Wyrok z dnia 2024-12-04 sygn. IV SA/Wr 368/24

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Katarzyna Radom, Sędziowie: Asesor WSA Aneta Brzezińska (sprawozdawca), Sędzia WSA Gabriel Węgrzyn, po rozpoznaniu w Wydziale IV na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 4 grudnia 2024 r. sprawy ze skargi P. F. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 czerwca 2024 r. nr 010070/680/7408097/2023 w przedmiocie przyznania świadczenia wychowawczego uchyla zaskarżoną decyzję w części odmowy przyznania skarżącemu świadczenia wychowawczego na dziecko I. F. na miesiąc lipiec 2023 r.

W dniu 25 lipca 2023 r. P. F. (dalej: skarżący) złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) wniosek o świadczenie wychowawcze na dziecko (I. F. ur. [...] r.) na okres świadczeniowy od 1 czerwca 2023 r. do 31 maja 2024 r. Do wniosku skarżący załączył oświadczenie z którego wynika, że 11 lipca 2024 r. Sąd Rejonowy w Lubinie III Wydział Rodzinny i Nieletnich zmienił wyrok w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej nad córką.

Wcześniej, bo 11 marca 2023 r., wniosek o świadczenie na ww. dziecko na ten sam okres świadczeniowy złożyła jego matka, która 20 marca 2023 r. została poinformowana o przyznaniu jej wnioskowanego świadczenia.

Pismem z 3 sierpnia 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – z uwagi na okoliczność, że wniosek o świadczenie wpłynął również od matki dziecka – wezwał skarżącego do dostarczenia dokumentów z Sądu, potwierdzających sprawowanie wyłącznej lub naprzemiennej opieki nad dzieckiem, w terminie 7 dni ze wskazaniem, że jeżeli skarżący nie uzupełni wniosku w wyznaczonym terminie, to decyzja zostanie wydana na podstawie dotychczas zebranych dokumentów.

Decyzją z 1 września 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił skarżącemu prawa do świadczenia wychowawczego, ponieważ "nie dostarczył w wyznaczonym terminie dokumentów". Od niniejszej decyzji skarżący wywiódł odwołanie do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wskazując, że 24 lipca 2023 r. złożył do Sądu Rejonowego w Lubinie wniosek o przesłanie mu prawomocnego postanowienia sądowego, które (pomimo wniosku o przyspieszenie z 23 sierpnia 2023 r.) otrzymał dopiero 1 września 2023 r. Dlatego też, skarżący nie był w stanie uzupełnić braków wezwania w terminie. Do wniosku załączył: postanowienie Sądu Rejonowego w Lubinie z 11 lipca 2023 r., o sygn. akt III Nsm 298/23 zmieniające orzeczenie o władzy rodzicielskiej zawarte w pkt III wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy z 22 lutego 2022 r. o sygn. akt I RC 1061/21 o tyle tylko, że miejsce pobytu małoletniej I. F. określono przy ojcu.

Pismem z 14 września 2023 r. skarżący oświadczył, że wnioskuje o wypłatę świadczenia od marca 2023 r., gdyż od tego czasu córka z nim faktycznie zamieszkuje. Na potwierdzenie ww. okoliczności skarżący załączył do ww. pisma wyrok Sądu Rejonowego w Lubinie z 23 sierpnia 2023 r. sygn. akt III RC 169/23 o zasądzeniu od matki dziecka alimentów w kwocie 600 zł miesięcznie płatne z góry do dnia 10-go każdego kolejnego miesiąca do rąk skarżącego wraz z ustawowymi odsetkami od 8 marca 2023 r.

