Wyrok z dnia 2024-05-14 sygn. II SA/Rz 138/24

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w składzie następującym: Przewodniczący SNSA Jerzy Solarski /spr./ Sędziowie WSA Karina Gniewek - Berezowska WSA Maria Mikolik Protokolant starszy specjalista Anna Mazurek-Ferenc po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 maja 2024 r. sprawy ze skargi P. C. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Przemyślu z dnia 21 listopada 2023 r. nr SKO.4112.14.2023 w przedmiocie odmowy umorzenia należności wypłaconych tytułem świadczeń z funduszu alimentacyjnego stwierdza nieważność zaskarżonej decyzji i decyzji Burmistrza Miasta [...] z dnia 23 czerwca 2023 r., znak SR.AL.AK.4321.8.2023.

Decyzją z 21 listopada 2023 r. nr SKO.4112.14.2023, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Przemyślu (dalej: "Kolegium"), na podstawie art.138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2023 r., poz. 775 ze zm., dalej: "K.p.a.") oraz art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tj. Dz. U. z 2023 r., poz.1993, dalej: "ustawa"), utrzymało w mocy decyzję Burmistrza [...] (dalej: "Burmistrz"/"organ I instancji") z 23 czerwca 2023 r. nr SR.AL.AK.4321.8.2023 w sprawie odmowy umorzenia P.C. (dalej: "Skarżący") całości zadłużenia w łącznej kwocie 37.055,96zł z tytułu wypłaconych osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz należności z tytułu ustawowych odsetek.

W uzasadnieniu stwierdzone zostało, że wnioskiem z 22 maja 2023 r. Skarżący wystąpił do Burmistrza z prośbą o całkowite umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego na rzecz osób uprawnionych, tj. A. i M., w kwocie 37 055,96 zł (świadczenia wypłacone z funduszu alimentacyjnego przez Burmistrza i Wójta Gminy [...]) oraz kwoty 32.275,91 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie. W uzasadnieniu Skarżący opisał swoją trudną sytuację życiową, wskazał na zły stan zdrowia swój i swojej żony oraz trudną sytuację materialną rodziny spowodowaną niskimi dochodami. Do prośby załączył także liczną dokumentację potwierdzającą opisaną sytuację.

Organ I instancji przeprowadził szczegółowe postępowanie dowodowe oraz dokonał analizy sytuacji Skarżącego. Ustalenia zawarł w decyzji. Odmawiając umorzenia Burmistrz stwierdził, że trudna sytuacja wnioskodawcy powstała z przyczyn zależnych od niego samego, odnosząc się do bardzo osobistych argumentów wnioskodawcy zawartych we wniosku. W sprawie nie stwierdzono nadzwyczajnych przypadków w sytuacji dłużnika uzasadniających zastosowanie art. 30 ust. 2 ustawy. Sytuacja materialna wnioskodawcy na obecną chwilę jest trudna, to jednak istnieje szansa spłaty zadłużenia wobec Skarbu Państwa w dłuższym czasie. Uznanie administracyjne nie pozwala zatem organowi na dowolność w załatwieniu sprawy, ale jednocześnie nie nakazuje spełnienia każdego żądania obywatela. Interes społeczny, tj. racjonalne i oszczędne gospodarowanie środkami publicznymi, jak również ewentualne przysporzenie majątku, np. z tytułu podjęcie zatrudnienia przez zobowiązanego w przyszłości uniemożliwia zastosowanie ulgi.

W odwołaniu Skarżący powtórzył argumenty powołane we wniosku.

Kolegium odwołania nie uwzględniło i wskazało na preambułę do ustawy z której wprost wynika, że dostarczanie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb, a w szczególności dzieciom, jest w pierwszej kolejności obowiązkiem członków ich rodziny wskazanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, a wspieranie osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności wyegzekwowania alimentów należy łączyć z działaniami zmierzającymi do zwiększenia odpowiedzialności osób zobowiązanych do alimentacji. Uwzględniając powyższe Kolegium stwierdziło, że przewidziana w art. 30 ust. 2 ustawy możliwość udzielenia, na wniosek dłużnika alimentacyjnego, ulgi w spłacie należności wypłaconych tytułem świadczeń alimentacyjnych, stanowi wyjątek od zasady zawartej w art. 27 ust. 1 ustawy, który to przepis przewiduje obowiązek zwrotu przez dłużnika alimentacyjnego organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami. Umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego z odsetkami ma więc charakter wyjątkowy i zachodzi jedynie wówczas, gdy na skutek obiektywnych okoliczności sytuacja dochodowa i rodzinna uniemożliwia zobowiązanemu wywiązanie się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego. Uznaniowy charakter decyzji, wybór sposobu załatwienia wniosku strony o umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego zależy wyłącznie od woli organu właściwego wierzyciela nawet wtedy, gdy w sprawie zachodzą przesłanki uzasadniające jego uwzględnienie.

