Wyrok z dnia 2024-03-14 sygn. I OSK 435/23

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Maciej Dybowski Sędziowie: Sędzia NSA Elżbieta Kremer Sędzia del. WSA Agnieszka Miernik (spr.) po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2024 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej A. A. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 8 listopada 2022 r. sygn. akt II SA/Łd 534/22 w sprawie ze skargi A. A. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Łodzi z dnia 23 maja 2022 r. nr SKO.4111.20.2022 w przedmiocie odmowy umorzenia zadłużenia alimentacyjnego oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi wyrokiem z 8 listopada 2022 r. sygn. akt II SA/Łd 534/22 w punkcie 1. oddalił skargę A. A. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Łodzi z 23 maja 2022 r. nr SKO.4111.20.2022 w przedmiocie odmowy umorzenia zadłużenia alimentacyjnego, a w punkcie 2. przyznał kwotę 240 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł A. A. zaskarżając wyrok w zakresie punktu 1. i zarzucając Sądowi I instancji na podstawie art. 174 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2022 r. poz. 329 ze zm.), powoływanej dalej jako "P.p.s.a.":

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, to jest:

a. art. 106 § 3 P.p.s.a. przez nieprzeprowadzenie uzupełniających dowodów z dokumentów, w postaci: zaświadczenia z PUP w X. z 5 października 2022 r., decyzji Burmistrza Y. z 22 lipca 2022 r., kserokopii pisma Komornika Sądowego A. R. z 14 września 2022 r., a także brak zwrócenia się do PUP w X. o udzielenie informacji o ilości skierowań do pracy przedstawionych A. A. od 26 listopada 2019 r. do chwili obecnej, a w przypadku wydania takich skierowań, udzielenie odpowiedzi, z jakich przyczyn nie nastąpiło podjęcie pracy przez bezrobotnego, podczas gdy było to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości, czy sytuacja wnoszącego skargę kasacyjną uzasadnia umorzenie przedmiotowych należności i nie spowodowałoby to nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie, a zatem było konieczne dla oceny zaskarżonych decyzji zgodnie z kryterium legalności;

b. art. 106 § 4 P.p.s.a. przez błędne uznanie, że faktem powszechnie znanym jest, iż na przestrzeni lat rynek pracy cierpiał na niedobór pracowników, również tych bez żadnego wykształcenia, a także niewzięcie pod uwagę przez Sąd I instancji faktów powszechnie znanych, że pracodawcy mniej chętnie zatrudniają osoby w wieku przedemerytalnym niż osoby młode, a ogłoszona w marcu 2020 r. epidemia Covid-19 wiązała się nie tylko z czasowym zamknięciem niektórych firm, ale także ich likwidacją, likwidacją stanowisk pracy i niedokonywaniem kolejnych zatrudnień, co uzasadniało twierdzenia wnoszącego skargę kasacyjną, że nie ma możliwości podjęcia pracy zarobkowej z uwagi na brak ofert pracy z PUP w X. i brak chęci zatrudnienia go przez pracodawców, do których się zgłaszał, co w konsekwencji wpłynęło na jego bardzo trudną sytuację finansową i brak możliwości spłaty odsetek od należności alimentacyjnych;

c. art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w związku z art. 151 P.p.s.a. przez bezzasadne oddalenie skargi wynikające z niedostrzeżenia przez Sąd I instancji, że zarówno organ I, jak i II instancji, naruszyły art. 7, art. 75 § 1, art. 77 § 1 i art. 80 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 735 ze zm.), powoływanej dalej jako "K.p.a.", ponieważ nie uwzględniły całości materiału dowodowego, w tym dowodu z przesłuchania skarżącego i przedłożonych przez niego dokumentów oraz nie wywiązały się z obowiązku zebrania i rozpatrzenia w sposób wyczerpujący całego materiału dowodowego, jak również dokonały dowolnej, a nie swobodnej, oceny dowodów, co doprowadziło do błędnego ustalenia stanu faktycznego, stanowiącego podstawę orzeczenia, przez niewłaściwą ocenę sytuacji dochodowej, rodzinnej, majątkowej i zdrowotnej wnoszącego skargę kasacyjną i uznania, że przedstawione okoliczności nie są wystarczające do zastosowania ulgi w postaci umorzenia odsetek od należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, podczas gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego wskazywała, że wnoszący skargę kasacyjną żyje w skrajnym ubóstwie, ponieważ jego dochody kształtują się na poziomie około 388 zł miesięcznie i stanowią podstawę zaspokajania jedynie jego podstawowych potrzeb, przez co uniemożliwiają spłatę zaległości alimentacyjnej; jednocześnie, wnoszący skargę kasacyjną nie ma możliwości podjęcia pracy zarobkowej z uwagi na brak ofert pracy z PUP w X. i brak chęci zatrudnienia go przez pracodawców, do których się zgłaszał;