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pismem z 27 września 2023 r. – w związku z wniesionym przez skarżącego odwołaniem – wezwał go do uzupełnienia dokumentacji poprzez przesłanie orzeczenia Sądu Okręgowego w Legnicy z 22 lutego 2022 r. o sygn. akt I RC 1061/21. W ślad za pismem z 28 września 2023 r. skarżący przesłał ww. wyrok. którym rozwiązano przez rozwód jego małżeństwo z matką dziecka (pkt I sentencji), wykonanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi (w tym I. F.) powierzono obojgu rodzicom, ustalając miejsce pobytu przy matce (pkt II sentencji), nie orzeczono o kontaktach z małoletnimi dziećmi (pkt IV sentencji), nie orzeczono o sposobie korzystania z mieszkania (pkt V sentencji).

Decyzją z 4 czerwca 2024 r. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – po rozpoznaniu odwołania skarżącego – uchylił zaskarżoną decyzję w części i przyznał skarżącemu prawo do świadczenia wychowawczego na ww. dziecko na okres od 1 sierpnia 2023 r. do 31 grudnia 2023 r. w kwocie 500 zł miesięcznie, a za okres od 1 stycznia 2024 r. do 31 maja 2024 r. w kwocie 800 zł miesięcznie. Jednocześnie Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmówił przyznania skarżącemu świadczenia wychowawczego na ww. dziecko na okres od 1 czerwca 2023 r. do 31 lipca 2023 r. wskazując, że w okresie tym w odniesieniu do ww. dziecka nastąpił zbieg prawa rodziców do tego świadczenia i prawo do jego pobierania zgodnie z art. 22 ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (Dz.U. z 2024 r. poz. 1576), dalej: u.p.p.w.d., przysługuje drugiemu rodzicowi, który złożył wniosek o świadczenie jako pierwszy (matce dziecka).

W uzasadnieniu decyzji Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – po przywołaniu przepisów mających zastosowanie w sprawie, w szczególności treści art. 8, 18 i 22 u.p.p.w.d. – wskazał, że w związku ze złożonym przez skarżącego 25 lipca 2023 r. wnioskiem o świadczenie wychowawcze na ww. dziecko oraz ze złożonym 11 marca 2023 r. wnioskiem o świadczenie na to dziecko przez jego matkę, nastąpił zbieg do prawa do świadczenia wychowawczego obojga rodziców. Organ podkreślił, że w tej sytuacji w celu ustalenia, któremu z rodziców przysługuje prawo do świadczenia należało ustalić, który z rodziców sprawuje faktyczną opiekę nad dzieckiem lub, czy opieka sprawowana jest w sposób naprzemienny. Wskazał, że dokumentem potwierdzającym sprawowanie faktycznej opieki nad dzieckiem może być orzeczenie sądu w sprawie rozwodowej, w którym sąd rozstrzyga o wykonywaniu władzy rodzicielskiej i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. W orzeczeniu sąd może m.in. powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obydwojgu rodzicom i wówczas równocześnie sąd ustala miejsca zamieszkania (pobytu dziecka) przy matce albo przy ojcu oraz orzeka o ponoszeniu kosztów utrzymania małoletniego dziecka, czyli ustala alimenty od rodzica, z którym dziecko nie mieszka. W świetle takiego orzeczenia sądu uznaje się, że faktyczną opiekę nad dzieckiem sprawuje ten rodzic, przy którym sąd ustalił miejsce zamieszkania dziecka, jeśli władza rodzicielska została powierzona obojgu rodzicom. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podniósł, że z treści dołączonych do akt ww. wyroków sądów wynika, że w ramach okresu świadczeniowego, którego dotyczą ww. wnioski, w okresie od czerwca do lipca 2023 r. miejscem zamieszkania ww. dziecka było miejsce zamieszkania matki, natomiast w okresie od lipca 2023 r. do maja 2024 r. miejsce zamieszkania dziecka jest przy ojcu. W konsekwencji czego, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że w okresie od czerwca do lipca 2023 r. faktyczną opiekę nad dzieckiem sprawowała jego matka oraz, że skarżący opiekę faktyczną nad nim sprawuje w okresie od lipca 2023 r. do maja 2024 r. W tej sytuacji, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uznał, że prawo do pobierania świadczenia w okresie od 1 czerwca 2023 r. do 31 lipca 2023 r. przysługuje matce dziecka, przy czym w lipcu 2023 r., tj. w miesiącu w którym skarżący zgłosił ww. wniosek o świadczenie, opiekę nad dzieckiem sprawuje matka dziecka oraz skarżący, a zatem o prawie do pobierania świadczenia za ten miesiąc decyduje pierwszeństwo zgłoszenia wniosku o świadczenie przez matkę dziecka. Natomiast prawo do pobierania świadczenia w okresie od 1 sierpnia 2023 r. do 31 maja 2024 r. przysługuje skarżącemu jako rodzicowi, który sprawuje w tym okresie faktyczna opiekę nad dzieckiem.

