazwisko „K.” i mieszka w G. przy ul. B. W związku z tym zarządzono doręczenie odpisu nakazu ponownie, pod nowy adres, jednak pod dotychczasowym nazwiskiem „L.”. Mimo dwukrotnego awizowania i tym razem przesyłka nie została przez adresatkę podjęta w terminie.

Zarządzeniem z dnia 11 grudnia 2015 r. referendarz uznał przesyłkę za doręczoną, w związku z czym postanowieniem z dnia 2 lutego 2016 r. nadał nakazowi – jako prawomocnemu – klauzulę wykonalności.

W skardze na to postanowienie pozwana zarzuciła naruszenie art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. przez przyjęcie, że nakaz jest prawomocny, mimo że nie został jej prawidłowo doręczony.

Rozpoznając skargę, Sąd Rejonowy w G. powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym przytoczonym na wstępie. Zagadnienie to sprowadza się do odpowiedzi na pytanie o skuteczność doręczenia zastępczego w sytuacji, w której przesyłka została skierowana wprawdzie pod prawidłowym adresem, ale pod nazwiskiem adresata, którego on już nie nosi i nie używa.

W postępowaniu przed Sądem Najwyższy zgłosił udział Rzecznik Praw Obywatelskich, zajmując stanowisko, że warunkiem uznania za skuteczne doręczenia zastępczego na podstawie art. 139 § 1 k.p.c. jest wysłanie przesyłki sądowej na aktualne nazwisko adresata.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Doręczenie unormowane w art. 139 § 1 k.p.c., czyli tzw. doręczenie zastępcze, stanowiące fikcję doręczenia w istocie niedokonanego, jest instytucją pozostającą na granicy konstytucyjnych gwarancji prawa do sądu. Dostrzegł to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 15 października 2002 r., SK 6/02 (OTK-A 2002, nr 5, poz. 65), w którym – stwierdzając zgodność tego przepisu z Konstytucją – podkreślił jednak, że jego funkcją jest zapewnienie szybkości i skuteczności postępowania cywilnego, przy maksymalnym zagwarantowaniu praw obu stron do rozpatrzenia sprawy oraz do obrony ich materialnoprawnych i procesowych interesów (por. także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 września 2002 r., SK 35/01, OTK-A 2002, nr 5, poz. 60). Strony muszą mieć zatem zapewnioną realną możliwość odebrania kierowanych do nich pism oraz zapoznania się z ich treścią, co w szczególności dotyczy tzw. pierwszego doręczenia, wywołującego najdalej idące skutki (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2010 r., III CZP 105/10, „Izba Cywilna” 2011, nr 10, s. 47).

Innymi słowy, adresat pisma powinien być w sposób niebudzący wątpliwości zawiadomiony o nadejściu pisma sądowego oraz o miejscu i sposobie jego odbioru. Z tego względu przy doręczaniu pisma sądowego – ściślej, przesyłki sądowej adresowanej do strony (uczestnika postępowania), zawierającej pismo sądowe lub inne pismo złożone w sprawie – a w szczególności przy doręczaniu tzw. zastępczym, konieczne jest zachowanie wszystkich wymagań formalnych gwarantujących zawiadomienie adresata o nadejściu przesyłki i stworzeniu mu rzeczywistej możliwości jej odbioru (por. także § 6 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 października 2010 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym, jedn. tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 1222 ze zm.).

W judykaturze Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko, że jakiekolwiek uchybienie wskazanym wymaganiom powoduje nieskuteczność doręczenia (por. np. orzeczenia z dnia 27 stycznia 1936 r., C.II. 1995/35, „Przegląd Prawa i Administracji” 1936, nr 3, s. 337, i z dnia 14 lutego 1938 r., C.II. 2078/37, Zb. Urz. 1938, poz. 516, oraz postanowienia z dnia 1 lipca 1967 r., III PRN 47/67, „Informacja Prawnicza” 1967, nr 9, poz. 7, z dnia 7 stycznia 1969 r., II CZ 208/68, OSNCP 1969, nr 9, poz. 164, z dnia 4 września 1970 r., I PZ 53/70, OSNCP 1971, nr 6, poz. 100, z dnia 21 czerwca 1988 r., III CRN 172/88, nie publ., z dnia 17 grudnia 1998 r., II CKN 751/98, nie publ., z dnia 15 maja 2008 r., I CZ 35/08, nie publ., i z dnia 3 lipca 2008 r., IV CZ 51/08, nie publ.). W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy kładł szczególny nacisk na prawidłowość adresu, pod który kierowana była przesyłka poddawana następnie doręczeniu zastępczemu, kwestionując skuteczność doręczenia zastępczego nawet w sytuacji, w której adres był wprawdzie „formalnie” prawidłowy, ale adresat od długiego czasu pod nim nie przebywał (np. postanowienia z dnia 1 lipca 1967 r., III PRN 47/67, z dnia 23 marca 1976 r., IV PRN 2/76, „Gazeta Prawnicza” 1976, nr 17, s. 6, i z dnia 22 marca 1995 r., II CRN 4/95, nie publ., oraz wyrok z dnia 2 kwietnia 1996 r., I CRN 7/96, nie publ.).

