Wyrok z dnia 2022-06-03 sygn. II SA/Gl 1494/21

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Wojciech Gapiński, Sędziowie Sędzia WSA Grzegorz Dobrowolski (spr.), Sędzia WSA Rafał Wolnik, Protokolant Sekretarz sądowy Damian Szczurowski, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 czerwca 2022 r. sprawy ze skargi A. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach z dnia 22 września 2021 r. nr SKO.PSŚ/41.5/2526/2020/11984/KN w przedmiocie świadczenia wychowawczego 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Wójta Gminy G. z dnia 11 sierpnia 2021 r. nr [...]; 2. zasądza od organu administracji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach na rzecz strony skarżącej 480 (słownie: czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Decyzją z dnia 27 października 2021 r. Wójt Gminy G.:

- uznał, że pobrane przez A. B. świadczenia wychowawcze na dzieci: N.B., A. B., M.B. oraz M.B1. w kwocie 2 000,00 zł za miesiąc lipiec 2021 r. były nienależnie pobranym świadczeniem wychowawczym,

- zobowiązał stronę do zwrotu powyższej kwoty łącznie z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczeń wychowawczych do dnia spłaty nienależnie pobranych świadczeń.

W uzasadnieniu organ wskazał, że zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci osoba, która pobrała nienależnie świadczenie wychowawcze, jest obowiązana do jego zwrotu. Zgodnie zaś z art. 25 ust. 2 pkt 6 tej ustawy, za nienależnie pobrane świadczenie wychowawcze uważa się świadczenie wychowawcze wypłacone mimo braku prawa do tego świadczenia.

Wójt Gminy G. podkreślił, że postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 23 czerwca 2021 r. orzeczono, w trybie zabezpieczenia, o umieszczeniu małoletniej N. B. w placówce opiekuńczo-wychowawczej do czasu wydania innych zarządzeń opiekuńczych oraz o umieszczeniu małoletnich A. B. , M. B. oraz M. B1. w rodzinie zastępczej. Jak wynika z akt sprawy trójka dzieci ostatecznie nie znalazła się w rodzinie zastępczej, gdyż matka odmówiła ich doprowadzenia do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie.

Zgodnie z art. 4 ust. 2 pkt. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, świadczenie wychowawcze przysługuje: matce, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje ł pozostaje na utrzymaniu matki. Natomiast zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci świadczenie wychowawcze nie przysługuje m.in. jeżeli dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej. Zatem fakt umieszczenia dzieci w rodzinie zastępczej nie uprawnia strony do świadczenia wychowawczego.

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła strona wskazując na swoje niezadowolenie z otrzymanego rozstrzygnięcia. W odwołaniu podniosła, że w jej ocenie decyzja organu I instancji jest nieprawidłowa ponieważ córka N. została umieszczona w placówce-opiekuńczo-wychowawczej dopiero 26 lipca 2021 r. a pozostałe córki nadal są na jej utrzymaniu. W ocenie strony z uwagi na fakt ponoszenia kosztów utrzymania dzieci świadczenia wychowawcze ciągle jej się należą.

Zaskarżoną obecnie decyzją Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach utrzymało rozstrzygnięcie organu administracji w pełni podzielając jego ustalenia oraz wywiedzione z nich skutki prawne.

Skargę na tę decyzję do tutejszego Sądu złożyła jej adresatka reprezentowana przez profesjonalną pełnomocnik. Domagając się uchylenia rozstrzygnięć organów obu instancji oraz zasądzenia kosztów postępowania zarzuciła SKO w Katowicach:

1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonej decyzji, mających wpływ na jej treść, poprzez przyjęcie:

- że postanowienie Sądu Rejonowego w W. z dnia 23 czerwca 2021 sygn. akt [...] było nakierowane na dobro małoletnich dzieci strony, gdy w rzeczywistości zostało wydane pochopnie i bez rozpoznania sytuacji rodzinnej małoletnich oraz sprzecznie z ich dobrem,

- że brak podporządkowania się przez skarżącą postanowieniu sądu opiekuńczego zarządzającego umieszczenie dzieci w rodzinie zastępczej poprzez odmowę jego wykonania nie może stanowić podstawy do pobierania świadczeń rodzinnych, w sytuacji gdy świadczenia mają służyć poprawie bytu małoletnich poprzez częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka i należy się opiekunowi faktycznie sprawującemu bieżącą pieczę,