Końcowo Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że w sprawie skarżącego nie zachodzą okoliczności określone w art. 5 ust. 2a u.p.p.w.d., gdyż z treści wyroków sądowych przedłożonych w sprawie nie wynika aby opieka rodziców nad dzieckiem miała charakter opieki naprzemiennej w równoważnych i powtarzających się okresach.

Od niniejszej decyzji skarżący wywiódł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu. W szczególności, skarżący zażądał wypłaty świadczenia wychowawczego za okres od marca 2023 r. do maja 2024 r. argumentując, że od tego właśnie momentu dziecko z nim faktycznie zamieszkiwało, zaś wniosek o świadczenie nie mógł zostać wcześniej złożony, gdyż postępowanie przed sądem rodzinnym w sprawie zmiany władzy rodzicielskiej zakończyło się dopiero w lipcu 2024 r. Poza tym skarżący podniósł, że "niezgodny ze stanem faktycznym jest wniosek ZUS, aby w okresie do lipca 2023 r. miejscem zamieszkania dziecka było miejsce zamieszkania matki".

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i § 2 ustawy z 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1267) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Zakres kontroli sądu wyznacza przepis art. 134 § 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935); dalej: p.p.s.a., stanowiący, że sąd orzeka w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną, z zastrzeżeniem dotyczącym art. 57a (który nie znajduje zastosowania w rozpatrywanej sprawie). W ramach kontroli legalności sąd stosuje przewidziane prawem środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to niezbędne dla końcowego jej załatwienia (art. 135 p.p.s.a.).

Stosownie do art. 145 § 1 pkt 1 i 2 p.p.s.a., aby wyeliminować z obrotu prawnego akt wydany przez organ administracyjny, konieczne jest stwierdzenie, że doszło w nim do naruszenia przepisów prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, bądź przepisów postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, albo też do naruszenia przepisów prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania albo stwierdzenia nieważności decyzji.

Przedmiotem zaskarżenia jest decyzja Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 4 czerwca 2024 r., który – po rozpoznaniu odwołania skarżącego – uchylił decyzję z 1 września 2023 r. w sprawie odmowy przyznania skarżącemu świadczenia wychowawczego na małoletnią córkę (I. F.) w części i przyznał skarżącemu prawo do świadczenia wychowawczego na ww. dziecko na okres od 1 sierpnia 2023 r. do 31 grudnia 2023 r. w kwocie 500 zł miesięcznie, a na okres od 1 stycznia 2024 r. do 31 maja 2024 r. w kwocie 800 zł miesięcznie oraz (co istotne w sprawie) odmówił przyznania ww. świadczenia na okres od 1 czerwca 2023 r. do 31 lipca 2023 r. wskazując, że ww. okresie przysługuje ono matce dziecka, przy czym w miesiącu lipcu 2023 r. nastąpił zbieg prawa rodziców do tego świadczenia (art. 22 u.p.p.w.d.).

