Wyrok z dnia 2023-12-05 sygn. I OSK 2097/22

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Mariola Kowalska Sędziowie: sędzia NSA Karol Kiczka (spr.) sędzia del.WSA Anna Wesołowska po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej M.S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 7 lipca 2022 r., sygn. akt III SA/Gd 842/21 w sprawie ze skargi M.S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku z dnia 14 lipca 2021 r. nr SKO Gd/1284/21 w przedmiocie uznania za osobę uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych oddala skargę kasacyjną.

Wyrokiem z dnia 7 lipca 2022 r., sygn. akt III SA/Gd 842/21 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku oddalił skargę [...] na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku z dnia 14 lipca 2021 r. nr SKO Gd/1284/21 w przedmiocie uznania za osobę uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych.

Wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym.

Zaskarżoną do Sądu decyzją Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Gdańsku utrzymało w mocy decyzję Wójta Gminy Pruszcz Gdański z dnia 21 stycznia 2021 r. uznającą [...] za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Zdaniem organu odwoławczego, w związku z otrzymaniem wniosku wraz z zaświadczeniem o bezskuteczności egzekucji organ I instancji prawidłowo, zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, wezwał [...] do stawienia się w siedzibie organu w celu przeprowadzenia wywiadu alimentacyjnego i ustalenia sytuacji majątkowej i życiowej dłużnika. Ponieważ dłużnik nie odpowiedział na nie w żaden sposób, organ I instancji miał prawo wydać decyzję o uznaniu za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, co stanowi sankcję za uniemożliwienie przeprowadzenia wywiadu alimentacyjnego przez dłużnika lub odmowę złożenia oświadczenia majątkowego (art. 5 ust. 3 ustawy).

Skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku na powyższą decyzję wniósł [...].

Sąd I instancji uznał, że skarga jest nieuzasadniona. W ocenie Sądu, decyzja wydawana na podstawie art. 5 ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów ma charakter związany, zaistnienie przesłanek pozytywnych, o których mowa w art. 5 ust. 3, przy nie stwierdzeniu wystąpienia przesłanki negatywnej z art. 5 ust. 3a ustawy oznaczało konieczność wydania decyzji uznającej stronę za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od alimentacji. Skarżący nie wykazał, by w okresie ostatnich 6 miesięcy przed wydaniem decyzji przez organ I instancji wywiązywał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów. W sprawie zaistniały zatem przesłanki uznania skarżącego za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł [...] zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

I. naruszenie przepisów postępowania, które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

1. art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. poprzez odmowę uchylenia decyzji Organu pomimo naruszenia przepisów postępowania art. 138 par. 1 ust. 2 k.p.a. w zw. z art. 7 w zw. z art. 75 § 1 w zw. z art. 77 § 1 k.p.a. poprzez bezprawne utrzymanie w mocy decyzji I instancji w sytuacji braku wyczerpującego, rzetelnego i wszechstronnego rozpatrzenia materiału sprawy, w szczególności braku weryfikacji, czy Skarżący w rzeczywistości uchyla się od zobowiązań alimentacyjnych i czy zachodzi przesłanka bezskuteczności egzekucji oraz przesłanka nie wykonywania przez Skarżącego obowiązku alimentacyjnego, braku weryfikacji prawdziwości twierdzeń przedstawicielki ustawowej małoletnich [...] oraz komornika sądowego [...], braku weryfikacji majątku Skarżącego, co doprowadziło Organ do poczynienia w zaskarżonej decyzji błędnych ustaleń faktycznych.

Wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, zasądzenie kosztów postępowania oraz zrzeczono się rozprawy.

Odpowiedzi na skargę kasacyjną nie wniesiono.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:

Skarga kasacyjna (środek odwoławczy) została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym stosownie do art. 182 § 2 p.p.s.a., zgodnie z którym Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, gdy strona, która ją wniosła, zrzekła się rozprawy, a pozostałe strony, w terminie czternastu dni od dnia doręczenia skargi kasacyjnej, nie zażądały przeprowadzenia rozprawy. W myśl art. 183 § 1 p.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak pod rozwagę nieważność postępowania. W niniejszej sprawie nie zachodzą jednak okoliczności skutkujące nieważnością postępowania, określone w art. 183 § 2 pkt 1 - 6 p.p.s.a., należy zatem ograniczyć się do zagadnień wynikających z zarzutów zawartych w podstawach skargi kasacyjnej.