- że N. B. znajduje się w placówce opiekuńczo-wychowawczej, która spełnia wymogi opisane w art. 7 pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych tj. zapewnia całodobowe utrzymanie,

2) naruszenie prawa materialnego tj.:

- art. 4 ust 1, art. 4 ust 2 pkt 1 oraz art. 5 ust 1 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci na skutek ich niezastosowania,

- art. 8 ust 1 pkt 2 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci na skutek wadliwiej interpretacji, bowiem "umieszczenie w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie łub pieczy zastępczej"' o jakim mowa w przywołanej normie nie dotyczy prawnego aspektu, a sytuacji faktycznego pozostawania dzieci pod opieką tych instytucji.

Wniosła także o przeprowadzenie szeregu dowodów, w tym dowodu z opinii biegłego oraz z dokumentacji fotograficznej.

Odpowiadając na skargę organ administracji wniósł o jej oddalenie podtrzymując swe dotychczasowe stanowisko.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2021 r., poz. 137) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, a kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Oznacza to, że sądy administracyjne nie orzekają merytorycznie, tj. nie wydają orzeczeń, co do istoty sprawy, lecz badają zgodność zaskarżonego aktu administracyjnego z obowiązującymi w dacie jego podjęcia przepisami prawa materialnego, określającymi prawa i obowiązki stron oraz przepisami procedury administracyjnej, normującymi zasady postępowania przed organami administracji publicznej. Z brzmienia zaś art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r., poz. 2325 ze zm.), zwanej dalej p.p.s.a. wynika, że w przypadku, gdy sąd stwierdzi bądź to naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, bądź to naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, bądź wreszcie inne naruszenie przepisów postępowania, jeśli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, wówczas - w zależności od rodzaju naruszenia – uchyla decyzję lub postanowienie w całości lub w części, albo stwierdza ich nieważność bądź niezgodność z prawem. Nie ulega więc wątpliwości, że zaskarżona decyzja lub postanowienie mogą ulec uchyleniu tylko wtedy, gdy organom administracji publicznej można postawić uzasadniony zarzut naruszenia prawa, czy to materialnego, czy to procesowego, jeżeli naruszenie to miało, bądź mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Przy tym z mocy art. 134 § 1 p.p.s.a. tejże kontroli legalności sad dokonuje także z urzędu, nie będąc związany zarzutami i wnioskami powołaną podstawą prawną.

Podstawą prawną ocenianych rozstrzygnięć był art. 8 ust. 1 pkt 2 z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2019 r. poz.2407). Zgodnie z tym przepisem (w brzmieniu obowiązującym w dniu wydawania decyzji) "świadczenie wychowawcze nie przysługuje, jeżeli [...]dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej’. Ratio legis powyższego przepisu jest oczywiste. Jeśli dziecko przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej wówczas ta placówka przejmuje koszty jego pobytu. Stąd nieuzasadnione byłoby przyznawanie rodzicom prawa do zasiłku wychowawczego.

Jak jednak wynika z akt administracyjnych trójka dzieci skarżącej nie opuściła matki. Postanowienie Sądu Rejonowego w W. nie zostało więc wykonane. Orzeczono co prawda taki obowiązek, ale faktycznie dzieci te nie zostały umieszczone w pieczy zastępczej.

W ocenie Sądu kluczowe, przy rozstrzyganiu możliwości zastosowania art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy jest istniejący w sprawie stan faktyczny. Czy dziecko (dzieci) faktycznie przebywa w rodzinie biologicznej i jest przez nią utrzymywane, czy też nie. Zatem analizowane rozwiązanie może zostać zastosowane po spełnieniu dwóch przesłanek. Po pierwsze, musi w obrocie prawnym funkcjonować orzeczenie o umieszczenia dziecka w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej. Druga przesłanka, to faktyczne przebywanie dziecka w takiej instytucji.

Biorąc pod uwagę powyższe brak było podstaw do uznania, przynajmniej w odniesieniu do trojga dzieci, które nie opuściły matki i stale z nią przebywały, że świadczenie wychowawcze było nienależnie pobrane.

Wobec powyższego Sąd, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 200 p.p.s.a.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organ weźmie pod uwagę wyżej poczynione rozważania Sądu.