Z decyzją tą nie zgodził się skarżący, gdyż w jego ocenie, choć wniosek o świadczenie wychowawcze na córkę złożył 11 lipca 2023 r., to świadczenie to przysługuje mu już od marca 2023 r. tj. od momentu, w którym córka faktycznie z nim zamieszkuje (a nie z matką). Jednocześnie skarżący zaprzeczył ustaleniom faktycznym Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych "aby w okresie do lipca 2023 r. miejscem zamieszkania dziecka było miejsce zamieszkania matki". W konsekwencji czego, zdaniem skarżącego, w miesiącu lipcu 2023 r. nie doszło do zbiegu, o którym mowa w art. 22 u.p.p.w.d.

Spór w rozpoznawanej sprawie sprowadza się zatem do ustalenia, czy Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (przyznając skarżącemu prawo do świadczenia od 1 sierpnia do 31 grudnia 2023 r. po 500 zł, oraz od 1 stycznia 2024 r. do 31 maja 2024 r. po 800 zł., czego Sąd nie kwestionuje) winien przyznać skarżącemu prawa do świadczenia wychowawczego na córkę zgodnie z jego żądaniem, a zatem już od marca 2023 r. oraz czy zasadnie odmówił skarżącemu prawa do tego świadczenia od 1 czerwca 2023 r. do 31 lipca 2023 r.

W pierwszej kolejności podnieść należy, że zgodnie z art. 18 ust. 1 u.p.p.w.d. prawo do świadczenia wychowawczego ustalane jest na okres od dnia 1 czerwca do dnia 31 maja roku następnego. Na podstawie zaś art. 18 ust. 2 u.p.p.w.d. prawo do świadczenia wychowawczego ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu, o którym mowa w ust. 1, nie wcześniej niż od dnia odpowiednio urodzenia się dziecka, objęcia dziecka opieką lub przysposobienia dziecka. W myśl art. 21 ust. 3 u.p.p.w.d. wnioski w sprawie ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego na kolejny okres są przyjmowane od dnia 1 kwietnia danego roku, a w przypadku wniosków składanych drogą elektroniczną - od dnia 1 lutego danego roku.

Poza tym, zważywszy na treść art. 28 u.p.p.w.d., znajdujący w sprawie zastosowanie art. 61 § 3 k.p.a. stanowi, że datą wszczęcia postępowania na żądanie strony jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej. Wskazany przepis określa zdarzenie, z jakim wiązać należy datę wszczęcia postępowania administracyjnego na żądanie strony, a nie datę, do której żądanie takie może być zgłoszone. Data ta nie wyznacza nowego, ani też innego terminu zgłoszenia żądania (wniosku) strony, niż ten wynikający z przepisów prawa materialnego. W świetle art. 18 ust. 1 i 2 oraz art. 21 ust. 3 u.p.p.w.d. w zw. z art. 61 § 3 k.p.a. doręczenie organowi wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego jest zatem czynnikiem uruchamiającym postępowanie w sprawie świadczenia wychowawczego. Skoro zatem skarżący złożył wniosek o przyznanie świadczenia wychowawczego 25 lipca 2023 r., to – wbrew jego żądaniu – świadczenie to nie przysługiwało mu za okres od marca do czerwca 2023 r., czyli za okres sprzed daty złożenia wniosku, a jednocześnie za okres wykraczający poza ramy okresu świadczeniowego 2023/2024 trwającego zgodnie z art. 18 ust. 1 u.p.p.w.d. od 1 czerwca do 31 maja roku następnego.

