Wyrok z dnia 2024-07-18 sygn. IV SA/Wr 11/24

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Ewa Kamieniecka Sędziowie Asesor WSA Aneta Brzezińska Sędzia WSA Katarzyna Radom (sprawozdawca) po rozpoznaniu w Wydziale IV na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 18 lipca 2024 r. sprawy ze skargi: L. A. na czynność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego na dziecko A. M. za okres od dnia 1 czerwca 2023 r. do dnia 31 maja 2024 r. stwierdza bezskuteczność zaskarżonej czynności.

Przedmiotem skargi L. A. jest czynność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego na dziecko A. M. na okres rozliczeniowy od dnia 1 czerwca 2023 r. do dnia 31 maja 2024 r.

Jak wynikało z akt sprawy w dniu 13 marca 2023 r. Skarżąca złożyła wniosek o świadczenie wychowawcze na dzieci D. A. i A. M. Wniosek obejmował okres świadczeniowy od dnia 1 czerwca 2023 r. do dnia 31 maja 2024 r. Skarżąca ubiegała się o świadczenia na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2023 r., poz. 103, dalej ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy) oraz ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (Dz.U. z 2022 r., poz. 1191, dalej: ustawa o pomocy państwa w wychowaniu dzieci).

W dniu 20 marca 2023 r. w wyniku automatycznego rozpoznania wniosku Skarżącej przyznano prawo do świadczenia na dzieci na okres od dnia 1 czerwca 2023 r. do dnia 31 maja 2024 r.

W wyniku weryfikacji uprawnień pobytowych w rejestrze SPEC-PESEL i rejestrze Komendanta Głównego Straży Granicznej system automatycznie wstrzymał wypłatę świadczeń od czerwca 2023 r. z powodu utraty legalnego pobytu w P. w związku z wyjazdem z kraju w dniu 24 marca 2022 r.

W dniu 27 października 2023 r. do Skarżącej wystosowano wezwanie, w którym poinformowano o dokonanych ustaleniach na podstawie opisanych rejestrów wskazując, że w związku z wyjazdem w dniu 24 marca 2022 r. utraciła prawo do legalnego pobytu. Jednocześnie Skarżącą wezwano o wyjaśnienie zaistniałej sytuacji bezpośrednio z Komendantem przejścia granicznego, gdzie miało miejsce przekroczenie granicy i zaktualizowanie rejestru prowadzonego przez Straż Graniczną.

W odpowiedzi w dniu 31 października 2023 r. Skarżąca załączyła pismo ze Straży Granicznej z dnia 5 października 2023 r. i powiadomienie o nadaniu nr PESEL jej i dzieciom. Zaświadczenia datowane były na dzień 25 sierpnia 2022 r. i potwierdzały status U.

W dniu 12 grudnia 2023 r. Skarżąca złożyła skargę na czynność wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego na dzieci. Domagała się stwierdzenia rażącego naruszenia prawa materialnego oraz uznania prawa do świadczenia wychowawczego.

W uzasadnieniu wyjaśniała, że od stycznia 2023 r. organ zawiesił jej prawo doświadczeń. Wskazała, że w dniu 24 marca 2022 r. wraz z dziećmi wyjechała z P. do E., a następnie w dniu 10 sierpnia 2022 r. wróciła na teren Unii Europejskiej do W., zaś w dniu 11 sierpnia 2022 r. do P. przez C. Wskazywała, że składała organowi oświadczenia pod sankcją odpowiedzialności karnej. Podważała racjonalność stanowiska organu, gdyż uzyskała status U. tylko raz w sierpniu 2022 r. Składała do organu wyjaśnienia, przedkładała paszport z pieczęciami potwierdzającymi przylot do W. Wyjaśniała, że wyjazd w marcu 2022 r. do E. wynikał z faktu, że jej były mąż, ojciec jednego z dzieci jest obywatelem tego kraju. W sytuacji nadzwyczajnej Skarżąca zdecydowała się na wyjazd wraz z dziećmi do niego.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej odrzucenie i stwierdzenie, że nie dopuścił się przewlekłego prowadzenia postępowania. Z ostrożności procesowej w razie uznania, że doszło do przewlekłości wnioskował o stwierdzenie, że nie miała ona miejsca z rażącym naruszeniem prawa.

