Wyrok z dnia 2024-10-22 sygn. II SA/Ol 517/24

Dnia 22 października 2024 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Tadeusz Lipiński Sędziowie sędzia WSA Marzenna Glabas sędzia WSA Ewa Osipuk (spr.) po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 22 października 2024 roku sprawy ze skargi R. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Elblągu z dnia [...] nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia nienależnie pobranego zasiłku stałego - oddala skargę.

Decyzją z [...] r., Dyrektor [...] Centrum Usług Społecznych (dalej jako: "organ pierwszej instancji", "organ pomocy społecznej"), działająca z upoważnienia Prezydenta Miasta E. odmówiła R. W. (dalej jako: "strona", "skarżący"), umorzenia w całości kwoty 45 248,07 zł nienależnie pobranego zasiłku stałego za okres od 1.12.2017 r. do 20.06.2019 oraz od 1.07.2019 r. do 31.10. 2023 r.

W uzasadnieniu decyzji organ pomocy społecznej wyjaśnił, że strona była objęta pomocą finansową w formie zasiłku stałego. W dniu 3 listopada 2023 r. skarżący wyraził zgodę na uchylenie od dnia 1 listopada 2023 r. decyzji przyznającej zasiłek stały, ze względu na przyznanie świadczenia rentowego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z [...] r., wykonując wyrok Sądu, przyznał stronie prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 1 lipca 2019 r. do 30 września 2024 r., a na rachunek bankowy skarżącego została przekazana kwota 40 969,70 zł tytułem świadczenia rentowego wraz z wyrównaniem.

Powołując przepis art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901 z późn. zm; aktualnie Dz. U. z 2024 r. poz. 1283

z późn. zm., dalej jako: "u.p.s."), organ pierwszej instancji wyjaśnił, że zgodnie z tym przepisem osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone

o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych - centrum usług społecznych. Przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący i obliguje ZUS do dokonywania potrąceń. Organ wyjaśnił nadto, że w takim przypadku nie ma on kompetencji do zwolnienia skarżącego z obowiązku zwrotu zasiłku stałego, a w sprawie nie ma zastosowania art. 104 u.p.s., organ pomocy społecznej nie może zatem umorzyć kwoty przedstawionej do potrącenia organowi rentowemu.

Od ww. decyzji odwołał się skarżący, podnosząc swoją trudną sytuacje finansową i zdrowotną.

Decyzją z [...] r., Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Elblągu (dalej: "Kolegium", "organ odwoławczy") uchyliło zaskarżoną decyzję w całości i umorzyło postępowanie organu pierwszej instancji.

W uzasadnieniu Kolegium opisało stan faktyczny sprawy i powołało treść art. 99 ust. 1 u.p.s. Wskazało, że potrącenie pobranych tytułem zasiłku kwot za okres, za który przyznano rentę następuje z mocy prawa. Potrącenie przedmiotowej należności przez ZUS jest obligatoryjne, a kwota zasiłku stałego pobieranego w okresie, za który zostało przyznane świadczenie emerytalno-rentowe, wyliczona do potrącenia nie jest świadczeniem nienależnie pobranym. Dodano, że to na organie rentowym ciąży obowiązek stosowania art. 99 ust. 1 u.p.s., a z pisma ZUS z 4 stycznia 2024 r. wynika, iż z dniem 20 stycznia przystąpiono do realizacji potrąceń z tytułu zasiłków, które zostały wypłacone stronie. Ostatecznie Kolegium podkreśliło, że na gruncie przepisu art. 99 ust. 1 u.p.s. wyłączona jest możliwość wydania decyzji w przedmiocie świadczeń nienależnie pobranych i ich zwrotu, a w konsekwencji i ulg w tym zakresie. W tej materii nie znajduje bowiem zastosowania przepis art. 104 ust. 4 u.p.s., a organ pomocy społecznej nie może orzekać w kwestii umorzenia kwoty przedstawionej do potrącenia organowi rentowemu.

Skarżący w skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie zarzucił organom "dopuszczenie się wielu nieprawidłowości". Podał, że ZUS wypłacił mu rentę za okres od 11 listopada 2017 r. do 30 czerwca 2019 r. Był on w MOPS

i otrzymał informację, że nie będzie musiał oddawać zasiłku stałego, ZUS mu nic nie potrącał. Po złożeniu oświadczenia i rezygnacji z zasiłku stałego organ nie poinformował go, że występuje o zwrot nienależnie pobranego zasiłku. Dowiedział się

o tym dopiero jak ZUS zaczął mu potrącać kwotę 166 zł. Raz jeszcze wniósł

o umorzenie nienależnie pobranego zasiłku stałego, ponieważ jest w trudnej sytuacji życiowej; ponosi znaczne koszty leczenia, jego stan zdrowia się pogarsza, nie ma on środków, aby zwrócić zasiłek stały.