Podkreślenia również wymaga, że termin z art. 18 ust. 2 u.p.p.w.d. ma charakter materialnoprawny. Terminy prawa materialnego nie podlegają natomiast modyfikacji przez organ, z tego też względu niedopuszczalne jest ich przywrócenie (wyrok WSA w Gliwicach z 11 października 2019 r., sygn. II SA/Gl 737/19, wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z 30 stycznia 2014 r., sygn. II SA/Go 974/13, WSA w Szczecinie z 7 listopada 2019 r. sygn. akt II SA/Sz 746/19, WSA w Poznaniu z 28 maja 2020 r. sygn. akt IV SA/Po 1104/19, CBOSA). Skoro zatem wskazany w art. 18 ust. 2 u.p.p.w.d. początek przyznania świadczenia – od daty złożenia wniosku – nie jest terminem, który podlega przywróceniu, to w razie jego niedochowania skarżący nie może żądać przyznania świadczenia wstecz (czyli od marca 2023 r.), tak jak to uczynił w skardze, czy w piśmie z 14 września 2023 r. Przyczyny niezłożenia wniosku (zakończenie postępowania przed sądem rodzinnym w sprawie zmiany władzy rodzicielskiej dopiero w lipcu 2024 r.), w tym ewentualny brak winy skarżącego, czy też powoływany przez niego fakt zamieszkiwania z córką od marca 2023 r., nie mają zatem znaczenia dla ustalenia początkowej daty przyznania świadczenia. Data ta związana jest bowiem bezspornie z datą złożenia wniosku. Zgodnie z powyższym wnioskowane przez skarżącego świadczenie wychowawcze nie mogło mu zostać przyznane (tak jak się tego domagał) od marca 2023 r., dlatego też, skarga w tym zakresie, nie mogła zostać uwzględniona.

Sąd uwzględnił natomiast skargę w części obejmującej odmowę przyznania skarżącemu świadczenia wychowawczego na dziecko na miesiąc lipiec 2023 r. uznając rozstrzygnięcie organu w tym zakresie za niezasadne.

Z zaskarżonej decyzji wynika bowiem, że Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przyjął, że w okresie od czerwca do lipca 2023 r. miejscem zamieszkania dziecka było miejsce zamieszkania matki (i wówczas to ona sprawowała nad nim opiekę), a w okresie od lipca 2023 r. do maja 2024 r. miejsce zamieszkania dziecka było przy ojcu (i wówczas to on sprawował nad nim opiekę). W konsekwencji organ ten uznał, że prawo do pobierania świadczenia od 1 czerwca 2023 r. do 31 lipca 2023 r. przysługuje matce dziecka, przy czym w lipcu 2023 r., tj. w miesiącu w którym skarżący zgłosił ww. wniosek o świadczenie, ponieważ opiekę nad dzieckiem sprawuje matka dziecka oraz skarżący, to o prawie do pobierania świadczenia decyduje pierwszeństwo zgłoszenia wniosku o świadczenie przez matkę dziecka.