Kolegium wskazało, że uwidoczniony w aktach sprawy materiał dowodowy wskazuje, że szczegółowe postępowanie wyjaśniające w zakresie przesłanek wynikających z art. 30 ust. 2 ustawy zostało przeprowadzone. Stan zdrowotny oraz finansowy wnioskodawcy nie jest na tyle zły, aby uniemożliwiał podjęcie zatrudnienia. Ponadto, pomimo obecnej trudnej sytuacji finansowej nie jest wykluczone, że w przyszłości będzie możliwa spłata zadłużenia, jeśli się weźmie pod uwagę wiek odwołującego się. Umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego winno być bowiem zarezerwowana jedynie do takich sytuacji, które nie rokują żadnej szansy, ani też nadziei na jakąkolwiek poprawę sytuacji życiowej, zdrowotnej, materialnej i dochodowej, która ma charakter nieodwracalny. Kolegium dodało również, że niemożność podjęcia zatrudnienia spowodowana niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym nie musi oznaczać, że ma ona charakter stały i w przyszłości nie ulegnie zmianie (orzeczenie wydano na czas określony, tj. do 31 grudnia 2023 r.) Nie można więc wykluczyć, że sytuacja finansowa odwołującego się może ulec poprawie. Również wiek odwołującego się (44 lata) nie wskazuje na to, aby w przyszłości nie mógł on podjąć zatrudnienia i z tego tytułu osiągać dochody, które pozwolą na spłatę zadłużenia. W konkluzji Kolegium stwierdziło, że Burmistrz podjął słuszną decyzję uznając, że nie zachodzą przesłanki do umorzenia powstałego zadłużenia. Powstanie zadłużenia i obowiązek jego uregulowania jest następstwem zaniechania przez Skarżącego wywiązywania się wobec swoich dzieci z obowiązku alimentacyjnego. Uznanie administracyjne nie pozwala zatem organowi na dowolność w załatwieniu sprawy, ale jednocześnie nie nakazuje mu spełnienia każdego żądania obywatela. O istnieniu ważnego interesu strony nie decyduje jej subiektywne przekonanie, lecz obiektywne kryteria, zgodne z powszechnie aprobowaną hierarchią wartości. Nawet bardzo trudna sytuacja materialna czy zdrowotna nie uzasadnia sama z siebie umorzenia należności. Zawsze bowiem podstawą do przejęcia (czasowego) przez Państwo obowiązku alimentacyjnego rodzica jest bezskuteczność egzekucji należnych alimentów, spowodowana z reguły bardzo trudną sytuacją materialną, rodzinną zobowiązanego. Dotyczy to zatem z definicji osób w bardzo trudnej sytuacji materialnej i rodzinnej. Dla zwolnienia się z tego obowiązku dłużnik winien wskazać na okoliczności szczególne, wykraczające poza przyczyny przejęcia obowiązku alimentacyjnego przez Państwo. W tym wypadku stan zdrowia Skarżącego i jego żony, czy stan majątkowy nie stanowi sam w sobie przesłanki, która umożliwiłaby umorzenie należności z tytułu świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej. Wbrew twierdzeniom Skarżącego organ I instancji nie przekroczył granic uznania administracyjnego wyznaczonych w art. 30 ust. 2 ustawy.

W skardze Skarżący zaskarżył decyzję Kolegium w całości i wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości oraz utrzymanej tym rozstrzygnięciem w mocy decyzji Burmistrza. Zaskarżonej decyzji zarzucił naruszenie prawa materialnego i procesowego mający istotny wpływ na wynik sprawy, a to:

- art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów poprzez niewłaściwe zastosowanie tego przepisu wyrażające się w uznaniu, że brak jest podstaw do uznania dowolności decyzji Burmistrza odmawiającej uwzględnienia wniosku o umorzenie w całości zadłużenia z tytułu wypłaconych osobie uprawnionej do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz należności z tytułu ustawowych odsetek za opóźnienie naliczanych do dnia spłaty - pomimo, że sytuacja Skarżącego daje podstawy do zastosowania tego przepisu zgodnie z wnioskiem, co winno skutkować uchyleniem decyzji, a nie jej utrzymaniem w mocy;

- prawa procesowego, poprzez wadliwe uznanie, że organ orzekający podjął wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia sprawy, rozpatrzył cały materiał dowodowy a jego ocena była prawidłowa, zgodna z zasadą swobodnej oceny dowodów, pomimo braku kompleksowej i właściwej oceny zebranych w sprawie dowodów, w tym dokumentów dotyczących sytuacji dochodowej i rodzinnej, nie wliczenie w wydatki całkowitej kwoty czynszu, tj. 346,78 zł w sytuacji, gdy organ wliczył dodatek mieszkaniowy w kwocie 210,05 zł +21,95 zł ryczałt na zakup opału do dochodów, jak również wliczenie przez organ na poczet dochodów rodziny świadczeń rodzinnych, społecznych, co spowodowało bezpodstawną odmowę umorzenia zobowiązań.