W związku z sformułowanymi zarzutami kasacyjnymi pamiętać także należy, że kontrola sądowa, sprawowana w oparciu o kryterium legalności, następuje na podstawie stanu faktycznego istniejącego w czasie podejmowania kontrolowanego aktu oraz na podstawie stanu prawnego obowiązującego w tej dacie, a nie w dniu orzekania (por. wyrok TK z dnia 12 maja 2015 r. sygn. akt P 46/33; wyroki NSA z dnia: 19 lipca 2017 r. sygn. akt I OSK 2658/15, 20 kwietnia 2023 r. sygn. akt I OSK 614/22, publ. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych – orzeczenia.nsa.gov.pl).

W rozpoznawanej przez Naczelny Sąd Administracyjny sprawie powołano się tylko na naruszenie przepisów postępowania, które miały w ocenie kasatora istotny wpływ na wynik sprawy. Rozpoznając w tak zakreślonych granicach środek odwoławczy należy stwierdzić, iż nie zawiera on usprawiedliwionych podstaw.

Skarga kasacyjna została rozpoznana na rozprawie stosownie do art. 181 § 1 p.p.s.a., zgodnie z którym Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje skargę kasacyjną na rozprawie w składzie trzech sędziów, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W myśl art. 183 § 1 p.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak pod rozwagę nieważność postępowania. W niniejszej sprawie nie zachodzą jednak okoliczności skutkujące nieważnością postępowania, określone w art. 183 § 2 pkt 1 - 6 p.p.s.a., należy zatem ograniczyć się do zagadnień wynikających z zarzutów zawartych w podstawach skargi kasacyjnej.

Rozpoznając w tak zakreślonych granicach skargę kasacyjną wniesioną w tej sprawie należy stwierdzić, że jest niezasadna.

Na wstępnie realizowanej sądowoadministracyjnej kontroli instancyjnej należy przypomnieć, że przytaczane w skardze kasacyjnej przyczyny wadliwości prawnej zaskarżonego wyroku determinują zakres kontroli dokonywanej przez sąd drugiej instancji, który w odróżnieniu od sądu pierwszej instancji nie bada całokształtu sprawy, lecz jedynie weryfikuje zasadność zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej. W tym miejscu wskazania wymaga, że skarga kasacyjna jest wysoce sformalizowanym środkiem zaskarżenia i musi odpowiadać wymogom określonym w art. 174 i art. 176 p.p.s.a. W myśl art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny nie może zastępować strony w wyrażaniu i precyzowaniu zarzutów skargi kasacyjnej. Zarzuty, jak i ich uzasadnienie, powinny zatem być ujęte precyzyjnie i zrozumiale, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę wymóg sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika (art. 176 § 1 p.p.s.a.).

Wadliwość w sformułowaniu zarzutów nie musi jednocześnie uniemożliwiać rozpoznania skargi kasacyjnej i Naczelny Sąd Administracyjny może zbadać jej podstawy, przychylając się do stanowiska, że nie każde nieprawidłowe przedstawienie podstaw kasacyjnych wynikających z art. 176 w zw. z art. 174 p.p.s.a. dyskwalifikuje skargę kasacyjną (zob. uchwała pełnego składu NSA z dnia 26 października 2009 r. sygn. I OPS 10/09, publ. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych – http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Poczynienie powyższych uwag było konieczne, gdyż wniesiona skarga kasacyjna od wyroku Sądu I instancji nie odpowiada w pełni omówionym wyżej wymogom p.p.s.a. Tytułem przykładu ilustrującego wzmiankowane wyżej mankament to sformułowanie zarzutu, w którym wskazuje się m. in. na naruszenie art. 138 § 1 ust. 2 k.p.a. pomijając okoliczność, że ta jednostka redakcyjna nie obejmuje ustępów (ust.) tylko punkty od 1 do 3. Sąd kasacyjny nie jest m. in. uprawniony do formułowania czy doprecyzowywania (konkretyzowania) zarzutów kasacyjnych. Przykładowo przywołane niedociągnięcia (niedokładności) są niewątpliwymi usterkami środka odwoławczego obniżającymi jego wartość.