d. art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w związku z art. 151 P.p.s.a. przez bezzasadne oddalenie skargi na skutek niedostrzeżenia przez Sąd I instancji, że zarówno organ I, jak i II instancji, naruszyły art. 6, art. 7 i art. 8 K.p.a. przez niepodjęcie dostatecznych kroków, niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, zgodnie z zasadami bezstronności i równego traktowania, a także przez nieuwzględnienie przy wydawaniu rozstrzygnięcia słusznego interesu wnoszącego skargę kasacyjną (a jedynie interes społeczny), podczas gdy za umorzeniem odsetek przemawiał zarówno słuszny interes wnoszącego skargę kasacyjną, wynikający z jego bardzo trudnej sytuacji dochodowej, rodzinnej, majątkowej i zdrowotnej, jak i interes społeczny, ponieważ prowadzenie postępowania egzekucyjnego względem osoby, która z przyczyn od siebie niezależnych i mających charakter wyjątkowy, nie jest w stanie w dacie złożenia wniosku wywiązać się z ciążącego na niej obowiązku, bądź też nie będzie w stanie w przyszłości wywiązać się z ciążącego na niej obowiązku, jest bezcelowe i naraża Skarb Państwa na ponoszenie nieuzasadnionych kosztów tego postępowania;

e. art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w związku z art. 151 P.p.s.a. przez bezzasadne oddalenie skargi na skutek niedostrzeżenia przez Sąd I instancji, że zarówno organ I instancji, jak i organ II instancji naruszyły art. 11 K.p.a. przez niewystarczające wyjaśnienie sprawy oraz uzasadnienie decyzji wskazujące na dowolność w podjęciu decyzji uznaniowej, nawet w sytuacji istnienia przesłanek do umorzenia odsetek od należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest:

a. art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2023 r. poz. 1993), przez jego niezastosowanie i odmowę umorzenia należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami, podczas gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że sytuacja dochodowa,, rodzinna, majątkowa i zdrowotna wnoszącego skargę kasacyjną jest wyjątkowa, ponieważ żyje on w skrajnym ubóstwie, skoro jego dochody kształtują się na poziomie około 388 zł miesięcznie i stanowią podstawę zaspokajania jedynie jego podstawowych potrzeb, przez co nie jest możliwe spłacanie zaległości alimentacyjnej; przy czym wnoszący skargę kasacyjną nie ma możliwości podjęcia pracy zarobkowej z uwagi na brak ofert z PUP w X. i brak chęci zatrudnienia go przez pracodawców; wskazane okoliczności nie są czynnikami, na które wnoszący skargę kasacyjną ma bezpośredni wpływ; zatem, wnoszący skargę kasacyjną spełnia przesłanki do umorzenia należności chociażby w zakresie odsetek od należności wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;

b. art. 30 ust. 3 w związku z ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów przez przekroczenie granic uznania administracyjnego, to jest niewłaściwe rozumienie tej instytucji i uznanie, że sformułowanie "organ może" oznacza, że "nie musi", nawet wobec zaistnienia przesłanek do umorzenia, podczas gdy takie rozumienie przepisu nie budzi zaufania obywateli do władzy publicznej i jest sprzeczne ze słusznym interesem wnoszącego skargę kasacyjną, ponieważ jeżeli organ stwierdzi, że dłużnik spełnia przesłanki do umorzenia, to powinien takie umorzenie zastosować.

Z uwagi na powyższe, wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i rozpoznanie skargi. Ewentualnie, wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Ponadto, wniesiono o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty na podstawy art. 98 § 1 z indeksem 1 K.p.c., w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych. Złożono również wniosek o przyznanie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (w wysokości 1,5 krotności stawki minimalnej) oświadczając, że nie zostały one uiszczone w całości ani w części, a także złożono oświadczenie o zrzeczeniu się rozprawy.

Wnoszący skargę kasacyjną wniósł również o ponowne rozpoznanie środków dowodowych wymienionych w zarzucie opisanym jako punkt 1 lit. a.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podkreślono, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi błędnie uznał, że dokonana przez organy obu instancji ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jest prawidłowa.

Zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną, w niniejszej sprawie organy dokonały dowolnej oceny zgromadzonych w sprawie dowodów i podniesionych okoliczności faktycznych, co doprowadziło do błędnej oceny sytuacji dochodowej i rodzinnej A. A. i uznania, że przedstawione okoliczności są niewystarczającego do zastosowania ulgi w postaci umorzenia odsetek od wymienionych należności.

Organy nie uwzględniły dowodu z przesłuchania wnoszącego skargę kasacyjną i przedłożonych przez niego dokumentów, z których wynikała jego bardzo trudna sytuacja życiowa, zdrowotna i majątkowa. Skoro organy nie kwestionowały ciężkiej sytuacji majątkowej wnoszącego skargę kasacyjną, to powinna ona przemawiać za uznaniem, że przesłanki do umorzenia należności zostały spełnione.

Okoliczność, że wnoszącego skargę kasacyjną zaliczono jedynie do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie powinien mieć decydującego znaczenia w sprawie. Sam fakt posiadania orzeczenia o niepełnosprawności utrudnia podjęcie pracy. Jednocześnie, niewystąpienie o nowe orzeczenie (orzeczenie zostało wydane na czas określony do 31 grudnia 2021 r. ) nie oznacza, że wnoszący skargę kasacyjną jest w pełni zdrowy. Jednocześnie, wnoszący skargę kasacyjną podkreślił, że przesłanki umorzenia zaległości alimentacyjnych są oceniane ze względu na stan istniejący bezpośrednio przed wydaniem decyzji w tym przedmiocie.

Zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną, błędne jest również twierdzenie, że nie wykazuje on wystarczającej aktywności w zakresie swojej sytuacji dochodowej, czy też majątkowej. Wnoszący skargę kasacyjną nie jest zatrudniany z uwagi na swój wiek (58 lat), brak spełniania wymagań, czy też brak odpowiedniego doświadczenia.

Tym samym, brak znalezienia pracy nie jest zawiniony i nie można zarzucić, że wnoszący skargę kasacyjną nie wykazuje wystarczającej aktywności w tym zakresie.

Nie wniesiono odpowiedzi na skargę kasacyjną.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Na wstępie należy podać, że sprawa została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 182 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1634 ze zm.), powoływanej dalej jako "P.p.s.a.", ponieważ skarżący kasacyjnie zrzekł się rozprawy, a druga strona, w terminie czternastu dni od dnia doręczenia skargi kasacyjnej, nie zażądała przeprowadzenia rozprawy.

Zgodnie z art. 183 § 1 P.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. W niniejszej sprawie nie występują przesłanki nieważności postępowania sądowoadministracyjnego enumeratywnie wyliczone w art. 183 § 2 P.p.s.a. Z tego względu Naczelny Sąd Administracyjny przy rozpoznaniu sprawy związany był granicami skargi kasacyjnej. Granice te są wyznaczone wskazanymi w niej podstawami, którymi może być naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie (art. 174 pkt 1 P.p.s.a.), a także naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 174 pkt 2 P.p.s.a.).

Biorąc pod uwagę tak uregulowany zakres kontroli instancyjnej sprawowanej przez Naczelny Sąd Administracyjny, stwierdzić należy, że skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.

Jak wynikało z ustaleń zawartych w zaskarżonym wyroku, A. A. wnioskiem z 3 września 2021 r. wystąpił o umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości ze względu na szczególne okoliczności sprawy - wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego wobec B. B. z dniem 20 marca 2015 r., umorzenie przez komornika postępowania egzekucyjnego w zakresie alimentów bieżących od 20 marca 2015 r. oraz z powodu skrajnego ubóstwa, niedostatku w jakim się znajduje oraz złego stanu zdrowia.

Burmistrz Miasta Z. decyzją z 13 stycznia 2022 r. nr MPOS.5221.13.1.2022, po ponownym rozpatrzeniu wniosku, odmówił A. A. umorzenia zadłużenia alimentacyjnego - należności powstałych z tytułu:

- wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego w wysokości 5 929,99 zł,

- odsetek w wysokości 5 141,07 zł,

- wypłaconej zaliczki alimentacyjnej w wysokości 4 410,00 zł,

na rzecz osoby uprawnionej - B. B.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Łodzi, po rozpatrzeniu odwołania A. A., decyzją z 23 maja 2022 r. nr SKO.4111.20.2022 utrzymało w mocy decyzję organu I instancji. W uzasadnieniu organ odwoławczy podniósł, że A. A. prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, jest osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, legitymuje się orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności wydanym na czas określony do 31 grudnia 2021 r., mieszka w domu jednorodzinnym, który jest własnością jego matki, korzysta z pomocy społecznej w formie zasiłku okresowego w wysokości 350,50 zł miesięcznie i pomocy żywnościowej, deklaruje wydatki miesięczne: 150,00 zł na media (energia, woda, gaz), posiada prawo jazdy kat: A, B, C, T (protokół przesłuchania wnioskodawcy 27 września 2021 r.).

Kolegium wskazało, że przeprowadzone postępowanie i zgromadzony w sprawie materiał dowodowy dały podstawy do stwierdzenia, iż w sprawie nie zachodzą okoliczności o charakterze szczególnym czy nadzwyczajnym, niezależnym od dłużnika, które uzasadniałyby umorzenie odsetek od należności z tytułu wypłaconych osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Kolegium nie zakwestionowało, że sytuacja skarżącego jest trudna, jednakże uznało, że posiadanie znikomego źródła dochodu nawet ze środków pomocy społecznej nie zwalnia z obowiązku alimentacyjnego względem swego dziecka.

A. A. wniósł skargę na decyzję SKO do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi, którą Sąd I instancji oddalił.

