Uchwała z dnia 2009-12-10 sygn. III CZP 107/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 107/09

Uchwała

z dnia 10 grudnia 2009 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)

Sędzia SN Mirosław Bączyk

Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "P.Z.O.", sp. z o.o. w W. przeciwko Grażynie J., Adamowi J. i Edycie J.-T. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 10 grudnia 2009 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Sieradzu postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2009 r.:

„Czy dla ustalenia odpowiedzialności za nielegalny pobór energii określony w art. 57 ust.1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) konieczne jest wykazanie poniesienia szkody przez zakład energetyczny, czy też wystarczające jest ustalenie ingerencji w układ pomiarowy, która stwarza potencjalną możliwość zafałszowania pomiarów?"

podjął uchwałę:

Przedsiębiorstwo energetyczne może obciążyć odbiorcę energii elektrycznej opłatami określonymi w art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) tylko wtedy, gdy taka energia została rzeczywiście pobrana.

Uzasadnienie

Dnia 21 stycznia 2009 r. "P.Z.O.", sp. z o.o. w W. wniosła przeciwko Grażynie J., Adamowi J. i Edycie J.-T., spadkobiercom zmarłego Zenon J., powództwo o zasądzenie kwoty 26 875,08 zł tytułem zapłaty za nielegalny pobór energii wraz z odsetkami od dnia 1 marca 2006 r.

Sąd Rejonowy w Wieluniu dnia 30 stycznia 2009 r. wydał przeciwko pozwanym nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym na kwotę 26 857,08 zł, a pozwani wnieśli sprzeciw od tego nakazu.

Sąd Rejonowy w Wieluniu wyrokiem z dnia 13 maja 2009 r. oddalił powództwo, ustalając, że Zenon J., mąż pozwanej Grażyny J. i ojciec pozostałych pozwanych, w dniu 17 września 2001 r. zawarł z Zakładem Energetycznym Ł., Teren S.A. w Ł. umowę sprzedaży energii elektrycznej i świadczenia usług przesyłowych. W dniu 7 lutego 2006 r. pracownicy strony powodowej przybyli do budynku Zenona J. i dokonali niezapowiedzianej kontroli układu pomiarowo-rozliczeniowego, stwierdzając istnienie samowolnie rozbudowanej wewnętrznej linii zasilania na strychu budynku. Przebudowa polegała na założeniu urządzenia zasilającego skrzynkę na zewnątrz budynku z nielegalnym licznikiem. Licznik ten zasilał pomieszczenia gospodarcze oraz skrzynkę rozdzielczą w piwnicy połączoną z instalacją budynku. W czasie kontroli układ nie był włączony. Po zakończeniu kontroli powódka wystawiła dnia 14 lutego 2006 r. fakturę VAT na kwotę 26 857,08 zł i wezwała Zenona J. do zapłaty. W stosunku do niego toczyło się postępowanie karne w sprawie kradzieży energii w okresie od dnia 24 listopada 2003 r. do dnia 7 lutego 2006 r., które zakończyło się wyrokiem uniewinniającym Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia 12 czerwca 2007 r.

Sąd Rejonowy przyjął, że nie wykazano, aby istniejąca ingerencja w układ pomiarowy powodowała nielegalny pobór prądu. W ocenie Sądu Rejonowego, samo stwierdzenie ingerencji w układ pomiarowy nie jest wystarczające do uznania, że chodzi o nielegalny pobór energii.

Przy rozpoznawaniu apelacji strony powodowej Sąd Okręgowy w Sieradzu powziął wątpliwość wyrażoną w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm. – dalej: "Pr.energ."), w razie nielegalnego pobierania energii z sieci przedsiębiorstwo energetyczne pobiera opłaty za nielegalnie pobraną energię w wysokości określonej w taryfach lub dochodzi odszkodowania na zasadach ogólnych. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 lipca 2006 r., K 37/04 (OTK-A Zb.Urz. 2006, nr 7, poz. 79) wyjaśnił, że w wypadku nielegalnego pobierania energii przedsiębiorstwo energetyczne ma do wyboru dwie możliwości: pobranie opłaty w wysokości określonej w taryfach za nielegalnie pobraną energię albo dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych.