W obszernym uzasadnieniu skargi Skarżący odniósł się do okoliczności mających wpływ na brak możliwości spłaty zadłużenia. Podkreślił, że nie jest w stanie podjąć żadnej pracy, co potwierdza załączone do skargi zaświadczenie lekarskie. Brak jest także dla niego ofert pracy w urzędzie ze względu na stan zdrowia. Zarzucił, że Kolegium błędnie oceniło stan jego zdrowia w perspektywie podjęcia ewentualnej pracy. Spowodowało to błędne przyjęcie, że sytuacja ekonomiczna i rodzinna Skarżącego nie odbiega praktycznie od normy i rokuje na podjęcie pracy, w sytuacji gdy tak nie jest. Przez siedem lat nie otrzymał bowiem żadnej oferty pracy ze względu na stan zdrowia. Żona także jest trwale niezdolna do pracy z uwagi na swoje schorzenie. Zatem całokształt okoliczności dawał podstawę do uchylenia decyzji organu I instancji, a nie do utrzymania jej w mocy.

W odpowiedzi na skargę Kolegium wniosło o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

skarga zasługuje na uwzględnienie z przyczyn, które Sąd wziął pod rozwagę z urzędu.

I. Stan sprawy jest następujący. Wnioskiem z 22 maja 2023 r. Skarżący zamieszkały w P. wystąpił z prośbą o całkowite umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego na rzecz osób uprawnionych, tj. synów A. i M., w łącznej kwocie 37.055,96 zł. Burmistrz, prowadząc postępowanie wyjaśniające na podstawie zaświadczenia Komornika przy SR w [....] z 15 marca 2023 r. ustalił, że świadczenie przez Burmistrza dla A. i M. wypłacane było w okresie od lipca 2010 r. do września 2012 r. Wysokość tego zadłużenia na dzień 12 maja 2023 r. wynosiła 18.364,40 zł z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz tytułem ustawowych odsetek za opóźnienie, dalszą kwotę 19.602,66 zł (zaświadczenie Burmistrza z 12 maja 2023 r). Niezależnie od tego, zadłużenie Wnioskodawcy na rzecz Wójta Gminy [...], jako organu właściwego dla wierzyciela, który wypłacał świadczenia na rzecz osób uprawnionych, tj. A. oraz M. w okresie od stycznia 2013 r. do kwietnia 2015 r., z tytułu należności głównej wynosi 18.691,56 zł oraz tytułem odsetek na dzień 10 maja 2023 r. – 12.673,25 zł (zaświadczenie Wójta Gminy [...] z 10 maja 2023 r.). Po zbadaniu sytuacji majątkowej i rodzinnej oraz ustaleniu, że całość zadłużenia Wnioskodawcy obejmuje kwotę należności wypłaconych z funduszu alimentacyjnego wynoszącą 37.055,96 zł (18.364,40 zł + 18.691,56 zł), a także należne odsetki ustawowe, decyzją z dnia 26 maja 2023 r. odmówił umorzenia tych kwot. W podstawie prawnej decyzji Burmistrz powołał art. 30 ust. 1 i ust. 2 ustawy, natomiast w uzasadnieniu rozważania sprowadził do oceny przesłanek określonych przepisem art. 30 ust. 2 ustawy. Kolegium, po rozpatrzeniu odwołania Wnioskodawcy, decyzją z dnia 21 listopada 2023 r. na podstawie art. 30 ust. 2 ustawy, utrzymało w mocy zaskarżone rozstrzygnięcie. Decyzja Kolegium stanowi przedmiot skargi.

II. Materialnoprawną podstawę zaskarżonej decyzji stanowi art. 30 ust. 2 ustawy. Przepis ten umożliwia, na wniosek dłużnika alimentacyjnego, umorzenie jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczenie terminu płatności albo rozłożenie na raty, z uwzględnieniem sytuacji dochodowej i rodzinnej. Natomiast art. 30 ust. 1 ustawy stanowi, że organ właściwy dłużnika może umorzyć należności, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 ustawy, w łącznej wysokości: 1) 30%, jeżeli egzekucja wobec dłużnika alimentacyjnego jest skuteczna przez okres 3 lat w wysokości miesięcznej nie niższej niż wysokość zasądzonych alimentów; 2) 50%, jeżeli egzekucja wobec dłużnika alimentacyjnego jest skuteczna przez okres 5 lat w wysokości miesięcznej nie niższej niż wysokość zasądzonych alimentów; 3) 100%, jeżeli egzekucja wobec dłużnika alimentacyjnego jest skuteczna przez okres 7 lat w wysokości miesięcznej nie niższej niż wysokość zasądzonych alimentów. Z przepisu art. 30 ust. 3 ustawy wynika z kolei, że rozpoznanie wniosku złożonego przez dłużnika alimentacyjnego odbywa się po przeprowadzeniu postępowania jurysdykcyjnego, kończącego się wydaniem decyzji administracyjnej.