W uzasadnieniu organ opisał przebieg dotychczasowego postępowania dodatkowo wskazując, że w dniu 4 grudnia 2023 r. wydał decyzję, w której zmienił zakres czasowy przyznanych świadczeń, tj od 1 lipca 2023 r. W odniesieniu do świadczeń za czerwiec 2023 r. wskazał na brak zapisu w rejestrze Straży Granicznej o legalności pobytu Skarżącej w P. w tym okresie. Zgodnie z zapisami Skarżąca i dzieci posiadali uprawnienia pobytowe w okresie od dnia 19 marca 2022 r. do dnia 24 marca 2022 r. oraz od dnia dnia 13 lipca 2023 do dnia 4 marca 2024 r. Organ wypłacił Stronie świadczenia za okres od 1 lipca 2023 r.

W wyjaśnieniach dotyczących poprzednich okresów rozliczeniowych organ wskazał, że Skarżąca przyjechała do P. w dniu 19 marca 2022 r. i opuściła terytorium kraju w dniu 24 marca 2022 r. wyjeżdżając do E. Do P. z E. powróciła przez W., a następnie przez granicę z [...]. W takim przypadku Straż Graniczna nie wprowadza informacji o przyjeździe do rejestru. Wobec tego Skarżąca winna się udać do urzędu gminy celem zarejestrowania wjazdu i ponowne nadanie statusu U., w którym winna podać datę wjazdu do P. i miejsca przekroczenia granicy. Organ gminny przekazuje te dane Komendantowi Głównemu Straży Granicznej, który aktualizuje dane w rejestrze w termie 30 dni.

Organ powołując się na art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy wskazał, że świadczenie wychowawcze przysługuje obywatelom Ukrainy jeśli ich pobyt w Polsce jest uznawany za legalny na podstawie przepisów ww. ustawy albo posiadają oni kartę pobytu z adnotacją "dostęp do rynku pracy", co ma miejsce gdy został im nadany numer PESEL z oznaczeniem "UKR" i został umieszczony w rejestrze pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski po dniu 23 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi przez Komendanta Głównego Straży Granicznej. W rejestrze tym odnotowywany jest pobyt obywateli Ukrainy, którym na podstawie odrębnego wniosku nadawany jest nr PESEL ze statusem UKR. Jego nadanie potwierdza legalność pobytu. W przypadku wyjazdu z Polski na okres powyżej w miesiąca obywatel ten traci ww. status. Organ wskazał także na możliwość ponownego uzyskania ww. statusu. Jeśli w rejestrze została wprowadzona informacja o dacie końca ww. uprawnień, to organ nie ma prawa do wypłaty świadczenia.

W opinii organu opisane okoliczności wykluczają uznanie jego bezczynności w wypłacie świadczeń do czasu wyjaśnienia przez Stronę statusu U. Działania w tym zakresie może podjąć wyłącznie Skarżąca, która była wzywana do złożenia wyjaśnień i poinformowana o konieczności podjęcia opisanych kroków. Organ wskazał na konieczność dbania aby świadczenia trafiały do osób uprawnionych, co wyklucza uznanie rażącej bezczynności. W dalszych wywodach wskazał na orzecznictwo odrzucające skargę na bezczynność organu w przedmiocie wypłaty świadczenia wychowawczego. Nadto Skarżąca nie wniosła ponaglenia w tej sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu zważył, co następuje.

Na wstępie odnotowania wymaga, że zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t. j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2492 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Zakres kontroli sądowej obejmuje orzekanie w sprawach wskazanych w art. 3 § 2 - 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2024r., poz. 935, dalej: p.p.s.a.), w tym w sprawach skarg na inne niż decyzje i postanowienia akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, z wyłączeniem aktów lub czynności podjętych w ramach postępowania administracyjnego określonego w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 775 i 803), postępowań określonych w działach IV, V i VI ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2651, z późn. zm.), postępowań, o których mowa w dziale V w rozdziale 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2023 r. poz. 615, z późn. zm.), oraz postępowań, do których mają zastosowanie przepisy powołanych ustaw.