Przechodząc do rozpoznania skargi kasacyjnej wskazać trzeba, że zasadniczo w pierwszej kolejności rozpatrzeniu podlegają zarzuty naruszenia przepisów postępowania. W niniejszej sprawie zarzuty te jednak w sposób bezpośredni wiążą się z zarzutem naruszenia prawa materialnego, tj. art. 30 ust. 2 i 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Zarzut sformułowany w punkcie 2 lit. b skargi kasacyjnej kwestionuje sposób rozumienia przez Sąd I instancji instytucji umorzenia należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego przez uznanie, że określenie "organ może", zawarte w art. 30 ust. 2 cyt. ustawy, oznacza, że "nie musi", nawet wobec zaistnienia przesłanek do umorzenia. W ocenie autorki skargi kasacyjnej, takie rozumienie przepisu nie budzi zaufania obywateli do władzy publicznej i jest sprzeczne ze słusznym interesem wnoszącego skargę kasacyjną; organ powinien bowiem zastosować umorzenie, skoro stwierdza spełnienie przez dłużnika przesłanki do umorzenia. Dodatkowo skarżący kasacyjnie upatruje naruszenia tych przepisów przez przekroczenie granic uznania administracyjnego.

W istocie więc powyższy zarzut skargi kasacyjnej dotyczy błędnej wykładni art. 30 ust. 3 w związku z ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

W tej sytuacji dokonanie przez Naczelny Sąd Administracyjny oceny zarzutów naruszenia przepisów postępowania wymaga uprzedniego odniesienia się do istoty problemu w niniejszej sprawie.

Zgodnie z art. 30 ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, umorzenie należności następuje w drodze decyzji administracyjnej. W myśl art. 30 ust. 2 tej ustawy organ właściwy wierzyciela może na wniosek dłużnika alimentacyjnego umorzyć jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, uwzględniając jego sytuację dochodową i rodzinną.

Orzekanie na podstawie przywołanych przepisów odbywa się w ramach tzw. uznania administracyjnego, co oznacza że organ posiada swobodę wyboru rozstrzygnięcia, istotna jest natomiast argumentacja przyjęta dla uzasadnienia stanowiska zawartego w decyzji. Argumenty uzasadniające rozstrzygnięcie wydane w oparciu o uznanie administracyjne powinny mieć oparcie w prawidłowo ustalonym stanie faktycznym i prawnym sprawy. Podkreślić przy tym należy, że z definicji "dłużnik alimentacyjny", zawartej w art. 2 pkt 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, wynika, że jest to osoba zobowiązana do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, przeciwko której egzekucja okazała się bezskuteczna. A to oznacza, że co do zasady każdy dłużnik alimentacyjny, wobec którego egzekucja okazała się bezskuteczna, nie uzyskuje dochodów wystarczających na pokrycie zasądzonych przez sąd alimentów. Samo zatem uzyskiwanie niskich dochodów bądź też nieuzyskiwanie dochodów nie jest okolicznością wyjątkową i szczególną na tle sytuacji innych dłużników alimentacyjnych. Sytuacja rodzinna i dochodowa dłużnika ubiegającego się o umorzenie należności musi więc wyróżniać go spośród innych dłużników alimentacyjnych. Umorzenie należności alimentacyjnych może mieć miejsce tylko wówczas, gdy sytuacja dochodowa lub rodzinna nie pozwala dłużnikowi na wywiązanie się z obowiązku alimentacyjnego, o ile stan taki jest efektem czynników obiektywnych, na które zobowiązany nie ma wpływu, gdyż tylko takie przesłanki mogą uzasadniać umorzenie jakichkolwiek należności. Art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów powinien być przy tym interpretowany w sposób ścisły, a nie rozszerzający. Podkreślić należy, że dokonując wykładni art. 30 ust. 2 wskazanej ustawy i tym samym oceny sytuacji dochodowej i rodzinnej dłużnika, o której mowa w tym przepisie, nie można pominąć, że należy mieć na uwadze nie tylko aktualną sytuację dłużnika, lecz także należy ocenić, czy istnieją widoki na poprawę jego sytuacji w przyszłości. Inne są możliwości spłaty zadłużenia przez osoby np. legitymujące się orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy czy też będące w podeszłym wieku, a inne przez osoby młodsze nie legitymujące się takim orzeczeniem, mające możliwości zarobkowania.