W odpowiedzi na skargę, Kolegium wniosło o jej oddalenie podtrzymując stanowisko i argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zważył, co następuje:

W myśl art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1267), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości m. in. przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym zgodnie z § 2 tego artykułu kontrola, o której mowa, jest sprawowana pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sąd rozpoznaje sprawę rozstrzygniętą zaskarżonym aktem z punktu widzenia kryterium legalności, to jest zgodności z prawem całego toku postępowania administracyjnego i prawidłowości zastosowania prawa materialnego. Zgodnie zaś z art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2024 r. poz. 935, dalej jako: "p.p.s.a.") sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz wskazaną podstawą prawną.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że przedmiotowa skarga została przez Sąd rozpoznana na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym na podstawie

art. 119 pkt 2 p.p.s.a., zgodnie z którym sprawa może być rozpoznana w trybie uproszczonym, jeżeli strona zgłosi wniosek o skierowanie sprawy do rozpoznania

w trybie uproszczonym, a żadna z pozostałych stron w terminie czternastu dni od zawiadomienia o złożeniu wniosku nie zażąda przeprowadzenia rozprawy. Jak wynika

z akt sprawy, wniosek taki został złożony przez organ w odpowiedzi na skargę,

a skarżący nie sprzeciwił się temu w przepisanym terminie.

W wyniku analizy akt sprawy Sąd stwierdził, że skarga nie jest uzasadniona. Zaskarżone rozstrzygnięcie nie narusza bowiem ani prawa materialnego, ani też organ odwoławczy nie naruszył reguł procedury administracyjnej w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, bądź skutkującym wznowieniem tego postępowania. Tymczasem, zgodnie z art. 145 § 1 p.p.s.a., dopiero stwierdzenie tego rodzaju naruszenia prawa uzasadnia uwzględnienie skargi.

Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie jest decyzja Kolegium, którą uchyliło ono decyzję organu pierwszej instancji o odmowie umorzenia kwoty nienależnie pobranego zasiłku stałego i umorzyło postępowanie organu pierwszej instancji, na podstawie art. 138 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 572, dalej jako: "k.p.a."). Jest to więc decyzja

o charakterze procesowym, której celem nie jest dokonanie zmian w sytuacji prawnej strony, ale zakończenie postępowania w sprawie, która z powodu istotnych wadliwości (głównie materialnoprawnych) nie powinna być w ogóle rozpatrywana (A. Skóra [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz do art. 127-269. Tom III, red.

M. Karpiuk, P. Krzykowski, Olsztyn 2021, LEX/el.). Z taką też sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie.

Jak słusznie wskazało Kolegium, zgodnie z art. 99 ust. 1 u.p.s. osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej.

Z powołanego przepisu wprost wynika, że ustawodawca nakazuje zwrot zasiłków w przypadku równoległej wypłaty emerytury lub renty. W świetle zasady pomocniczości świadczenia z pomocy społecznej nie powinny wyprzedzać świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Wspomnianego zwrotu dokonuje się przez potrącenie, zmniejszając kwotę świadczenia z ubezpieczeń społecznych. Jak podkreśla się w orzecznictwie sądowoadministracyjnym, dokonane w trybie art. 99 ust. 1 u.p.s. potrącenie następuje

z mocy prawa (por. np. wyrok NSA z 20 czerwca 2017 r., sygn. akt I OSK 756/16; wyrok NSA z 11 marca 2011 r., sygn. akt I OSK 1942/10 czy wyrok WSA w Łodzi

z 17 września 2024 r., sygn. akt II SA/Łd 496/24 – dostępne w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych, dalej jako: "CBOSA"). Co również istotne dla dokonania potrącenia nie jest wymagana zgoda osoby zainteresowanej, a samo potrącenie, którego dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Fakt, że następuje to z mocy prawa, oznacza, że w tym przedmiocie nie wydaje się odrębnej decyzji administracyjnej.

Skarżącemu wyjaśnić należy, że bezwzględnie obowiązujący charakter, obliguje ZUS do dokonania potrącenia. Organ, który wypłacił zasiłek stały lub zasiłek okresowy, nie ma w tym zakresie kompetencji do zwolnienia strony zobowiązanej z obowiązku zwrotu zasiłku. Organ, który wypłacił zasiłek stały nie ma w tym zakresie kompetencji do zwolnienia strony z obowiązku zwrotu zasiłku, a w sprawie nie znajduje zastosowania art. 104 u.p.s. – organ pomocy społecznej nie może zatem umorzyć kwoty przedstawionej do potrącenia organowi rentowemu (I. Sierpowska [w:] Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. VI, Warszawa 2023, LEX/el.). Podkreślenia wymaga, że art. 104 ust. 4 u.p.s. jest jedynym przepisem, który daje organom możliwość rozważenia zasadności umorzenia świadczeń przyznanych w ramach pomocy społecznej,

a podlegających z różnych przyczyn zwrotowi. Dotyczy on jednak jedynie świadczeń przyznanych z zastrzeżeniem zwrotu oraz świadczeń nienależnie pobranych. Pobrany przez skarżącego zasiłek stały nie był natomiast ani świadczeniem otrzymanym

z zastrzeżeniem zwrotu, o którym mowa w art. 41 pkt 2 u.p.s. czy art. 96 ust. 2 u.p.s.,

a także nie był świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu tej ustawy.

Z tego względu organ pierwszej instancji nie mógł w ogóle merytorycznie ocenić wniosku o umorzenie należności i prowadzić postępowania w tej sprawie. Prawidłowo więc Kolegium uchyliło zaskarżoną decyzję organu pierwszej instancji i umorzyło postępowanie. Natomiast kontrola prawidłowości przyznania i stosowania instytucji potrącenia świadczeń emerytalno-rentowych leży poza właściwością sądów administracyjnych, bowiem odbywa się w ramach postępowania przed sądem powszechnym.

Mając na uwadze powyższe, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie, na podstawie art. 151 p.p.s.a. skargę oddalił.