Przedmiotem skargi w niniejszej sprawie jest czynność materialno – techniczna organu polegająca na wstrzymaniu wypłaty świadczenia wychowawczego. Zgodnie z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2023 r., poz. 810 ze zm., dalej: ustawa o pomocy państwa w wychowaniu dzieci) przyznanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych świadczenia wychowawczego nie wymaga wydania decyzji. Taka forma orzekania jest zastrzeżona wyłącznie w sprawach odmowy przyznania świadczenia wychowawczego, uchylenia lub zmiany prawa do świadczenia wychowawczego oraz nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego (art. 13a ust. 4 ww. ustawy). Skoro ustawodawca w art. 23 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci nie przewidział formy prawnej dla wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego, to należy przyjąć, że organ wstrzymuje wypłatę tego świadczenia w drodze czynności materialno-technicznej, a nie w formie władczej - w drodze decyzji administracyjnej.

Zgodnie z art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a. czynność materialno – techniczna polegająca na wstrzymaniu wypłaty świadczenia wychowawczego podlega zatem zaskarżeniu do sądu administracyjnego. Stosownie do art. 146 § 1 p.p.s.a. sąd, uwzględniając skargę na akt lub czynność, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4, uchyla ten akt albo stwierdza bezskuteczność czynności. Przepis art. 145 § 1 pkt 1 stosuje się odpowiednio. W myśl art. 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a. uwzględnienie skargi następuje w przypadku naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub innego naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy. Jednocześnie zgodnie z art. 134 p.p.s.a., sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Sąd bierze zatem pod uwagę wszelkie naruszenia prawa, a także wszystkie przepisy, które powinny znaleźć zastosowanie w sprawie, niezależnie od żądań i wniosków podniesionych w skardze - w granicach sprawy, wyznaczonych przede wszystkim rodzajem i treścią zaskarżonego aktu lub czynności.

Zatem wbrew poglądowi wyrażanemu w odpowiedzi na skargę jej przedmiot nie dotyczy bezczynności, czy przewlekłego działania organu administracji ale czynności polegającej na wstrzymaniu wypłaty świadczenia wychowawczego. Ta konkluzja uchyla argumentację organu, w tym również dotyczącą wymogu wniesienia ponaglenia, gdyż to wymagane jest w przypadku skarżenia opieszałego działania organu administracji.

Istotne z puntu widzenia rozpoznawanej sprawy jest również wskazanie, że zgodnie z art. 53 § 1 p.p.s.a. skargę wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie albo aktu, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4a. Natomiast § 2 ww. zapisu stanowi, że jeżeli ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi, skargę na akty lub czynności, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4, wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się o wydaniu aktu lub podjęciu innej czynności. Sąd, po wniesieniu skargi, może uznać, że uchybienie tego terminu nastąpiło bez winy skarżącego i rozpoznać skargę.

Badając rozpoznawaną sprawę w tak nakreślonych granicach odnotowania wymaga, że jakkolwiek skarga została wywiedziona z uchybieniem terminu do jej wniesienia, to Sąd skorzystał z uprawnienia wynikającego z art. 53 § 2 zdanie drugie p.p.s.a. W uchybieniu terminowi do wniesienia skargi nie sposób dostrzec zawinienia Skarżącej. Na żadnym etapie postępowania nie była pouczona o takiej możliwości, zaś samo wstrzymanie wykonania jest czynnością, o której dowiedziała się z braku wypłacanych jej świadczeń. Pomimo składania pism do organu nie wskazano, że może dochodzić swych praw na drodze sądowej, to zaś uzasadnia przyjęcie wskazanego na wstępie wniosku.