W okolicznościach niniejszej sprawy jest bezsporne, że powódka dochodzi od pozwanych opłaty za nielegalnie pobraną energię, a nie odszkodowania „na zasadach ogólnych”. Definicję nielegalnego pobierania energii zawiera art. 3 pkt 18 Pr.energ., zgodnie z którym, w jego pierwotnym brzmieniu, nielegalnym pobieraniem energii było pobieranie energii bez zawarcia umowy z przedsiębiorstwem lub niezgodnie z umową. Zmiana tego przepisu została dokonana w ustawie z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 552). Obecnie nielegalnym pobieraniem energii jest pobieranie jej bez zawarcia umowy, z całkowitym albo częściowym pominięciem układu pomiarowo-rozliczeniowego lub przez ingerencję w ten układ mającą wpływ na zafałszowanie pomiarów dokonywanych przez układ pomiarowo-rozliczeniowy. Według art. 19 ustawy z dnia 4 marca 2005 r., do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy tej ustawy, tym bardziej więc przepisy ustawy z dnia 4 marca 2005 r. stosuje się do spraw wszczętych po jej wejściu w życie. (...)

Trzeba zgodzić się z poglądem wypowiadanym w orzecznictwie i piśmiennictwie, że przewidziana w art. 57 ust. 1 Pr.energ. opłata za nielegalnie pobraną energię ma charakter cywilnoprawny i odszkodowawczy. Nie ma natomiast podstaw do traktowania rozważanej opłaty jako mającej charakter kary ustawowej w rozumieniu art. 485 k.c., do której mają odpowiednie zastosowanie przepisy o karze umownej. Kara ustawowa, podobnie jak kara umowna, wiąże się funkcjonalnie z odpowiedzialnością za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, a więc odpowiedzialnością kontraktową. Tymczasem art. 57 ust. 1 w związku z art. 3 pkt 18 Pr.energ. obejmuje trzy różne stany faktyczne, które jednak nie polegają na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania wynikającego z umowy sprzedaży energii elektrycznej, ale stanowią delikt, określony w ustawie jako nielegalne pobieranie energii. W konsekwencji oczywiście niedopuszczalne jest odpowiednie stosowanie art. 484 § 1 zdanie pierwsze k.c., zgodnie z którym kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Oznaczałoby to, że przedsiębiorstwo energetyczne jest zwolnione z obowiązku dowodzenia szkody i jej wysokości, co pozostawałoby w sprzeczności z wykładnią gramatyczną art. 57 ust. 1 w związku z art. 3 pkt 18 Pr.energ. Z przepisów tych wynika jednoznacznie, że obowiązek wniesienia opłaty powstaje w wypadku nielegalnego „pobierania” energii, a więc faktycznego, a nie tylko potencjalnego, jej odbierania i korzystania z niej. Zostało to wyraźnie potwierdzone w § 40 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną (Dz.U. Nr 128, poz. 895 ze zm.), co jest zrozumiałe, gdyż przepisy aktu wykonawczego nie mogą być sprzeczne z ustawą. Wobec jasnej treści przepisu zbędne jest sięganie do dalszych metod wykładni, w szczególności takich, jak wykładnia funkcjonalna lub systemowa. (…)

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 04/2013

Przedsiębiorstwo energetyczne może obciążyć odbiorcę energii elektrycznej opłatami określonymi w art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) tylko wtedy, gdy taka energia została rzeczywiście pobrana.

(uchwała z dnia 10 grudnia 2009 r., III CZP 107/09, K. Strzelczyk, M. Bączyk, K. Pietrzykowski, OSNC 2010, nr 5, poz. 77; BSN 2009, nr 12, s. 7)

Glosa

Małgorzaty Balwickiej-Szczyrby, Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa 2011, nr 1, poz. 7

Glosa ma charakter częściowo aprobujący.