Podstawnym zagadnieniem spornym w sprawie jest to, czy zasadnie Sąd I instancji oddalił skargę strony - [...] na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku z dnia 14 lipca 2021 r. nr SKO Gd/1284/21 w przedmiocie uznania za osobę uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych.

Kwestionując w środku odwoławczym stan faktyczny ustalony przez organy, następnie zaakceptowany przez Sąd I instancji, wbrew zarzutom skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie nie zostały naruszone przepisy postępowania. Nie można zaskarżonemu wyrokowi postawić zarzutów naruszenia przywoływanego art. 145 § 1 lit. c) p.p.s.a. w związku art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. (mylnie wskazany jako ust. 2) w związku z art. 7 k.p.a. i pozostałymi przywoływanymi normami (przepisami) prawa. Przede wszystkim Sąd wojewódzki nie stosował art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. tylko stosował art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. Naruszenie przez Sąd wojewódzki powołanych przepisów, mogłoby mieć miejsce wówczas, gdyby dokonując kontroli legalności zaskarżonej decyzji Sąd nie dostrzegł, iż rozstrzygnięcie to narusza przepisy postępowania, bądź odnajdując te błędy prawne niewłaściwie ocenił ich wpływ na wynik sprawy administracyjnej. Z treści art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. wynika bowiem, że gdyby organ nie naruszył prawa, to najprawdopodobniej zapadłaby decyzja o innej treści. Tylko bowiem takie naruszenia przepisów mogłyby uzasadniać zastosowanie przez Sąd I instancji środka przewidzianego w powołanym przepisie. W niniejszej sprawie nie można Sądowi I instancji postawić skutecznie tego zarzutu, gdyż nie dopuścił się naruszenia, które miałoby wpływ na podjęte rozstrzygnięcie.

Sąd I instancji zasadnie uznał, że postępowanie administracyjne zostało przeprowadzone wnikliwie, a przepisy mające zastosowanie w niniejszej sprawie zostały właściwie zinterpretowane. Nie sposób więc kwestionować ustaleń faktycznych, które legły u podstaw zaskarżonego wyroku. Zakres prowadzonego przez organy postępowania dowodowego determinowany był treścią przepisów prawa materialnego mających zastosowanie w tej sprawie. Postawione zarzuty zmierzały natomiast do wykazania, że organ odwoławczy nie wyjaśnił wszystkich okoliczności sprawy dotyczących załatwianej sprawy administracyjnej w przedmiocie uznania za osobę uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych, zaś Sąd I instancji takie postępowanie organu zaakceptował. Z zarzutem tym nie można się jednak zgodzić.

Należy podkreślić, że o zakresie postępowania dowodowego decyduje nie subiektywne przekonanie strony, lecz treść przepisów prawa materialnego mających zastosowanie w danej sprawie. Niezbędne dowody przeprowadza się w celu ustalenia okoliczności, które rzeczywiście mogą mieć znaczenie prawne dla sprawy. W niniejszej sprawie organ odwoławczy przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe oraz wyjaśnił i przeanalizował wszystkie te okoliczności, które były niezbędne do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, a ponadto w sposób wyczerpujący wyjaśnił motywy podjętego rozstrzygnięcia w przedmiocie uznania za osobę uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych oddala skargę. Innymi słowy, okoliczność, że strona nie została przekonana co do przyjętego w sprawie rozstrzygnięcia, nie oznacza naruszenia właściwych zasad postępowania administracyjnego. Strona ma bowiem prawo do własnego subiektywnego przekonania o zasadności jej zarzutów, zaś przekonanie to nie musi mieć odzwierciedlenia w obowiązujących przepisach prawnych i ich wykładni (zob. m. in. wyroki NSA z dnia: 29 września 2010 r. sygn. akt I OSK 124/10; 22 lutego 2022 r. sygn. akt II OSK 540/19; z dnia 6 grudnia 2022 r. sygn. akt II OSK 3780/19, publ. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych – orzeczenia.nsa.gov.pl).