Przedstawiona wyżej wykładnia art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów jest także prezentowana w ugruntowanym już orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z: 25 czerwca 2015 r. sygn. akt I OSK 53/14, 24 lipca 2015 r. sygn. akt I OSK 273/14, 27 września 2016 r. sygn. akt I OSK 355/15, 6 grudnia 2016 r. sygn. I OSK 1446/15 czy 28 czerwca 2017 r. sygn. alt I OSK 2471/15, a także wcześniejsze wyroki, które dotyczyły umorzenia zaliczek alimentacyjnych w okresie obowiązywania art. 16 ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej z: 24 stycznia 2008 r. sygn. akt I OSK 544/07 i 14 stycznia 2010 r. sygn. akt I OSK 1166/09, jeżeli nie zaznaczono inaczej, wszystkie orzeczenia sądów administracyjnych cytowane w tym wyroku są dostępne w internetowej Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych - http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Sąd I instancji nie dokonał zatem błędnej wykładni normy wynikającej z art. 30 ust. 2 w związku z ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów rozumiejąc ją w ten sposób, że jest to uprawnienie właściwego organu wierzyciela do umarzania należności alimentacyjnych i przyjmując, że odmowa albo przychylenie się do wniosku strony pozostaje w gestii organu pod warunkiem zaistnienia określonych przesłanek umorzenia należności. Właściwie też Sąd I instancji uznał, że nawet bardzo trudna sytuacja materialna dłużnika alimentacyjnego nie stanowi ani samodzielnej, ani dodatkowej przesłanki umorzenia należności powstałych z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami. W kwestii wykładni podstawy materialnoprawnej w niniejszej sprawie, Sąd I instancji zasadnie też odwołał się do doktryny wskazującej, że regulacja art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów przewiduje nadzwyczajne zwolnienie zobowiązanego z długu alimentacyjnego, co następuje kosztem uszczuplenia środków publicznych, dlatego też interpretacja tego przepisu nie może prowadzić do poszerzenia przesłanek gwarantujących przewidziane przez ustawodawcę zastosowanie ulgi. Zasadą jest bowiem zwrot należności, a instytucja umorzenia, rozłożenia na raty albo odroczenia terminu płatności jest odstępstwem, wyjątkiem od ogólnej zasady obowiązku zwrotu należności i może być stosowana tylko w sytuacjach szczególnych, nadzwyczajnych. Skutkiem decyzji o umorzeniu należności czy to w całości, czy w części, czy to co do należności głównej, czy też co do odsetek, jest rezygnacja z przysługującej podmiotowi publicznemu należności, a koszty związane z takim działaniem przerzucane są de facto na ogół społeczeństwa. Z uzasadnienie zaskarżonego wyroku wynika też, że Sąd I instancji trafnie podkreślił, że umorzenie należności może mieć miejsce tylko w przypadku wyjątkowym, nadzwyczajnym, związanym sytuacją w jakiej znajduje się dłużnik. W związku z tym Sąd I instancji wskazał, że decyzja w przedmiocie umorzenia należności musi zostać poprzedzona przeprowadzeniem wnikliwego postępowania dowodowego, wyjaśniającego sytuację życiową, majątkową i zdrowotną dłużnika, a motywy przyjętego przez organ rozstrzygnięcia w powyższym zakresie muszą zostać wyrażane w uzasadnieniu podjętej decyzji, zgodnie z zasadą przekonywania wyrażoną w art. 11 K.p.a. oraz stosownie do art. 107 § 3 K.p.a., określającego zasady sporządzenia uzasadnienia faktycznego i prawnego. Na aprobatę zasługuje również tok rozumowania Sądu I instancji przyjmujący, że zakres ochrony słusznego interesu indywidualnego dłużnika alimentacyjnego, wymaga, aby rozstrzygnięcie sprawy nie było dowolne, dlatego organ administracji musi poprzedzić je wnikliwym wyjaśnieniem i rozważeniem wszystkich okoliczności sprawy, a w uzasadnieniu decyzji musi wskazać motywy podjętego rozstrzygnięcia.

Dodać też trzeba, że badając dopuszczalność umorzenia należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego należy uwzględniać nie tylko aktualną sytuację dochodową i rodzinną dłużnika alimentacyjnego, ale także jego możliwości i perspektywy na poprawę tej sytuacji.

Tym samym nie można było uznać zarzutu naruszenia art. 30 ust. 3 w związku z ust.2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów za zasadny.

Sformułowany zaś w punkcie 2 lit. a skargi kasacyjnej zarzut naruszenia art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów przez niezastosowanie jest o tyle niezasadny, że nie dotyczy ani niewłaściwego zastosowania normy prawa materialnego, ani nawet jej nieprawidłowej wykładni, ale oceny okoliczności stanu faktycznego. Istota sformułowanego zarzutu i jego uzasadnienie wskazują bowiem, że kwestią wątpliwą w uznaniu skarżącego kasacyjnie pozostaje fakt zaakceptowania przez Sąd I instancji oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Z uzasadnienia tego zarzutu wynika, że skarżący kasacyjnie odwołał się do swojej sytuacji dochodowej, rodzinnej, majątkowej i zdrowotnej, uznając, że jest ona wyjątkowa z powodu skrajnego ubóstwa. Wskazał, że jego dochody kształtują się na poziomie około 388 zł miesięcznie i umożliwiają mu zaspokojenie jedynie podstawowych potrzeb, ponadto nie ma możliwości podjęcia pracy zarobkowej z uwagi na brak ofert z PUP w X. i brak chęci zatrudnienia go przez pracodawców. W ocenie skarżącego kasacyjnie wskazane okoliczności nie są czynnikami, na które ma bezpośredni wpływ, w związku z tym nie jest możliwe spłacanie zaległości alimentacyjnych. Tym samym spełnione są przesłanki do umorzenia należności wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, chociażby w zakresie odsetek.