Przystępując zatem do oceny legalności podjętej czynności uznać trzeba, że narusza ona przepisy prawa w stopniu uzasadniającym uznanie jej bezskuteczności. Organ dysponował bowiem możliwością ustalenia niezbędnych danych w dacie wstrzymania wypłaty świadczenia, niezależnie od tego nie dochował prawem wskazanych warunków uprawniających do podjęcia zaskarżonej czynności.

Przypomnieć trzeba, że Strona po przybyciu do P. w dniu 19 marca 2022 r. (wraz z dziećmi) opuściła to terytorium w dniu 24 marca 2022 r., co odnotował Komendant Straży Granicznej we właściwych rejestrach. Następnie z oświadczeń Skarżącej, mających potwierdzenie w zaświadczeniu Urzędu Gminy Jelenia Góra z dnia 25 sierpnia 2022 r., ponownie uzyskała status U. potwierdzający jej legalny pobyt na terenie R. na podstawie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Z oświadczeń Skarżącej wynikało, że w dniu 11 sierpnia 2022 r. przybyła do P. przez W. i C., czego nie odnotowano we wskazanym rejestrze. W opinii organu wskazana okoliczność wyklucza możliwość pobierania świadczeń, które przyznano Skarżącej na mocy wniosku z dnia 13 marca 2023 r. na okres od dnia 1 czerwca 2023 r. do dnia 31 maja 2024 r.

Zdaniem Sądu pogląd ten nie ma usprawiedliwienia. Stosownie do art. 4 ust. 1 i ust. 1a ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, na podstawie wniosku złożonego w dowolnym organie wykonawczym gminy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nadaje się numer PESEL, o którym mowa w art. 15 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. z 2022 r. poz. 1191) (ust. 1). Obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, któremu numer PESEL nadano przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nadaje się w rejestrze PESEL, na jego wniosek, o którym mowa w ust. 1, status, o którym mowa w art. 8 pkt 24a lit. d ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności, i wprowadza się jego dane do rejestru, o którym mowa w art. 6 ust. 1 (ust. 1a).

Przepis art. 8 pkt 24a lit. d ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. z 2022 r., poz. 1191, dalej: ustawa o ewidencji ludności), stanowi zaś, że w rejestrze PESEL i rejestrach mieszkańców gromadzone są następujące dane m.in.: status cudzoziemca oznaczony jako UKR - w przypadku osoby, której nadano numer PESEL na podstawie art. 4 ustawy z dnia 12 marca 2022r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy - obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, przysługuje prawo do świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2022 r. poz. 1577 i 2140), jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - odpowiednio na zasadach i w trybie określonych w tych przepisach, z wyłączeniem warunku posiadania karty pobytu z adnotacją "dostęp do rynku pracy".

Art. 2 ust. 1 ww. ustawy stanowi, że jeżeli obywatel Ukrainy, o którym mowa w art. 1 ust. 1, przybył legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ust. 4 i deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Do określenia okresu pobytu uznawanego za legalny stosuje się art. 57 § 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 2000 i 2185). Za legalny uznaje się także pobyt dziecka urodzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę, która jest osobą określoną w zdaniu pierwszym, w okresie dotyczącym matki.

Wszystkie dotychczasowe przepisy prawa materialnego przywołano w brzmieniu obowiązującym na dzień przyznania prawa do świadczenia wychowawczego. Dalej zgodnie z art. 3 ww. ustawy Komendant Główny Straży Granicznej prowadzi w systemie teleinformatycznym Straży Granicznej rejestr obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy oraz którzy złożyli wniosek, o którym mowa w art. 4 ust. 1. Zakres informacji przechowywanych w tym rejestrze określa ust. 3.