Przypomnieć należy na gruncie rozpoznawanej sprawy przez Naczelny Sąd Administracyjny, że materialnoprawną podstawę decyzji organów obu instancji stanowiły przepisy art. 5 ust. 3, 3a i nast. ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2020r., poz. 808 ze zm., dalej ustawa). Stosownie do art. 5 ust. 3 ustawy, w przypadku gdy dłużnik alimentacyjny uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub odmówił: 1) złożenia oświadczenia majątkowego, 2) zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy, 3) bez uzasadnionej przyczyny, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych, - organ właściwy dłużnika wszczyna postępowanie dotyczące uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych.

Wyjaśnić zatem trzeba, że przesłankami uprawniającymi organ do wszczęcia postępowania w sprawie uznania za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych są: 1) uniemożliwienie przeprowadzenia wywiadu alimentacyjnego lub odmowa złożenia oświadczenia majątkowego; 2) odmowa zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny lub poszukujący pracy; 3) odmowa przyjęcia bez uzasadnionej przyczyny propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub też udziału w szkoleniu zawodowym.

Z kolei z art. 5 ust. 3a ustawy wynika, że decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych nie wydaje się wobec dłużnika, który przez ostatnie 6 miesięcy wywiązywał się w każdym miesiącu ze swych zobowiązań w kwocie nie niższej niż 50% wysokości bieżąco ustalonych alimentów. Z przytoczonych przepisów wynika wprost, że postępowanie w sprawie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych może zostać wszczęte po wystąpieniu chociażby jednej z przesłanek wymienionych w art. 5 ust. 3, a decyzja w tym przedmiocie może zostać wydana, jeżeli nie zachodzą okoliczności, o jakich mowa w art. 5 ust. 3a. Czyli składowa przesłanek wynikających z przepisów art. 5 ust. 3 (choćby jednej przesłanki) i art. 5 ust. 3a powoduje, że łączne ich wystąpienie narzuca organowi rozwiązanie, czyli wydanie decyzji o określonej treści (por. Prawo administracyjne. Zagadnienia ogólne i ustrojowe. Redakcja naukowa J. Blicharz, P. Lisowski, Warszawa 2022, s. 127).

Przenosząc powyższe w realia niniejszej spraw Sąd kasacyjny podziela argumentację Sądu wojewódzkiego oraz ustalenia faktyczne i ocenę prawną, jakiej dokonano w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie zachodzi zatem potrzeba ich ponownego, pełnego przytoczenia w tym miejscu uzasadnienia.

Strona skarżąca kasacyjnie jest dłużnikiem alimentacyjnym. Skarżący został zobowiązany postanowieniem Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 26 października 217 r. sygn. akt II C 371/17 do płacenia alimentów na rzecz małoletnich dzieci [...], [...] i [...] do rąk ich matki [...] miesięcznie w wysokości 4500 zł.

Jak wynika z akt sprawy skarżący nie stawił się na wezwanie w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w celu przeprowadzenia wywiadu alimentacyjnego i odebrania oświadczenia majątkowego.

Z dokumentów urzędowych (zaświadczeń Komornika przy Sądzie Rejonowym w Gdyni oraz Komornika przy Sądzie Rejonowym Gdańsk-Północ w Gdańsku) wynika, że w okresie ostatnich dwóch miesięcy przed złożeniem przez [...] w dniu 3 lipca 2020 r. wniosku o podjęcie działań wobec dłużnika nie wyegzekwowano od dłużnika pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych, w miesiącach od maja do sierpnia egzekucja była bowiem zupełnie bezskuteczna.