Nie ulega wątpliwości, że jedną z gwarancji skuteczności doręczenia zastępczego – obok prawidłowego, aktualnego adresu – jest także jednoznaczne, niebudzące wątpliwości oznaczenie adresata. W postępowaniu sądowym (scil. cywilnym), a także w obrocie pocztowym, wyznacznikiem identyfikującym osobę jest jej imię i nazwisko (por. np. art. 126 § 1 pkt 1, art. 150 pkt 1, art. 183¹² § 1 i art. 262 k.p.c. oraz § 4 i 13b rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 października 2010 r.). Wynika to z tego, że imię i nazwisko indywidualizuje, a zarazem identyfikuje określoną osobę w społeczeństwie, stanowiąc także element konstytutywny wszelkich czynności prawnych i faktycznych podejmowanych przez tę osobę oraz czynności podejmowanych wobec niej. Jest przy tym oczywiste, że chodzi o nazwisko tzw. aktualne, oficjalne, którego osoba używa w kontaktach publiczno- i prywatnoprawnych jako elementu wyróżniającego oraz identyfikującego. Taką funkcję prawną i społeczną spełnia imię i nazwisko wpisane w akcie stanu cywilnego, stanowiącym wyłączny dowód uwidocznionych w nim zdarzeń (art. 19 ust. 2 w związku z art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego, jedn. tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 2064; por. także art. 8 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności, jedn. tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 722 ze zm., oraz art. 12 ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych, jedn. tekst: DZ.U. z 2016 r., poz. 391).

Należy także pamiętać, że wynikającemu z całokształtu stanu prawnego powszechnemu obowiązkowi posiadania imienia i nazwiska towarzyszy powinność ich używania. Obowiązuje także zasada stabilizacji imienia i nazwiska, oznaczająca ich względną niezmienność; zmiana jest dopuszczalna tylko w przypadkach wyraźnie przez prawo przewidzianych i zawsze pod kontrolą organów państwa (por. np. art. 25 i 59 k.r.o., art. 63, 67 i 70 Prawa o aktach stanu cywilnego oraz art. 1 - 4 ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska, jedn. tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 10). Umocnieniu zasady stabilizacji nazwiska służą również inne przepisy prawa publicznego, w tym prawa karnego (np. art. 190a § 2, art. 274 i 275 k.k.) oraz prawa o wykroczeniach (np. art. 146 k.w.).

W tej sytuacji jest niewątpliwe, że w bezpośrednich kontaktach urzędowych z obywatelem – stroną lub uczestnikiem postępowania – sąd musi posługiwać się jego aktualnym imieniem i nazwiskiem, nawet wtedy, gdy inne nomina – przezwiska, pseudonimy, kryptonimy, nazwiska rodowe i panieńskie itp. – pozwalają na identyfikację. Powinność ta dotyczy także doręczeń pism sądowych, w tym przede wszystkim tzw. doręczenia zastępczego (art. 139 § 1 k.p.c.), wymagającego ze względu na zagrożenie prawa do sądu szczególnej ostrożności, zapobiegliwości i staranności sądu. Doręczenie pod wadliwym adresem oraz błędnym (nieaktualnym) imieniem i nazwiskiem odbiorcy nie może być, bez względu na źródło lub przyczynę błędu, uznane za dokonane.

Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 09/2018

Doręczenie w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. może być uznane za dokonane wtedy, gdy przesyłka sądowa została wysłana pod aktualnym adresem oraz imieniem i nazwiskiem odbiorcy.

(uchwała z dnia 16 lutego 2017 r., III CZP 105/16, J. Gudowski, G. Misiurek, H. Wrzeszcz, OSNC 2017, nr 10, poz. 112; BSN 2017, nr 2, s. 9; MoP 2017, nr 6, s. 283; Rej. 2017, nr 3, s. 152; R.Pr., Zeszyty Naukowe 2017, nr 1, s. 203)

Glosa

Macieja Rzewuskiego, Glosa 2018, nr 2, s. 38

Glosa jest częściowo krytyczna, gdyż stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w przedmiocie doręczania przesyłek sądowych jest, zdaniem glosatora, zbyt rygorystyczne. Glosator nie podzielił poglądu Sądu Najwyższego, że w bezpośrednich kontaktach urzędowych z obywatelem, stroną lub uczestnikiem postępowania, sąd musi posługiwać się jego aktualnym imieniem i nazwiskiem, nawet wtedy, gdy inne określenia: przezwiska, pseudonimy, kryptonimy, nazwiska rodowe i panieńskie itp. pozwalają na identyfikację. Podkreślił, że brak dostatecznych powodów kwestionowania wagi prawnej podpisu w postaci „starego” nazwiska osoby składającej podpis. Taka ewentualność powinna mieć charakter wyjątkowy, gdyż posługiwanie się nieaktualnymi znakami graficznymi w okolicznościach danego stanu faktycznego może stworzyć zagrożenie dla bezpieczeństwa obrotu. Dokumentom podpisanym w analizowany sposób nie można też przypisać pełnej poprawności pod względem formalnym. Prawna doniosłość brzmienia danego nazwiska musi być zatem oceniana na tle okoliczności konkretnej sprawy.

Glosator stwierdził, że mając na względzie stan faktyczny danej sprawy, skoro przesyłka sądowa została dwukrotnie awizowana pod prawidłowym adresem pozwanej, to uznanie takiego doręczenia za nieskuteczne ze względu na wskazanie w treści zawiadomienia nieaktualnego nazwiska panieńskiego adresatki wydaje się zbyt rygorystyczne. Zapatrywanie to dodatkowo potwierdza fakt, że nazwisko panieńskie pozwanej widniało w dokumentach bankowych stanowiących podstawę dochodzonego przed sądem roszczenia. Ponadto nie przekonuje argumentacja Sądu Najwyższego, że imię i nazwisko wpisane w akcie stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód uwidocznionych w nim zdarzeń.

W konkluzjach glosator uznał za niecelową próbę sformułowania definicji skutecznego doręczenia zastępczego, której in casu dokonał Sąd Najwyższy.

Uchwałę omówiła M. Strus-Wołos w „Przeglądzie orzecznictwa” (Pal. 2017, nr 5, s. 108).