Autorka podzieliła stanowisko Sądu Najwyższego o cywilnoprawnym i odszkodowawczym charakterze opłaty za nielegalnie pobraną energię. Zgodziła się z zapatrywaniem, że art. 57 ust. 1 Prawa energetycznego stanowi przepis ustawowy regulujący odmienne zasady określenia szkody. Przychyliła się do poglądu, zgodnie z którym opłata taryfowa nie stanowi kary ustawowej w rozumieniu art. 485 k.c. Stwierdziła następnie, że dla dochodzenia opłaty taryfowej konieczne jest ustalenie,  zgodnie z zasadami odpowiedzialności odszkodowawczej, istnienia zdarzenia wyrządzającego szkodę, szkody oraz normalnego związku przyczynowego między nimi, a jedynie wysokość szkody ustalana jest na podstawie art. 57 ust. 1 Prawa energetycznego. Zaaprobowała ponadto tezę komentowanego orzeczenia ograniczającą obowiązek wniesienia opłaty do wypadków nielegalnego pobierania energii, a więc faktycznego, nie zaś tylko potencjalnego jej odbierania i korzystania z niej.

W dalszej części opracowania autorka wyraziła zastrzeżenia do zakwalifikowania przez Sąd Najwyższy wszystkich sytuacji objętych hipotezą art. 57 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt 18 Prawa energetycznego jako deliktów. W jej ocenie, niektóre przypadki nielegalnego pobierania energii mogą rodzić odpowiedzialność kontraktową. W konkluzji uznała, że stanowisko Sądu Najwyższego uzależniające obciążenie odbiorcy opłatami od rzeczywistego pobrania energii jest trafne, lecz niekorzystne dowodowo dla przedsiębiorstw energetycznych.

**************************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 11/2011

Przedsiębiorstwo energetyczne może obciążyć odbiorcę energii elektrycznej opłatami określonymi w art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) tylko wtedy, gdy taka energia została rzeczywiście pobrana.

(uchwała z dnia 10 grudnia 2009 r., III CZP 107/09, K. Strzelczyk, M. Bączyk, K. Pietrzykowski, OSNC 2010, nr 5, s. 77; BSN 2009, nr 12, s. 7)     

Glosa

Adama Koczyka, Radca Prawny 2011, nr 10, dodatek naukowy, s. 19    

Glosa ma charakter krytyczny.

Analizowane orzeczenie dotyczy zagadnienia sprowadzającego się do pytania, czy dla ustalenia odpowiedzialności za nielegalny pobór energii elektrycznej określony w art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne konieczne jest wykazanie poniesionej szkody przez zakład energetyczny, czy też wystarczające jest ustalenie ingerencji w układ pomiarowy, która stwarza potencjalną możliwość zafałszowania pomiarów.

W pierwszej kolejności autor glosy krytycznie odniósł się do użytego w tezie uchwały Sądu Najwyższego sformułowania, że przedsiębiorstwo energetyczne może obciążać opłatami określonymi art. 57 ust. 1 Prawa energetycznego odbiorcę energii elektrycznej. Następnie glosator zauważył, że w związku z analizowaną uchwałą nastąpiła niekorzystna zmiana w dochodzeniu roszczeń przez przedsiębiorstwa energetyczne, gdyż doszło do wyłączenia reżimu odpowiedzialności kontraktowej  przez wskazanie jedynie na zasady odpowiedzialności deliktowej (art. 415 k.c.). W ocenie glosatora, Sąd Najwyższy, uznając, że opłata taryfowa przewidziana w art. 57 Prawa energetycznego nie stanowi kary ustawowej, pochopnie zakwestionował cały reżim odpowiedzialności kontraktowej, nie zważając, jednak, że kara umowna , której regulacja odnosi się do kary ustawowej, jest tylko jedną z form naprawienia szkody na podstawie reżimu ex contractu. Zdaniem autora glosy, nie ma racjonalnych argumentów, aby uniemożliwić przedsiębiorstwom energetycznym dochodzenia roszczeń na podstawie odpowiedzialności kontraktowej z zastrzeżeniem wykazania szkody polegającej na faktycznym poborze energii.

Glosowana uchwała była również przedmiotem glosy M. Sieradzkiej (LEX nr 531131). Omówił ją także Z. Strus w „Przeglądzie orzecznictwa” (Palestra  2010, nr 1-2, s. 265).