Sąd nie podzielił jednak tych ustaleń Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż po pierwsze są one wewnętrzne sprzeczne, bowiem z jednej strony Prezes podniósł, że w lipcu 2023 r. dziecko mieszkało z matką i wówczas to ona sprawowała nad nim opiekę, a z drugiej strony wskazał, że w lipcu 2023 r. (...) opiekę nad dzieckiem sprawowała "matka dziecka oraz skarżący". A po wtóre, nie wynikają one ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym w szczególności z treści orzeczeń sądów powszechnych oraz z treści oświadczenia skarżącego. Podkreślenia bowiem wymaga, że wyrokiem Sądu Okręgowego w Legnicy I Wydział Cywilny z 22 lutego 2022 r. o sygn. akt I RC 1061/21 wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi (w tym I. F.) powierzono wprawdzie obojgu rodzicom, ustalając miejsce pobytu dzieci przy matce (pkt II sentencji wyroku). Niemniej jednak prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Lubinie Wydział II Rodzinny i Nieletnich z 11 lipca 2023 r. o sygn. akt III Nsm 298/23 zmieniono przecież orzeczenie o władzy rodzicielskiej zawarte w pkt II ww. wyroku określając miejsce pobytu małoletniej córki przy skarżącym. Poza tym wyrokiem Sądu Rejonowego w Lubinie z 23 sierpnia 2023 r. o sygn. akt III RC 169/23 na rzecz małoletniej I. F. (na ręce jej przedstawiciela ustawowego) zasądzono od matki dziecka alimenty (600 zł miesięcznie wraz z odsetkami) od 8 marca 2023 r. Tym samym trudno zgodzić się z twierdzeniem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, iż w miesiącu lipcu 2023 r. "faktyczną opiekę nad córką" sprawowała "matka dziecka", czy też "matka dziecka wspólnie ze skarżącym". Poza tym Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych czyniąc ustalenia faktyczne w sprawie nie przeprowadził w tym zakresie żadnego postępowania wyjaśniającego i nie zweryfikował twierdzeń skarżącego, który wyraźnie przecież wskazał, iż od "marca 2023 r. córka zamieszkuje z nim (a nie z matką) i to on od tego czasu sprawuje nad nią faktyczną opiekę. Dodatkowo Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w żaden sposób nie odniósł się do treści dołączonego przez skarżącego wyroku Sądu Rejonowego w Lubinie z 23 sierpnia 2023 r. o sygn. akt III RC 169/23 z którego wynika, iż na rzecz małoletniej I. F. (na ręce skarżącego jako jej przedstawiciela ustawowego) zasądzono od matki dziecka alimenty od marca 2023 r. Chociaż jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonej decyzji, Prezes ZUS czynił ogólne rozważania na ten temat podnosząc, że "w celu ustalenia, któremu z rodziców przysługuje prawo do świadczenia należało ustalić, który rodzić sprawuje faktyczną opiekę nad dzieckiem" oraz, że "gdy sąd orzeka o ponoszeniu kosztów utrzymania małoletniego dziecka, to "ustala alimenty od rodzica, z którym dziecko nie mieszka". Niemniej jednak organ rozważań tych nie przeniósł już na kanwę rozstrzyganej sprawy kompletnie ignorując oświadczenie skarżącego w tym zakresie. Tym samym, w ocenie Sądu, organ ten nie ustalił należycie stanu faktycznego sprawy. Podczas gdy wyrażony w art. 77 k.p.a. ustawowy nakaz wyczerpującego zebrania materiału dowodowego musi być utożsamiany z obowiązkiem podjęcia wszelkich niezbędnych czynności mających na celu zebranie pełnego materiału dowodowego, co z kolei umożliwia dokonanie oceny, czy dana okoliczność została udowodniona. Organ ma także obowiązek rozpatrzenia wszystkich dowodów zgromadzonych lub odzwierciedlonych w aktach sprawy w ich wzajemnej łączności. Realizacja obowiązku zebrania i rozpatrzenia pełnego materiału dowodowego przez organ administracji polega na obowiązku przeprowadzenia postępowania dowodowego co do wszystkich okoliczności stanowiących fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Zasada prawdy obiektywnej wymaga, aby wydane orzeczenie wynikało z materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu, a jego uzasadnienie musi przekonywać o słuszności wydanego rozstrzygnięcia (wyrok WSA w Kielcach z 26 października 2017 r., sygn. akt II SA/Ke 497/17, CBOSA).

Dalej wskazać należy, że konsekwencją przyjęcia przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, że w miesiącu lipcu 2023 r. faktyczną opiekę nad dzieckiem sprawowała "matka dziecka wspólnie ze skarżącym" jest natomiast błędna – zdaniem Sądu – konkluzja, iż w miesiącu tym doszło do zbiegu prawa do świadczenia, o którym mowa w art. 22 u.p.p.w.d. Z akt sprawy nie wynika bowiem (a organ nie przeprowadził w tym zakresie należytego postępowania wyjaśniającego naruszając tym samym nie tylko art. 77 k.p.a., ale również przepisy art. 7, art. 8, art. 80 k.p.a.), aby w miesiącu lipcu 2023 r. rzeczywiście została spełniona przesłanka sprawowania przez rodziców "równoczesnej opieki faktycznej" nad dzieckiem, o której mowa w zdaniu drugim art. 22 u.p.p.w.d.