Dalej zgodnie z art. 26 ust. 3 ww. ustawy obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, prawo do świadczeń, o których mowa w ust. 1, ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym obywatel ten został wpisany do rejestru, o którym mowa w art. 3 ust. 3, a w przypadku świadczeń przysługujących na dziecko - również dziecko zostało wpisane do tego rejestru. Wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w ust. 1, zawiera numer PESEL wnioskodawcy oraz, jeżeli występuje, rodzaj, serię i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy, a w przypadku świadczeń przysługujących na dziecko - numer PESEL dziecka oraz, jeżeli występuje, rodzaj, serię i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy. Dalsze zapisy tej ustawy stanowią, że Komendant Główny Straży Granicznej udostępnia Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, ustalającemu prawo do świadczeń, o których mowa w ust. 1 pkt 2-4, oraz dofinansowania, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, oraz, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw rodziny, organowi właściwemu w rozumieniu ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych ustalającemu prawo do świadczeń, o których mowa w ust. 1 pkt 1, informację o okoliczności, o której mowa w art. 11 ust. 2 (art. 26 ust. 3a). Zgodnie z ust. 3b ww. regulacji informację, o której mowa w ust. 3a, udostępnia się w drodze teletransmisji danych, przepis określa także dane podlegające przekazaniu, w tym informacje o nr PESEL – jeśli został nadany. Przepisy art. 26 ust. 3c, ust. 3e i 3f ww. ustawy stanowią: Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz organ właściwy w rozumieniu ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych mogą wzywać obywatela Ukrainy przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, ubiegającego się lub otrzymującego świadczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-4, oraz dofinansowanie, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, do osobistego stawiennictwa we wskazanej w wezwaniu jednostce organizacyjnej w terminie 3 dni roboczych, w celu złożenia wyjaśnień niezbędnych do prawidłowego ustalenia i realizacji świadczeń lub tego dofinansowania (ust. 3c). Wypłata świadczeń, o których mowa w ust. 1 pkt 1-4, oraz dofinansowania, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, podlega wstrzymaniu, jeżeli otrzymujący te świadczenia lub to dofinansowanie obywatel Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, który został wezwany do osobistego stawiennictwa, nie stawił się we wskazanej jednostce organizacyjnej w wyznaczonym terminie (ust. 3e). W przypadku gdy obywatel Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, który został wezwany do osobistego stawiennictwa, stawił się we wskazanej jednostce organizacyjnej po upływie wyznaczonego terminu, świadczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-4, oraz dofinansowanie, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, wypłaca się od miesiąca następującego po miesiącu, w którym obywatel ten stawił się we wskazanej jednostce organizacyjnej, o ile spełnia warunki uprawniające do świadczeń lub dofinansowania (ust. 3f).

Z kolei na podstawie przepisów ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (art. 14 ust. 4 pkt 1) ZUS jako organ uprawniony do ustalania prawa do świadczeń wychowawczych posiada prawo uzyskiwania informacji z centralnego rejestru, o którym mowa ww. przepisie. Informacje te obejmują dane m.in. o nr PESEL.

Istotne znacznie w sprawie ma także zmiana ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy dokonana na mocy nowelizacji z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 185; dalej: ustawa zmieniająca), która weszła w życie z dniem 28 stycznia 2023 r. Na mocy tego aktu wprowadzono zmiany w art. 3 ust. 3 i art. 4 ust. 17a ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Dotyczyły zakresu informacji objętych rejestrem prowadzonym przez Komendanta Głównego Straży Granicznej poprzez dodanie w art. 3 ust. 3 pkt 2 informacji o dacie przekroczenia granicy RP w kierunku wjazdowym (lit. a) i wyjazdowym (lit. b). Ponadto w art. 4 ust. 17a pkt 1 ustawodawca ustanowił, że status, o którym mowa w art. 8 pkt 24a lit. d ustawy o ewidencji ludności, zwany dalej "statusem UKR", jest automatycznie zmieniany na status, o którym mowa w art. 8 pkt 24a lit. c tej ustawy, po przekazaniu przez Komendanta Głównego Straży Granicznej z rejestru, o którym mowa w art. 3 ust. 3, informacji o wyjeździe z terytorium o którym mowa w art. 11 ust. 2.

Dalsze przepisy art. 4 wskazują, że status UKR może być w pewnych warunkach zmieniany, utracony i przywracany. Ponadto art. 11 ust. 2 otrzymał brzmienie: "Wyjazd obywatela Ukrainy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 30 dni pozbawia go uprawnienia, o którym mowa w art. 2 ust. 1."