Organy prawidłowo ustaliły, co zasadnie zaakceptował Sąd I instancji, że skarżący przez okres ostatnich 6 miesięcy od daty orzekania przez organ pierwszej instancji nie wywiązywał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów. Skarżący musiałby w każdym z tych 6 miesięcy uiszczać tytułem alimentów kwotę co najmniej 2 250 zł.

W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazano, jak trafnie przywołuje zaskarżony judykat, że brzmienie art. 5 ust. 3a ustawy nie stoi na przeszkodzie dokonywaniu przez dłużnika wpłat z góry za dwa lub więcej miesięcy, w okresie 6 miesięcy, o których mowa w tym przepisie. Albowiem z właściwości i celu zobowiązania alimentacyjnego - obejmującego obowiązek dostarczania środków utrzymania - wynika, że termin spełnienia przez dłużnika pieniężnego świadczenia alimentacyjnego jest terminem zastrzeżonym w istocie na korzyść dłużnika. Oznacza to, że dłużnik może spełnić swoje świadczenie wcześniej i nie stanowi to wówczas nienależytego wykonania zobowiązania. Zarazem świadczenie tak spełnione nie kwalifikuje się jako nienależne, co wyłącza możliwość żądania jego zwrotu przez dłużnika (zob. art. 411 pkt 4 k.c.). Spełnienie świadczenia alimentacyjnego (pieniężnego) przed terminem jego wymagalności musi być traktowane na równi ze spełnieniem świadczenia w terminie. To zaś oznacza, że dłużnik alimentacyjny uiszczający świadczenia alimentacyjne z góry za jeden, dwa lub więcej miesięcy, powinien być uznawany za dłużnika wywiązującego się ze zobowiązań alimentacyjnych, w rozumieniu art. 5 ust. 3a ustawy w każdym z tych miesięcy. W takim przypadku możliwe jest zatem skorzystanie przez dłużnika alimentacyjnego z dobrodziejstwa art. 5 ust. 3a ustawy (por. wyroki WSA w Poznaniu z dnia 25 marca 2022 r. sygn. akt II SA/Po 775/21, WSA w Olsztynie z dnia 21 października 2021 r. sygn. akt II SA/Ol 623/21). Powyższa zasada, jak prawidłowo ustalił Sąd wojewódzki, nie działa jednak w przypadku dokonania wpłat po terminie płatności zobowiązania alimentacyjnego. Dokonanie przez skarżącego we wrześniu wpłaty w znacznej wysokości 5 743,85 zł, nie może być uznane za spełnienie świadczenia w miesiącach wcześniejszych, w których do zapłaty zobowiązań alimentacyjnych nie doszło, czyli w lipcu i sierpniu 2020 r.

Z akt sprawy wynika, co już wyżej stwierdzono, że skarżący odmówił sporządzenia wywiadu alimentacyjnego, nie przedłożył organowi dowodów zapłaty alimentów do rąk [...], ani dowodów na okoliczność, że obowiązek alimentacyjny w kwocie nie mniejszej niż 2 250 zł był przez niego realizowany we wszystkich 6 miesiącach, o jakich jest mowa w art. 5 ust. 3a ustawy. Niewątpliwym jest, że wobec istnienia pieniężnego obowiązku alimentacyjnego polegającego na zapłacie określonej kwoty do rąk matki dzieci, skarżący nie może samodzielnie decydować o tym w jaki sposób powinny być wydatkowane środki pieniężne z tytułu jego zobowiązania alimentacyjnego, co zasadnie zaakceptował Sąd I instancji.

Tym samym Sąd I instancji dokonał zatem prawidłowej analizy prawnej i faktycznej sprawy, za niezasadne uznać należy zarzut naruszenia przepisów postępowania sformułowany w środku odwoławczym.

Reasumując, przeprowadzona przez Sąd odwoławczy sądowoadministracyjna kontrola instancyjna prowadzi do wniosku, że zaskarżony wyrok jest zgodny z prawem, a tym samym Sąd I instancji zasadnie oddalił skargę.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a., skargę kasacyjną oddalił.