Tymczasem nowelizacja art. 4 ust. 2 pkt 1 u.p.p.w.d. (obowiązująca od 2019 r.) w odniesieniu do matki lub ojca wprowadziła jako warunek uzyskania prawa do świadczenia wychowawczego wymóg wspólnego zamieszkiwania i pozostawania przez dziecko na utrzymaniu matki albo ojca, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 2a, zgodnie z którym w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego. Oznacza to, że aby matka, czy ojciec dziecka uzyskali prawo do świadczenia wychowawczego to dziecko, którego wniosek dotyczy musi z danym rodzicem nie tylko faktycznie zamieszkiwać, ale także pozostawać na jego utrzymaniu. Warunek wspólnego zamieszkiwania i pozostawania dziecka na utrzymaniu matki lub ojca musi zostać spełniony jednocześnie. Okoliczności te bez wątpienia winny natomiast zostać ustalone i zweryfikowane w postępowaniu administracyjnym przez organ, czego w niniejszej sprawie ewidentnie zabrakło.

Zgodnie zaś z art. 22 u.p.p.w.d. w przypadku zbiegu prawa rodziców do świadczenia wychowawczego, świadczenie to wypłaca się temu z rodziców, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy złoży wniosek. W przypadku gdy po złożeniu wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego przez rodzica, drugi rodzic, złoży wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego w związku z opieką nad tym samym dzieckiem, ZUS ustala kto sprawuje opiekę i w tym celu może zwrócić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w celu ustalenia osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. Stosownie do art. 15 ust. 1 u.p.p.w.d. jeżeli w stosunku do osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia wychowawczego lub osoby pobierającej to świadczenie wystąpią wątpliwości dotyczące sprawowania opieki nad dzieckiem, w tym również w przypadku, o którym mowa w art. 5a lub art. 22, wydatkowania świadczenia wychowawczego niezgodnie z celem lub marnotrawienia świadczenia wychowawczego, ZUS może zwrócić się do właściwego ośrodka pomocy społecznej, o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego w celu weryfikacji tych wątpliwości. Przywołany powyżej art. 22 u.p.p.w.d. reguluje zatem trzy (różne) sytuacje, w których dochodzi do zbiegu prawa rodziców do świadczenia wychowawczego i wskazuje wówczas któremu z nich należy je wypłacić. Pierwsza z nich (zawarta w zdaniu pierwszym art. 22 u.p.p.w.d.) dotyczy sytuacji, gdy to dwie lub więcej osób składają wnioski o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na to samo dziecko, ale faktyczną opiekę nad dzieckiem sprawuje tylko jedna z nich. Wówczas świadczenie to wypłaca się temu z rodziców, który rzeczywiście sprawuje opiekę nad dzieckiem. A zatem istotnym kryterium dla przyznania świadczenia wychowawczego nie jest rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej, ale faktyczne sprawowanie opieki nad dzieckiem, w tym rzeczywiste przebywanie dziecka u danego rodzica. Konieczne jest w każdej takiej sytuacji badanie, która z ww. osób faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem.

Druga z nich (zawarta w zdaniu drugim art. 22 u.p.p.w.d.) dotyczy sytuacji, gdy opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka. A zatem mamy tutaj do czynienia z przypadkiem, gdy do organu właściwego zostaną skierowane wnioski o przyznanie świadczenia, które pochodzą od osób, o jakich mowa w art. 4 ust. 2 u.p.p.w.d., które równocześnie sprawują faktyczną opiekę nad dzieckiem i nie ma żadnych wątpliwości co do faktu sprawowania przez te osoby opieki nad dzieckiem. Mianowicie oboje wnioskodawców posiadają nad dzieckiem władzę rodzicielską, sprawują faktyczną opiekę nad dzieckiem, tj. zamieszkują wspólnie z dzieckiem, zaspokajają jego potrzeby, wychowują i utrzymują.

Wreszcie trzecia (zawarta w zdaniu trzecim art. 22 u.p.p.w.d.) odnosi się do sytuacji gdy o świadczenie występują osoby, z których każda z osobna wskazuje wyłącznie siebie jako osobę sprawującą faktyczną opiekę nad dzieckiem z wyłączeniem pozostałych. W takiej sytuacji, zadaniem organu jest ustalenie, czy faktyczna opieka nad dzieckiem jest sprawowana przez oboje wnioskodawców.