Z art. 26 ust. 3a ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy wynika obowiązek udostępnienia przez Komendanta Głównego Straży Granicznej Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych ustalającemu prawo do świadczenia wychowawczego informację o okoliczności, o której mowa w art. 11 ust. 2. Informację, o której mowa w ust. 3a, udostępnia się w drodze teletransmisji danych i obejmuje m.in. informację o datach wjazdów i wyjazdów z terytorium RP (ust. 3b pkt 6 w brzmieniu obowiązującym od dnia 28 stycznia 2023 r.).

Ustawa zmieniająca dodała też przepisy art. 26 ust. 3g, 3h i 3i. Wynika z nich, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest obowiązany do weryfikacji dalszego prawa do świadczenia wychowawczego, w szczególności na podstawie danych dostępnych z rejestrów publicznych, w tym z rejestru, o którym mowa w art. 3 ust. 3, i z rejestru PESEL (ust.3i). Wypłata świadczenia wychowawczego podlega wstrzymaniu, jeżeli otrzymujący te świadczenia obywatel Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, lub dziecko, na które przysługuje świadczenie, wyjedzie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ust. 3g). W przypadku gdy osoba, o której mowa w ust. 3g, wjedzie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, świadczenie wychowawcze wypłaca się od miesiąca, w którym wstrzymano ich wypłatę, o ile są spełnione warunki uprawniające do tego świadczenia(ust. 3h).

Z powołanych regulacji wynika, że ZUS ma obowiązek weryfikacji zasadności wywnioskowania o przyznanie świadczenia przez obywatela Ukrainy, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy oraz kontroli dalszego pobierania świadczenia, uprawnienia te zostały wzmocnione po dniu 28 stycznia 2023 r. W obu przypadkach organ jest uprawniony do korzystania z rejestru prowadzonego przez Komendanta Głównego Straży Granicznej (zawierającego m.in. informacje o dacie wjazdu i wyjazdów z terytorium RP) oraz rejestru PESEL (w zawierającego informację o statusie cudzoziemca - UKR).

Do dnia 28 stycznia 2023 r. wypłata świadczenia podlegała wstrzymaniu w przypadku, gdy uprawniony do świadczeń został wezwany do osobistego stawiennictwa, nie stawił się we wskazanej jednostce organizacyjnej w wyznaczonym terminie. Zaś od dnia 28 stycznia 2023 r. także wówczas, gdy osoba uprawniona wyjedzie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Przy czym z wcześniejszych regulacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy wynika, że jeżeli organ poweźmie wątpliwości w tym zakresie może wezwać obywatela Ukrainy do osobistego stawiennictwa w celu złożenia wyjaśnień niezbędnych do prawidłowego ustalenia i realizacji świadczenia wychowawczego. W postępowaniu w ww. zakresie stosuje się przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2023 r., poz. 775, ze zm., dalej: k.p.a), ponieważ ustawodawca wyraźnie wskazał przypadki wyłączenia jego stosowania, które nie obejmują ani przyznawania oraz uchylenia i zmiany świadczenia wychowawczego, ani wstrzymania wypłaty tego świadczenia, ani prowadzenia postępowania wyjaśniającego w tym zakresie. (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 12 marca 2024 r. sygn. akt IV SA/Wr 316/23, dostępne w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych, dalej: CBOSA).