Skarżący kasacyjnie usiłuje więc w ten sposób zwalczać sferę ustaleń faktycznych przez zarzut naruszenia prawa materialnego. Tymczasem zasadność naruszenia prawa materialnego nie może zostać skutecznie podważona na podstawie stanu faktycznego, który sama strona skarżąca uznaje za prawidłowy. Ocena zasadności zarzutu naruszenia prawa materialnego może być dokonana wyłącznie na podstawie ustalonego w sprawie stanu faktycznego, nie zaś na podstawie stanu faktycznego, który skarżący uznaje za prawidłowy (por. wyrok NSA z 13 sierpnia 2013 r. sygn. akt II GSK 717/12, wyrok NSA z 4 lipca 2013 r. sygn. akt I GSK 934/12). Niedopuszczalne jest zastępowanie zarzutu naruszenia przepisów postępowania zarzutem naruszenia prawa materialnego i za jego pomocą kwestionowanie ustaleń faktycznych. Kwestionując ocenę stanu faktycznego nie można skutecznie powoływać się na zarzut niewłaściwego zastosowania lub niezastosowania prawa materialnego, również w wyniku jego błędnej wykładni, o ile równocześnie nie zostaną także skutecznie, tj. w ramach drugiej podstawy kasacyjnej, zakwestionowane ustalenia faktyczne, na których oparto skarżone rozstrzygnięcie (zob. wyrok NSA z 31 stycznia 2013 r. sygn. akt I OSK 1171/12).

Nietrafne okazały się również zarzuty naruszenia przepisów postępowania. Przypomnieć należy, że rozumienie art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów musi znaleźć odzwierciedlenie w ustaleniu przez organy administracyjne sytuacji dochodowej i rodzinnej dłużnika alimentacyjnego, w tym takich obiektywnych okoliczności, które nie pozwalają mu na wywiązanie się z obowiązku alimentacyjnego.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia przez Sąd I instancji art. 106 § 3 P.p.s.a. podkreślenia wymaga, że postępowanie dowodowe przed sądem administracyjnym, z uwagi na wszystkie konsekwencje wynikające z art. 133 § 1 tej ustawy, ma wyłącznie charakter uzupełniający, ograniczający się do dowodów z dokumentów i co więcej, nie służy ustalaniu stanu faktycznego sprawy administracyjnej, ponieważ rolą i zadaniem sądu administracyjnego jest kontrola prawidłowości jego ustalenia przez organ, nie zaś wyręczanie w tym względzie organu administracji właściwego do załatwienia sprawy. Dyspozycja art. 106 § 3 P.p.s.a. nie daje podstaw, by żądać przeprowadzenia przed sądem administracyjnym postępowania dowodowego wskazującego na istnienie nowych okoliczności faktycznych, których strona nie podniosła w toku postępowania przed organem administracji (wyrok NSA z 6 października 2009 r. sygn. II FSK 615/08). Przepis ten nie jest również instrumentem służącym do zwalczenia ustaleń faktycznych, z którymi strona skarżąca się nie zgadza (por. wyrok NSA z 20 stycznia 2010 r. sygn. II FSK 1306/08). Ponadto sąd administracyjny, kontrolując zgodność z prawem postępowania administracyjnego i wydanej w jego wyniku ostatecznej decyzji administracyjnej, nie ma w świetle obowiązujących przepisów ani obowiązku, ani nawet uprawnienia, aby odnosić się do zdarzeń późniejszych i uwzględniać dokumenty powstałe po wydaniu zaskarżonej decyzji (zob. wyrok NSA z 26 lipca 2017 r. sygn. II OSK 2100/16).

Rację należało więc przyznać Sądowi I instancji, że załączone do skargi dowody zostały sporządzone po dacie wydania zaskarżonej decyzji, zatem nie mogły być znane organom orzekającym w niniejszej sprawie. Trafnie Sąd I instancji uznał, że dopuszczenie ich jako dowodów w postępowaniu sądowoadministracyjnym nie miałoby więc charakteru uzupełniającego, lecz ustalający.

Z tego powodu też nie mógł być uwzględniony wniosek dowody zawarty w skardze kasacyjnej o ponowne rozpoznanie środków dowodowych wymienionych w zarzucie opisanym jako punkt 1 lit. a. Dotyczy on tych samych środków dowodowych, które zostały wskazane w skardze.

W odniesieniu do podniesionego w ramach zarzutu naruszenia art. 106 § 3 P.p.s.a. braku zwrócenia się do PUP w X. o udzielenie informacji na temat możliwości podjęcia pracy przez skarżącego, należy wskazać, że ciążąca na organach powinność zbadania wszystkich okoliczności istotnych w sprawie w żaden sposób nie może usprawiedliwiać bierności zainteresowanej strony oraz nie zwalnia jej z obowiązku współdziałania z organem w wyjaśnieniu sprawy. Jeżeli organ wyprowadził określone ustalenia dotyczące stanu faktycznego z posiadanych, nienasuwających zastrzeżeń dokumentów, to skuteczne ich zakwestionowanie wymaga przedłożenia stosownego kontrdowodu przez stronę postępowania, zwłaszcza gdy z określonych faktów zamierza ona wyprowadzić korzystne dla siebie skutki prawne. Co prawda w procedurze administracyjnej regułą jest, że to na organie spoczywa ciężar udowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, jednakże również na stronie ciąży obowiązek współdziałania z organem i przedstawienia konkretnych dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Jeśli organ administracji publicznej ustali, że dana okoliczność nie zachodziła, a przy tym nie można mu postawić z tego tytułu zarzutu, to strona powinna podjąć starania mające na celu wykazanie prawdziwości jej twierdzeń. Przepis art. 7 K.p.a. nie stanowi źródła obowiązku badania wszystkich okoliczności, które w jakikolwiek sposób potencjalnie oddziałują na wynik postępowania (wyrok NSA. z 17 maja 2019 r. sygn. akt II OSK 1681/17).

Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 106 § 4 P.p.s.a. zgodnie z którym fakty powszechnie znane sąd bierze pod uwagę nawet bez powołania się na nie przez strony. Przepis te nakłada na sąd obowiązek uwzględnienia faktów, które są powszechnie znane. Zatem sąd mógłby naruszyć ten przepis wyłącznie wtedy, gdyby w przyjętym w sprawie stanie faktycznym nie uwzględnił owych faktów powszechnie znanych. Przy czym fakty powszechnie znane to okoliczności, zdarzenia, czynności lub stany, które powinny być znane każdemu rozsądnemu i posiadającemu doświadczenie człowiekowi. Za powszechnie znane uważa się np. wydarzenia historyczne, polityczne, zjawiska przyrodnicze, procesy ekonomiczne lub zdarzenia normalne i zwyczajne zachodzące w określonym czasie i miejscu. Za fakty powszechnie znane mogą być uznane tylko te, które odpowiadają rzeczywistości, przy czym kryterium oceny, czy dany fakt ma charakter faktu notoryjnego, musi być obiektywne, nie zaś subiektywne.

Skarżący kasacyjnie zarzucjąc Sądowi I instancji błędne przyjęcie, że faktem powszechnie znanym jest niedobór na rynku pracy, na przestrzeni lat, pracowników, w tym pracowników "bez żadnego wykształcenia", nie przedstawił żadnego uzasadnienia na poparcie swojego stanowiska, tym samym nie wykazał w jaki sposób to ewentualne naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy.

Odnośnie zaś do wskazanego naruszenia polegającego na tym, że Sąd I instancji nie wziął pod uwagę faktów powszechnie znanych, a mianowicie że pracodawcy mniej chętnie zatrudniają osoby w wieku przedemerytalnym niż osoby młode, a ogłoszona w marcu 2020 r. epidemia Covid-19 miała wpływ na podejmowanie pracy zarobkowej, należy wskazać, że okoliczności te podlegały ocenie Sądu I instancji w ramach oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika bowiem, że Sąd I instancji zaaprobował ocenę organów, że materiał dowodowy wskazuje na brak wystarczającej aktywności skarżącego w zakresie zmiany swojej sytuacji dochodowej, czy też majątkowej. Twierdzenia skarżącego o braku możliwości znalezienia zatrudnienia Sąd uznał za niewiarygodne w kontekście sytuacji na rynku pracy, w tym wykazania się mobilnością w poszukiwaniu pracy, sytuacji zdrowotnej skarżącego oraz posiadania przez skarżącego prawa jazdy kat. A, B, C i T.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c w związku z art. 151 P.p.s.a. oraz w związku z art. 7, art. 75 § 1, art. 77 § 1 i art. 80 K.p.a., należy wskazać, że wbrew twierdzeniom skarżącego kasacyjnie organy administracyjne przeprowadziły szczegółowe postępowanie wyjaśniające, zgromadziły kompletny materiał dowodowy pozwalający na poczynienie ustaleń faktycznych i podjęcie rozstrzygnięcia w ramach uznania administracyjnego. Ustalono wysokość zobowiązań skarżącego, jego aktualne dochody, stan zdrowia, ogólną sytuację finansową i rodzinną. Zbadano także możliwości skarżącego w zakresie uzyskania dochodów w przyszłości. Zebrany w sprawie materiał dowodowy był wystarczający dla prawidłowego jej rozstrzygnięcia i został przez organy prawidłowo oceniony. W szczególności prawidłowa jest ocena, że stan zdrowia skarżącego nie wykluczał wykonywania pracy, skarżący miał możliwość podjęcia stałego zatrudnienia, choćby w warunkach pracy chronionej i pozyskiwania z tego tytułu środków finansowych. Z tego też względu nie można było przyjąć, że aktualna sytuacja skarżącego przesądzała o braku możliwości spłaty zadłużenia, tym bardziej że strona ma możliwość wystąpienia z wnioskiem o odroczenie terminu płatności, a następnie rozłożenia należności na raty. Wskazane powyżej okoliczności uprawniały do stwierdzenia, że trudna sytuacja finansowa wnioskodawcy ma charakter przejściowy i w przyszłości istnieje możliwość uregulowania chociażby części ciążących na stronie zobowiązań. W tych warunkach twierdzeniom organów o braku podstaw do zastosowania wobec skarżącego najdalej idącej ulgi w spłacie zadłużenia w postaci umorzenia w całości kwoty należności z tytułu wypłaconych świadczeń alimentacyjnych nie można zarzucić dowolności.