Jak wynika z zaskarżonej decyzji w ocenie Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w miesiącu lipcu 2023 r. doszło do zbiegu prawa do świadczenia wychowawczego, o którym mowa w zadaniu drugim art. 22 u.p.p.w.d. i dlatego też świadczenie to należało przyznać matce dziecka (a nie skarżącemu), gdyż to ona złożyła jako pierwsza wniosek. Niemniej jednak z samych akt sprawy (co już Sąd akcentował wcześniej) nie można wywieść – tak jak to uczynił organ i to bez przeprowadzenia należytego postępowania wyjaśniającego w tym zakresie – że w miesiącu tym opieka nad dzieckiem rzeczywiście była sprawowana "równocześnie przez matkę dziecka i skarżącego" z uwzględnieniem kryterium faktycznego, tj. faktycznego wspólnego zamieszkiwania z dzieckiem i faktycznego utrzymywania dziecka. Przeczą temu chociażby niezweryfikowane przez organ twierdzenia skarżącego, poparte wyrokiem Sądu Rejonowego w Lubinie z 23 sierpnia 2023 r. o sygn. akt III RC 169/23. W konsekwencji tego Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokonał błędnej wykładni art. 4 ust. 2 pkt 1 u.p.p.w.d. w następstwie czego w sposób nieuprawniony zastosował art. 22 u.p.p.w.d. (zdanie drugie) odmawiając skarżącemu w miesiącu lipcu 2023 r. prawa do przyznania mu świadczenia wychowawczego. A jak wskazać należy, z treści art. 4 ust. 2 pkt 1-2 u.p.p.w.d. wynika, iż na potrzeby ustalenia prawa matki lub ojca dziecka (opiekuna faktycznego) do świadczenia wychowawczego na dziecko ustawodawca odwołał się wprost do atrybutów wspólnego zamieszkiwania i przebywania z dzieckiem, jak też zaspokajania jego potrzeb bytowych, wychowawczych i utrzymania dziecka. Kryterium "wspólnego zamieszkiwania", rozumianego być musi jako faktyczne miejsce zamieszkania, czyli fizyczne przebywanie dziecka u tego rodzica (lub opiekuna), który sprawuje faktyczną nad nim opiekę i faktycznie zaspokaja jego potrzeby życiowe. Zatem dla uzyskania świadczenia wychowawczego znaczenie ma nie tyle tzw. prawne miejsce zamieszkania dziecka (np. wskazane w wyroku rozwodowym), co faktyczne miejsce jego zamieszkiwania. Celem świadczenia wychowawczego jest bowiem częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowaniem dziecka, opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych (art. 4 ust. 1 u.p.p.w.d). Wobec tego istotne znaczenie dla meritum tego typu spraw mają przesłanki o charakterze faktycznym, których – zdaniem Sądu – Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należycie nie ustalił (nie przeprowadził w tym zakresie postępowania wyjaśniającego i nie zweryfikował twierdzeń skarżącego o faktycznym zamieszkiwaniu z nim córki od marca 2023 r.), odrzucając tym samym wadliwie "kryterium faktyczne" jako obligatoryjne kryterium oceny (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11 października 2018 r., sygn. akt I SA/Wa 719/18, Baza Orzeczeń LEX nr 3032622).

Mając powyższe na uwadze Sąd, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c) w zw. z art. 135 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji wyroku uchylając zaskarżoną decyzję (jedynie) w części odmowy przyznania skarżącemu świadczenia wychowawczego na dziecko I. F. na miesiąc lipiec 2023 r. Miesiąc czerwiec 2023 r. nie mógł zostać natomiast przez Sąd uwzględniony, gdyż poprzedzał ona datę złożenia przez skarżącego wniosku o przyznanie świadczenia (lipiec 2023 r.).