Nie ulega wątpliwości, że przepis art. 30 ust. 1 ustawy może być stosowany wyłącznie przez organ właściwy dłużnika, zaś kompetencje określone w art. 30 ust. 2 ustawy znajdują się w obszarze właściwości rzeczowej organu właściwego wierzyciela. Podane pojęcia zostały przez ustawę jasno zdefiniowane. Organem właściwym dłużnika, w myśl art. 2 pkt 9 ustawy, jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego. Natomiast organem właściwym wierzyciela jest wójt, burmistrza lub prezydent miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej, co wynika z definicji ustawowej z art. 2 pkt 10 ustawy. Zatem kompetencje do wydania decyzji wynikające z art. 30 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy, co do zasady, dotyczą dwóch różnych organów, aczkolwiek może wystąpić sytuacja, że organ właściwy wierzyciela może być jednocześnie organem właściwym dłużnika. Sytuacja taka będzie miała miejsce, jeżeli organ jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania zarówno osoby uprawnionej, jak i dłużnika alimentacyjnego.

III. W rozpoznawanej sprawie takie scalenie kompetencji organu administracji (Burmistrza) nie miało miejsca w odniesieniu do całej kwoty należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, która objęta została decyzją 23 czerwca 2023 r., ze względu na różne adresy zamieszkania uprawnionych oraz dłużnika. Otóż z ustaleń organów wynika, że Burmistrz jest organem właściwym w rozumieniu art. 30 ust. 2 ustawy, jedynie w odniesieniu do świadczeń wypłaconych na osoby uprawnione w okresie od lipca 2010 r. do września 2012 r. Wysokość tego zadłużenia na dzień 12 maja 2023 r. wynosiła 18.364,40 zł z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz tytułem ustawowych odsetek za opóźnienie, dalszą kwotę 19.602,66 zł. Natomiast Burmistrz nie jest organem właściwym w odniesieniu do świadczeń wypłaconych na rzecz osób uprawnionych, tj. A. oraz M. w okresie od stycznia 2013 r. do kwietnia 2015 r. W tej części zadłużenia organem właściwym jest Wójt Gminy [...], który wypłacał świadczenia na rzecz osób uprawnionych. Zatem Burmistrz orzekając o odmowie umorzenia zadłużenia obejmującego także świadczenia (i odsetki) wypłacone przez Wójta Gminy [...], był organem niewłaściwym w świetle art. 30 ust. 2 ustawy. Wadę tę zaakceptowało Kolegium, utrzymując w mocy decyzję Burmistrza.

W myśl art. 145 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2023 r., poz. 1634 ze zm., dalej: "P.p.s.a."), Sąd uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie stwierdza nieważność decyzji lub postanowienia w całości lub w części, jeżeli zachodzą przyczyn określone w art. 156 K.p.a. lub w innych przepisach. Zgodnie z art. 156 § 1 pkt 1 K.p.a., organ administracji stwierdza nieważność decyzji, która wydana został z naruszeniem przepisów o właściwości.

Ponieważ organy obu instancji naruszyły swoją właściwość orzekając także o zadłużeniu, dla którego organem właściwym w świetle art. 30 ust. 2 ustawy jest Wójt Gminy [...], dlatego zaskarżona i poprzedzająca ją decyzją podlegają stwierdzeniu nieważności, na podstawie art. 145 § 1 pkt 2 P.p.s.a. w zw. z art. 156 § 1 pkt 1 K.p.a., w zw. z art. 134 P.p.s.a.

Ze względu na stwierdzenie nieważności decyzji organów obu instancji Sąd nie oceniał zasadności odmowy umorzenia należności z tytułu wypłaconych alimentów.

Rozpoznając ponownie wniosek Skarżącego z 22 maja 2023 r. Burmistrz ograniczy postępowanie do świadczeń, które były wypłacane z funduszu alimentacyjnego przez ten organ. Natomiast w odniesieniu do świadczeń wypłaconych przez Wójta Gminy [...] (organu właściwego wierzyciela), postąpi zgodnie z art. 65 § 1 K.p.a.