Przenosząc te uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy dostrzec trzeba, że organ w sposób nieuprawniony wstrzymał wypłatę świadczeń Skarżącej. Jakkolwiek istotnie dane w rejestrach Komendanta Straży Granicznej nie zostały zweryfikowane ale istotne jest to, że na dzień składania wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego Skarżąca jak i jej dzieci były już w kraju, co potwierdzały zapisy z rejestru PESEL i wydane w tym zakresie zaświadczenie. W przedłożonych przez Stronę zaświadczeniach znajdują się zapisy o statusie U., a zmiana datowana jest na dzień 25 sierpnia 2022 r. Do tych danych zarówno w dacie składania wniosku jak i wstrzymania czynności organ miał dostęp. Jednocześnie brak jakichkolwiek informacji o tym aby w rozważanym okresie oświadczeniowym po dniu 25 sierpnia 2022 r. Skarżąca wraz z dziećmi opuszczali P. na okres powodujący utratę spornych uprawnień, brak zatem podstaw do wstrzymania wypłaty spornego świadczenia w maju 2024 r. Błąd organu wynikał z braku sprawdzenia dostępnych rejestrów oraz zastosowania trybu opisanego w art. 26 ust. 3c i ust. 3e ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Co istotne Skarżąca w toku prowadzonego postępowania informowała organ o posiadanym statusie. Organ działania Skarżącej i informacje od niej pochodzące zignorował, wskazując na konieczność zgłoszenia ww. informacji właściwemu organowi straży granicznej zamiast wdrożyć procedurę wyjaśnienia wątpliwości – o ile takie by powstały pomimo weryfikacji danych z ww. rejestrów – uregulowanej w art. 26 ust. 3c ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Działanie ZUS narusza wskazane przepisy art. 26 ust. 3g i 3c ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z art. 7, art. 10 § 1, art. 11, art. 77 i art. 80 k.p.a.

ZUS miał zapewniony i niekwestionowany kontakt ze Skarżącą w trybie i na zasadach przewidzianej ustawowo komunikacji elektronicznej z ZUS, co pozwalało na realizację zasady czynnego udziału strony w postępowaniu wyrażonej również w ww. art. 26 ust. 3c ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Zaniedbał też rzetelnego wykonania obowiązku weryfikacji realizacji świadczenia wychowawczego w oparciu o dostępne rejestry. Akta administracyjne sprawy nie potwierdzają, że organ nie miał w styczniu 2023r. dostępu do danych, pochodzących z rejestru PESEL o statusie U. jej i dzieci. To zaś wskazuje na brak podstaw do wstrzymania wypłaty spornego świadczenia, a zatem czynność tą należało uznać za bezskuteczną.

Na marginesie dostrzec trzeba, że skoro Skarżącą natychmiast, bo już po pierwszym wezwaniu organu, zgłaszała zastrzeżenia do wstrzymania wypłaty świadczenia i podejmowała starania oraz w ramach osobistego stawiennictwa w oddziale ZUS dotyczące wyjaśnienia swojej sytuacji w kontekście tego uprawnienia, to organ nie może okoliczności tych pominąć większą wagę procesową nadając automatycznej procedurze weryfikacyjnej. Zastrzeżenia Skarżącej stanowią bowiem bezwzględną podstawę do weryfikacji ustaleń organu, podjętych z wykorzystaniem wyłącznie systemu teleinformatycznego. Skoro Skarżąca kwestionowała wstrzymanie wypłaty świadczenia wychowawczego, organ miał obowiązek wyjaśnić okoliczności podawane przez Skarżącą - w ramach procedury administracyjnej i dostępnych instrumentów procesowych - czego niewątpliwie nie uczynił.

Końcowo wskazać trzeba, że stosownie do art. 3 ust. 5 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy Komendant Główny Straży Granicznej umieszcza dane w rejestrze, o którym mowa w ust. 3, w terminie 30 dni od dnia przekazania przez organy gminy informacji o złożeniu wniosku, o którym mowa w art. 4 ust. 1. Zatem obowiązkiem organu wskazanego w art. 4 ust. 1 ww. ustawy jest przekazanie Komendantowi Głównemu Straży Granicznej informacji o wniosku złożonym przez uprawnionych i nadania im statusu UKR. Zaniechania, czy błędy po stronie właściwych organów nie mogą obciążać wnioskodawców, stąd zdaniem Sądu uprawnienie organu przyznającego świadczenia do wglądu i pozyskiwania danych z obu rejestrów.

W tym stanie rzeczy Sąd - na podstawie art. 146 § 1 w związku z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c oraz na podstawie art. 53 § 1 zdanie drugie p.p.s.a. - stwierdził bezskuteczność zaskarżonej czynności ZUS wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego.