Wyrok z dnia 2023-01-11 sygn. I OSK 324/22

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Elżbieta Kremer (spr.) Sędziowie: Sędzia NSA Piotr Przybysz Sędzia del. WSA Maria Grzymisławska-Cybulska po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej P. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 24 września 2021 r. sygn. akt III SA/Gd 1116/20 w sprawie ze skargi P. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku z dnia 29 września 2020 r. nr [...] w przedmiocie ustalenia i zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego oddala skargę kasacyjną.

Wyrokiem z dnia 24 września 2021 r. sygn. akt III SA/Gd 1116/20 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku oddalił skargę P. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku z dnia 29 września 2020 r. w przedmiocie ustalenia i zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Wyrok zapadł na tle następujących okoliczności sprawy:

Decyzją z dnia 11 września 2018 r. przyznał skarżącej świadczenie z funduszu alimentacyjnego dla osoby uprawnionej J. K. w kwocie 500 zł miesięcznie, na okres od 1 października 2018 r. do 30 września 2019 r.

Pismem z dnia 28 maja 2020 r. Prezydent Miasta Gdańska zawiadomił skarżącą o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia wysokości i zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego przyznanych na osobę uprawnioną J. K., w okresie od 1 maja 2019 r. do 30 września 2019 r., z uwagi na przekroczenie kryterium dochodowego.

W wyniku przeprowadzonego postępowania, decyzją z dnia 17 czerwca 2020 r., Prezydent Miasta Gdańska ustalił, że przyznane świadczenie z funduszu alimentacyjnego, pobrane w okresie od dnia 1 maja 2019 r. do dnia 30 września 2019 r., w łącznej kwocie 2.500 zł, jest świadczeniem nienależnie pobranym (pkt 1 rozstrzygnięcia zawartego w decyzji) oraz orzekł o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego w tej kwocie wraz z ustawowymi odsetkami przez skarżącą, przyznane na osobę uprawnioną, w okresie od dnia 1 maja 2019 r. do dnia 30 września 2019 r. (pkt 2 rozstrzygnięcia zawartego w decyzji).

Decyzją z dnia 29 września 2020 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Gdańsku, po rozpoznaniu odwołania skarżącej, utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu decyzji organ odwoławczy wskazał, że przekroczenie kryterium dochodowego uprawniającego do pobierania świadczenia z funduszu alimentacyjnego stanowi niewątpliwie okoliczność powodującą ustanie prawa do świadczenia z tego funduszu.

Odnosząc się do argumentacji zawartej w odwołaniu Kolegium zauważyło, że okoliczność pobierania zasiłku chorobowego w miejsce wynagrodzenia za pracę nie mieści się w definicji utraty dochodu określonej w art. 2 pkt 17 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2020 r., poz. 808 ze zm.). Zgodnie z brzmieniem cytowanego przepisu, dopiero utrata przez odwołującą zatrudnienia lub zasiłku chorobowego mogłaby powodować konieczność uwzględnienia takiej okoliczności jako utraty dochodu. Nie ma zatem podstaw prawnych do uznania, że świadczenia wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w formie zasiłku chorobowego w trakcie zatrudnienia odwołującej są dochodem utraconym. W związku z tym nie ma podstaw prawnych do nieuwzględnienia dochodu odwołującej z tytułu wynagrodzenia uzyskanego w kwietniu 2019 r. w kwocie 1.522,53 zł netto, jako dochodu uzyskanego.

W skardze na powyższą decyzję skarżąca wyjaśniła, że próg dochodowy za okres od 1 lipca do 30 września 2019 r. nie został przekroczony, ponieważ w tym czasie skarżąca przebywała na zasiłku chorobowym wypłacanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a nie przez pracodawcę.

W piśmie procesowym z dnia 9 lutego 2021 r. ustanowiony dla skarżącej pełnomocnik z urzędu zarzucił zaskarżonej decyzji:

1) naruszenie art. 7, art. 76 § 1, art. 77 i art. 80 K.p.a.;

2) naruszenie prawa materialnego w postaci:

a) art. 2 pkt 7, art. 23, art. 9 pkt 4a ustawy;

b) art. 2 pkt 17 lit. c i f ustawy oraz art. 71 Konstytucji RP.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku oddalając skargę wskazał, że analiza art. 2 pkt 17 lit. f ustawy nie daje podstaw do uznania, że w przypadku uzyskania zasiłku chorobowego, przy trwającym stosunku pracy, następuje utrata dochodu w rozumieniu art. 9 ust. 3 tej ustawy, którego nie uwzględnia się w dochodzie stanowiącym podstawę do ustalenia prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Treść przepisu, według brzmienia literalnego, nie nasuwa wątpliwości co do rozumienia "utraconego dochodu". Gdy mowa o zatrudnieniu lub innej pracy zarobkowej oznacza to wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą a także wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło. Odpowiednio zatem utrata zatrudnienia oznacza utratę pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę lub innych umów. Tylko związane z taką utratą całkowite pozbawienie zasiłku chorobowego wyczerpie znamię ustawowej definicji "utraty dochodu". Sama zmiana wysokości otrzymywanego świadczenia, uzyskiwanego nadal w związku z trwaniem stosunku pracy, definicji tej nie wypełni.

W ocenie Sądu, gdy z osobą wnioskującą o przyznanie świadczenia alimentacyjnego rozwiązany zostanie stosunek pracy lub zostanie rozwiązana inna z umów wymienionych, czyli w sytuacji, gdy osoba ta utraci jedno ze źródeł dochodu mające umocowanie w określonym stosunku prawnym, w związku z czym nastąpi również utrata zasiłku chorobowego, to wówczas może odliczyć tak utracony dochód. Analiza przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów: art. 2 pkt 15a i pkt 17 nie daje podstaw do uznania, że w przypadku obniżenia wynagrodzenia za pracę przy trwającym stosunku pracy następuje utrata dochodu w rozumieniu art. 2 pkt 17 lit. c omawianej ustawy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie nie wystąpiła utrata przez skarżącą dochodu, w związku z uzyskaniem zasiłku chorobowego. Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że z dniem 1 marca 2019 r. skarżąca nawiązała stosunek pracy, na podstawie którego w kwietniu 2019 r. wypłacono jej wynagrodzenie w kwocie 1.552,23 zł netto. Umowa o pracę zawarta została na czas nieokreślony. Zawarte w dniu 29 marca 2019 r. porozumienie zmieniające warunki płacy i pracy nie podważa kontynuacji stosunku pracy. Okoliczność trwania tego stosunku prawnego potwierdził ponadto pełnomocnik strony skarżącej w trakcie rozprawy wskazując do protokołu rozprawy, że umowa o pracę skarżącej zawarta na czas nieokreślony nie została rozwiązana do dnia wydania decyzji przez organ odwoławczy. Z powyższego wynika, że ustalenia organów odnośnie wysokości dochodu są prawidłowe i znajdują potwierdzenie w materiale dowodowym.

Zdaniem Sądu o utracie dochodu nie można mówić bowiem w związku z wypłatą zasiłku chorobowego, wypłacanego w okresie od 1 lipca do 30 września 2019 r., w obniżonej wysokości wymiaru na skutek decyzji organu rentowego. Dochód z tego źródła został wprawdzie obniżony przez organ rentowy, jednakże nastąpiło to jedynie ze względu na podważenie skuteczności prawnej zawartego między stronami umowy o pracę porozumienia, na podstawie którego m.in. podwyższeniu uległo wynagrodzenie za pracę, co w konsekwencji miało wpłynąć na wymiar zasiłku chorobowego. Organ rentowy w decyzji z dnia 17 września 2019 r. uznał tę czynność prawną za pozorną, zmierzającą jedynie do uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Zakwestionowanie porozumienia nie oznacza natomiast podważenia skutków samej umowy o pracę, zawartej w pierwotnym brzmieniu, a jedynie wymiaru etatu, a w konsekwencji i wysokości wynagrodzenia, co wprost wynika z analizy uzasadnienia tej decyzji.

Sąd zauważył ponadto, że kwestia "utraty dochodu" została w analogiczny sposób uregulowana w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. Analiza przepisów tej ustawy również nie daje podstaw do uznania, że w przypadku obniżenia wysokości zasiłku chorobowego, przy trwającym stosunku pracy, następuje utrata dochodu w rozumieniu art. 3 pkt 23 tej ustawy. Treść tych przepisów, według ich brzmienia literalnego, nie nasuwa wątpliwości co do rozumienia "utraconego dochodu" i jest nierozerwalnie połączona z utratą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Dodatkowo Sąd stwierdził, że taką samą konstrukcją definicji "utraty dochodów" ustawodawca posługuje się nie tylko w art. 3 pkt 23 lit. c u.ś.r., ale również w art. 2 pkt 19 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. W poszczególnych punktach wskazanych przepisów mowa jest o tym, że "utratą dochodów" jest utrata spowodowana utratą różnego rodzaju świadczeń – utratą zasiłku chorobowego przysługującego po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej (art. 3 pkt 23 lit. h u.ś.r., analogicznie w art. 2 pkt 17 lit. f ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów i nieobowiązującym już art. 2 pkt 19 lit. f ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci).

Z tych względów o utracie dochodu w przypadku wypłaty zasiłku chorobowego w obniżonej wysokości wypłacanego zamiast wynagrodzenia za pracę nie może być mowy. Pomimo obniżonej wysokości, w związku z trwającym stosunkiem pracy, zasiłek ten w badanym okresie skarżącej jednak wypłacano. Skoro przepis art. 2 pkt 17 lit. f u.ś.r. traktuje jednoznacznie o utracie zasiłku chorobowego przysługującego po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, a do utraty zatrudnienia ani innej pracy zarobkowej w realiach sprawy nie doszło, to obniżenie wysokości zasiłku chorobowego nie może być traktowane jak utrata dochodu. Różnica wynikająca z obniżenia wysokości zasiłku chorobowego nie stanowiła utraty dochodu, sam zaś zasiłek jest dochodem w ujęciu ustawowym.

W konsekwencji Sąd nie podzielił zasadności zarzutów podnoszonych przez skarżącą. Wbrew zawartej w niej argumentacji organy prawidłowo ustaliły i rozważyły niezbędne okoliczności faktyczne sprawy. Decyzja ZUS, na którą powołała się skarżącą nie została w sprawie pominięta. Wręcz przeciwnie, w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ odwoławczy wziął pod uwagę uzyskiwanie dochodu z tytułu zasiłku chorobowego wskazując przy tym, że zasiłek ten jest nierozerwalnie związany ze stosunkiem pracy, co skutkowało uwzględnieniem w wyliczeniach dochodu ze stosunku pracy za kwiecień 2019 r. Wypłacany zasiłek, w świetle językowej wykładni przepisu art. 2 pkt 17 lit. f ustawy, nie mógł z kolei stanowić dochodu utraconego, co czyni stawiany w związku z tą okolicznością zarzut chybionym.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniosła skarżąca, zarzucając:

1) naruszenie prawa materialnego, tj.:

a) art. 2 pkt 17 lit. c ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów w zw. z art. 71 ust. 1 Konstytucji RP poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że wypłata zasiłku chorobowego zamiast wynagrodzenia za pracę w wysokości niższej niż to wynagrodzenie nie mieści się w zakresie pojęcia utraty dochodu w związku z utratą zatrudnienia;

b) art. 9 ust. 4a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że:

- przepis ten nakazuje jednorazowe powiększenie dochodu o kwotę dochodu osiągniętego za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu pod warunkiem jedynie zaistnienia przesłanki uzyskania dochodu, podczas gdy zgodnie z tym przepisem w przypadku uzyskania dochodu przez członka rodziny po roku kalendarzowym poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia rodzinnego, dochód w rodzinie ustala się poprzez doliczenie dochodu za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu do dochodu za rok poprzedzający jedynie pod warunkiem, iż dochód ten jest uzyskiwany długotrwale;

- kontynuacja zatrudnienia jest równoznaczna z kontynuacją uzyskiwania dochodu o określonej wysokości, podczas gdy dochód może nie być uzyskiwany nawet w sytuacji trwania zatrudnienia czego przykładem mogą być okoliczności takie jak urlop bezpłatny czy faktyczny brak przekazania wynagrodzenia pracownikowi przez pracodawcę.

2) naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

a) art. 1 § 1 P.p.s.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w zw. z art. 7, art. 77 § 1, art. 107 § 3 K.p.a. w zw. z art. 9 ust. 4a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów polegające na oddaleniu skargi oraz nieuchyleniu decyzji organu II instancji, pomimo że decyzja ta została wydana bez zebrania i rozważenia pełnego materiału dowodowego w postaci m.in. dokumentów potwierdzających uzyskanie przez skarżącą dochodu w miesiącach następujących po kwietniu 2019 r. oraz potwierdzających wysokość tego dochodu, co skutkowało niewskazaniem w uzasadnieniu decyzji, na jakich dowodach organ oparł uzasadnienie faktyczne sprawy.

Wskazując na powyższe skarżąca kasacyjnie wniosła o:

1) uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gdańsku;

2) zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Ponadto skarżąca kasacyjnie oświadczyła, że zrzeka się rozprawy.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje: stosownie do art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2022 r., poz. 329 ze zm.), dalej powoływanej jako "P.p.s.a.", Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania. W rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna z okoliczności skutkujących nieważnością postępowania, o jakich mowa w art. 183 § 2 P.p.s.a. i nie zachodzi żadna z przesłanek, o których mowa w art. 189 P.p.s.a., które Naczelny Sąd Administracyjny rozważa z urzędu dokonując kontroli zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku. W związku z powyższym badaniu podlegały wyłącznie zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej.

W skardze kasacyjnej podniesione zostały zarzuty dotyczące zarówno naruszenia prawa materialnego jak i przepisów postępowania, mając jednak na uwadze, że istota sporu dotyczy kwestii materialnoprawnych, w pierwszej kolejności należy się odnieść do zarzutów dotyczących naruszenia art. 2 pkt 17 lit. c ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów oraz art. 9 ust. 4a ustawy. Kwestią zasadniczą jest bowiem ocena, czy z uwagi na podjęcie zatrudnienia przez skarżącą z dniem 1 marca 2019 r. na podstawie umowy o pracę, wysokość uzyskiwanego stałego miesięcznego dochodu miała wpływ na przekroczenie kryterium dochodowego uzasadniającego wcześniejsze przyznanie przedmiotowego świadczenia, przy czym kluczowe dla rozstrzygnięcia jest stwierdzenie czy pobieranie zasiłku chorobowego w miejsce wynagrodzenia za pracę w wysokości niższej niż to wynagrodzenie mieści się w zakresie pojęcia utraty dochodu.

Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku prawidłowo organy oceniły, że skarżąca przekroczyła kryterium dochodowe uprawniające do uzyskania świadczenia, a ponadto w sprawie nie wystąpiła utrata przez stronę dochodu w związku z wypłatą zasiłku chorobowego. W ocenie Sądu analiza przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów nie daje bowiem podstaw do uznania, że w przypadku uzyskania zasiłku chorobowego, przy trwającym stosunku pracy, następuje utrata dochodu w rozumieniu art. 2 pkt 17 lit. c ustawy. Podkreślono, że treść tych przepisów, według ich brzmienia literalnego, nie nasuwa wątpliwości co do rozumienia "utraconego dochodu" i jest nierozerwalnie połączona z utratą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Skarżąca kasacyjnie stoi natomiast na stanowisku, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy uprawnione było skorzystanie z wykładni celowościowej i systemowej, co w konsekwencji doprowadziło do błędnej wykładni art. 2 pkt 17 lit. c ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów polegającej na przyjęciu, że wypłata zasiłku chorobowego w miejsce wynagrodzenia za pracę nie mieści się w zakresie pojęcia utraty dochodu w związku z utratą zatrudnienia.

Odnosząc się do powyższego zarzutu podnieść należy, że decyzja o przyznaniu świadczenia alimentacyjnego uzależniona jest od spełnienia kryterium dochodowego. Zgodnie bowiem z art. 9 ust. 2 powołanej ustawy, w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania przez Prezydenta Miasta Gdańska decyzji z dnia 11 września 2018 r. przyznającej świadczenie z funduszu alimentacyjnego dla osoby uprawnionej J. K. w kwocie 500 zł miesięcznie, świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł. Stosownie natomiast do treści art. 2 pkt 5 ustawy, dochód rodziny oznacza dochód rodziny, o którym mowa w przepisach o świadczeniach rodzinnych, natomiast w myśl art. 3 pkt 2 u.ś.r., dochód rodziny oznacza przeciętny miesięczny dochód członków rodziny uzyskany w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy. Dla urealnienia sytuacji materialnej rodzin, ustawodawca wprowadził pojęcie dochodu utraconego (art. 9 ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów) oraz uzyskanego (art. 9 ust. 4 i 4a u.ś.r.). W świetle brzmienia tych przepisów, ustalając dochód rodziny nie uwzględnia się dochodu utraconego przez członka rodziny w roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy lub po tym roku, powiększa się go zaś o dochód uzyskany w roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy, jeżeli dochód ten jest uzyskiwany w dniu ustalania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, w przypadku zaś dochodu uzyskanego po roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy - o kwotę uzyskanego dochodu z miesiąca następującego po miesiącu, w którym dochód został osiągnięty, jeżeli dochód ten jest uzyskiwany w okresie, na który ustalane lub weryfikowane jest prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Ustawodawca zdefiniował natomiast w art. 2 pkt 17 ustawy jak należy rozumieć utratę dochodu, stanowiąc że ilekroć w ustawie jest mowa o utracie dochodu – oznacza to utratę dochodu spowodowaną: a) uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego, b) utratą zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych, c) utratą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, d) utratą zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury lub renty, renty rodzinnej, renty socjalnej lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (Dz. U. poz. 303), e) wykreśleniem z rejestru pozarolniczej działalności gospodarczej lub zawieszeniem jej wykonywania w rozumieniu art. 16b ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2019 r. poz. 299 i 303) lub art. 36aa ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300 i 303), ea) utratą zasądzonych świadczeń alimentacyjnych w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do tych świadczeń, f) utratą zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, przysługujących po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, g) utratą świadczenia rodzicielskiego, h) utratą zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, i) utratą stypendium doktoranckiego określonego w art. 209 ust. 1 i 7 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 1668, 2024 i 2245 oraz z 2019 r. poz. 276 i 447). Z konstrukcji cytowanego przepisu wynika, że przypadki utraty dochodu stanowią katalog zamknięty, ponieważ ustawodawca nie użył w tym przepisie jakichkolwiek sformułowań wskazujących na przykładowe wyliczenie, np. zwrotu "w szczególności" ani nie posłużył się formą otwartą poprzez odesłanie do innych przepisów lub innych rozwiązań w ramach wymienionych ustaw. Posłużenie się przez ustawodawcę definicją legalną pojęcia "utraty dochodu" wyklucza w tym zakresie uznaniowość po stronie organu.

Mając na uwadze powyższe właściwie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku ocenił, że skoro przepis art. 2 pkt 17 ustawy, wśród enumeratywnie wymienionych przypadków "utraty dochodu" nie przewidywał sytuacji uzyskania zasiłku chorobowego, przy trwającym stosunku pracy, to brak było podstaw do uwzględnienia takiej okoliczności, przy obliczaniu dochodu rodziny, jako dochodu utraconego. Podkreślić należy, że termin "utraconego dochodu" zdefiniowany w art. 2 pkt 17 lit. c ustawy został powiązany z utratą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, przy czym przez utratę zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej należy rozumieć brak możliwości faktycznych i prawnych osiągania bieżących dochodów. Naczelny Sąd Administracyjny zwraca przy tym uwagę, że gdy mowa o zatrudnieniu lub innej pracy zarobkowej oznacza to wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą a także wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy zlecenia czy też umowy o dzieło. Odpowiednio zatem utrata zatrudnienia oznacza utratę pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę lub innych umów, nie oznacza natomiast zmiany warunków pracy i płacy, polegającej na obniżeniu, czy podwyższeniu wynagrodzenia, przy trwaniu stosunku pracy. Gdy z osobą wnioskującą o przyznanie świadczenia z funduszu alimentacyjnego rozwiązany zostanie stosunek pracy lub zostanie rozwiązana inna z wymienionych umów, tj. w sytuacji, gdy osoba ta utraci jedno ze źródeł dochodu mające umocowanie w określonym stosunku prawnym, to wówczas może odliczyć dochód utracony. Analiza przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów nie daje podstaw do uznania, że w przypadku obniżenia wynagrodzenia za pracę na skutek pobierania zasiłku chorobowego, przy trwającym stosunku pracy, następuje utrata dochodu w rozumieniu art. 2 pkt 17 lit. c omawianej ustawy. Przebywanie na zasiłku chorobowym i pobieranie tego świadczenia w wysokości niższej niż wynagrodzenie za pracę nie jest tożsame z utratą pracy, ani z utratą dochodów w rozumieniu powołanego przepisu.

Tym samym Naczelny Sąd Administracyjny w składzie orzekającym w niniejszej sprawie podziela prezentowany w orzecznictwie sądowoadministracyjnym kierunek wykładni, w którym podkreśla się, że o utracie dochodu można mówić w sytuacji gdy nastąpi rozwiązanie stosunku prawnego, na podstawie którego dany dochód przysługiwał osobie czy rodzinie, natomiast nie podziela stanowiska prezentowanego w cytowanych przez autora skargi kasacyjnej wyrokach, w których wyrażono pogląd, że możliwa jest celowościowa wykładnia przepisów dotyczących dochodu utraconego, zmierzającą do uznania, że do jednej z kategorii dochodów w nim wymienionych można zaliczyć również sytuację pobierania zasiłku chorobowego w miejsce wynagrodzenia za pracę przy trwającym stosunku pracy.

W rozpoznawanej sprawie w przypadku skarżącej nastąpiło uzyskanie dochodu w rozumieniu art. 9 ust. 4a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów w zw. z art. 2 pkt 17 lit c ustawy, a zatem strona, wobec przekroczenia kryterium dochodowego, nie była uprawniona we wskazanym okresie do pobierania świadczeń świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Jak wynika bowiem z akt sprawy, w tym oświadczenia pełnomocnika skarżącej złożonego w dniu 24 września 2021 r. na rozprawie przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Gdańsku, umowa o pracę zawarta w dniu 1 marca 2019 r. na czas nieokreślony nie została rozwiązana do dnia wydania decyzji przez organ odwoławczy, a zatem skarżąca nie utraciła źródła dochodu w sposób trwały, a jedynie przejściowo został obniżony jej dochód ze stosunku pracy. Nie można więc uznać, że skarżąca charakteryzuje się tą samą istotną cechą, która w myśl art. 2 pkt 17 lit. c ustawy pozwala na uznanie, że doszło do utraty dochodu.

Podkreślić przy tym trzeba, że dla potrzeb ustalenia prawa do świadczenia alimentacyjnego niedopuszczalne jest stosowanie wykładni rozszerzającej i kwalifikowanie do dochodu utraconego tych źródeł dochodu, których nie wymienia ten przepis. Nie można wobec powyższego skutecznie zarzucić Sądowi I instancji dokonania błędnej wykładni wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. W sytuacji bowiem, gdy treść przepisu prawa według jego brzmienia literalnego nie nasuwa wątpliwości nie ma potrzeby posiłkować się wykładnią systemową czy funkcjonalną w procesie stosowania prawa. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się pierwszeństwo wykładni językowej na pozostałymi rodzajami wykładni, tj. systemową i celowościową. Tylko w wyjątkowych sytuacjach wolno odstąpić od literalnego brzmienia przepisu, w szczególności, gdy językowe dyrektywy interpretacyjne nie pozwalają z danego teksu prawnego wyinterpretować jednoznacznej normy postępowania lub gdy wykładnia językowa pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią innych norm (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 listopada 2011 r. sygn. akt I OSK 1047/11; dostępny w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych – http://orzeczenia.nsa.gov.pl). W rozpoznawanej sprawie taka szczególna sytuacja nie zachodzi, a zastosowanie wskazywanej przez autora skargi kasacyjnej wykładni systemowej i funkcjonalnej prowadziłoby do nieuzasadnionego rozszerzenia ustawowego katalogu przyczyn "utraty dochodu".

Na uwzględnienie nie zasługuje także zarzut naruszenia art. 9 ust. 4a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, zgodnie z którym w przypadku uzyskania dochodu przez członka rodziny po roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy jego dochód ustala się na podstawie dochodu członka rodziny, powiększonego o kwotę osiągniętego dochodu za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu, jeżeli dochód ten jest uzyskiwany w okresie, na który ustalane lub weryfikowane jest prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Pierwszą przesłanką wynikającą z art. 9 ust. 4a ustawy jest osiągnięcie dochodu w miesiącu następującym po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu. Kolejnym warunkiem wynikającym z art. 9 ust. 4a ustawy jest kontynuacja uzyskiwania dochodu osiągniętego zgodnie z warunkiem pierwszym także w okresie, na jaki ustalane (lub weryfikowane) jest prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Chodzi tu o dochód z tego samego źródła, jak i w dotychczasowej wysokości. Taka interpretacja art. 9 ust. 4a ustawy wynika z celu, jakiemu służy instytucja dochodu utraconego i dochodu uzyskanego, a jest nim urealnienie sytuacji dochodowej świadczeniobiorcy na dzień przyznawania, czy wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Oznacza to, że uzyskanie dodatkowego dochodu przez członka rodziny tylko w jedynym miesiącu nie wpływa na prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Z art. 9 ust. 4a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów wynika bowiem wprost, że nie chodzi o dochód uzyskiwany tylko przez jeden miesiąc, albowiem doliczeniu podlega dochód z miesiąca następującego po miesiącu, w którym został osiągnięty.

W rozpoznawanej sprawie taka sytuacja jednakże nie wystąpiła. Jak wskazano we wcześniejszych rozważaniach skarżąca nie utraciła zatrudnienia, gdyż do chwili wydania zaskarżonej decyzji była zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej w dniu 1 marca 2019 r. na czas nieokreślony, która nie uległa rozwiązaniu. Należy zauważyć, co zasadnie dostrzegł również Sąd I instancji, że dochód z tego źródła został co prawda obniżony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie decyzji z dnia 17 września 2019 r., jednakże nastąpiło to jedynie ze względu na podważenie skuteczności zawartego między stronami umowy o pracę porozumienia, na podstawie którego m.in. podwyższeniu uległo wynagrodzenie za pracę, co w konsekwencji miało wpłynąć na wymiar zasiłku chorobowego. Organ rentowy we wskazanej decyzji uznał tę czynność prawną za pozorną, zmierzającą do uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Zakwestionowanie porozumienia nie oznaczało natomiast podważenia skutków samej umowy o pracę, zawartej w pierwotnym brzmieniu, a jedynie wymiaru etatu, co wynika z uzasadnienia tej decyzji.

Reasumując organ dokonał wyliczenia dochodu uzyskanego przez skarżącą w 2019 r. w sposób prawidłowy, stosownie do treści art. 9 ust. 4a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów jak również właściwie ustalił, zgodnie z art. 2 pkt 17 lit. c ustawy, że w sprawie nie miała miejsca utrata dochodu przez stronę. W świetle powyższego za nieuprawniony uznać należało również zarzut naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku przepisów postępowania, tj. art. 1 § 1 P.p.s.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w zw. z art. 7, art. 77 § 1, art. 107 § 3 K.p.a. w zw. z art. 9 ust. 4a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, skoro bowiem wbrew stanowisku zawartemu w skardze kasacyjnej Sąd ten prawidłowo uznał, że orzekające w sprawie organy przy wydawaniu decyzji nie naruszyły prawa to skarga nie zasługiwała na uwzględnienie.

Wobec powyższego Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji. Podstawą do rozpoznania skargi kasacyjnej na posiedzeniu niejawnym był przepis art. 182 § 2 i 3 P.p.s.a.

Naczelny Sąd Administracyjny nie orzekł o przyznaniu pełnomocnikowi wnoszącej skargę kasacyjną wynagrodzenia na zasadzie prawa pomocy, gdyż przepisy art. 209 i 210 P.p.s.a. mają zastosowanie tylko do kosztów postępowania pomiędzy stronami. Wynagrodzenie dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu na zasadzie prawa pomocy, należne od Skarbu Państwa (art. 250 § 1 P.p.s.a.), przyznawane jest przez wojewódzki sąd administracyjny w postępowaniu unormowanym w przepisach art. 254 § 1 i art. 258 - 261 P.p.s.a.