Tak ustalony i oceniony stan faktyczny został prawidłowo zaaprobowany przez Sąd Wojewódzki. Nie można nie zauważyć tego, że uzasadnienie powyższego zarzutu jest tożsame z zarzutem sformułowanym w skardze, a zatem aktualne pozostaje stanowisko Sądu I instancji o bezzasadności sformułowanego przez pełnomocnika skarżącego zarzutu wobec prowadzonego przez organy postępowania administracyjnego, który sprowadza się w zasadzie do twierdzenia, że: "zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że sytuacja dochodowa, rodzinna, majątkowa i zdrowotna skarżącego jest wyjątkowa, albowiem skarżący żyje w skrajnym ubóstwie, albowiem jego dochody kształtują się na poziomie około 388 zł miesięcznie i stanowią podstawę zaspakajania jedynie jego podstawowych potrzeb, przez co uniemożliwiają spłatę zaległości alimentacyjnej natomiast brak jest możliwości podjęcia pracy zarobkowej z uwagi na brak ofert pracy z PUP w X. i brak chęci zatrudnienia skarżącego przez pracodawców, do których się zgłaszał, a zatem skarżący spełnia przesłanki do umorzenia należności chociażby w zakresie odsetek od należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego".

Trudna sytuacja majątkowa i finansowa skarżącego, jego pozostawanie bez pracy, niepełnosprawność w stopniu lekkim, nie mogły być przez organ potraktowane jako okoliczności wyjątkowe i przez to uzasadniające umorzenia zaległości z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Stanowisku temu nie sposób zarzucić dowolności. Wśród dłużników alimentacyjnych bez wątpienia można bowiem wyróżnić grupę, która nie osiąga dochodów i wobec których egzekucja jest całkowicie bezskuteczna. Taka cecha wyróżniająca mogła zostać uznana przez organ jako wyznacznik szczególnych okoliczności. Sąd I instancji trafnie uznał, że skoro skarżący ma określone uprawnienia (prawo jazdy kat: A, B, C, T) i deklaruje gotowość do pracy, uzyskując status osoby bezrobotnej, to organ, działając w granicach uznania administracyjnego, mógł potraktować te fakty jako argument za odmową umorzenia zobowiązań.

Nieskutecznie zarzucono również naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w związku z art. 6, art. 7, art. 8 i art. 11 K.p.a. Nie została bowiem podważona ocena Sądu I instancji, że organy rozstrzygając sprawę odniosły się w pełnym zakresie do zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i należycie go oceniły, a także w sposób wystarczający zostały wyjaśnione powody nieuwzględnienia żądania skarżącego, co znalazło swój wyraz w uzasadnieniach decyzji.

Powyższe wskazuje, że zaaprobowana przez Sąd I instancji ocena materiału dowodowego, dokonana przez organy administracyjne, jest słuszna. Wniosek skarżącego został rozpatrzony przy uwzględnieniu przez organy przedstawionej przez niego sytuacji dochodowej, rodzinnej i zdrowotnej, a wyciągniętych na tej podstawie wniosków nie można uznać za dowolne. Ustalenia co do stanu faktycznego poczynione przez ograny administracji nie są kwestionowane ani przez skarżącego, ani przez jego pełnomocnika. Prowadzi to do wniosku, że prawidłowo przyjęto w sprawie, że wskazane przez skarżącego okoliczności nie mają charakteru zdarzeń nagłych, nieprzewidywalnych, na które skarżący nie miał wpływu, co więcej, rację ma Sąd I instancji twierdząc, że istniały i nadal istnieją realne możliwości zmiany tej sytuacji.

Podkreślić należy, że warunkiem uwzględnienia skargi na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. jest ustalenie przez Sąd I instancji istnienia naruszenia przepisów postępowania przez organ administracji publicznej rozpatrujący daną sprawę oraz stwierdzenie, że naruszenie to miało lub mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a więc gdyby nie było stwierdzonego naruszenia przepisów prawa, to rozstrzygnięcie sprawy najprawdopodobniej byłoby inne. Przedstawione przez Sąd I instancji przesłanki oddalenia skargi nie pozwalały na zastosowanie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a., gdyż nie stwierdzono takich naruszeń prawa, które mogły mieć wpływ na sposób jej rozpatrzenia przez organ.

Dodać trzeba, że przepisy art. 151 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. zawierają przeciwstawne normy wynikowe i nie mogą pozostawać ze sobą w związku, regulując sposób rozstrzygnięcia. Bez stwierdzenia naruszenia innych przepisów, w stopniu mającym wpływ na wynik postępowania (co w kontrolowanej sprawie nie miało miejsca), zarzut naruszenia wskazanych norm odniesienia jest nietrafny (wyrok NSA z 11 marca 2015 r. sygn. akt I OSK 2383/14). Sąd I instancji prawidłowo zastosował w sprawie art. 151 P.p.s.a.

Na podstawie art. 184 in fine P.p.s.a. skargę kasacyjną należało oddalić, ponieważ zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Uzasadnienie zostało sporządzone stosownie do wymogów określonych w art. 193 zdanie 2 P.p.s.a., zgodnie z którym uzasadnienie wyroku oddalającego skargę kasacyjną zawiera ocenę zarzutów skargi kasacyjnej.

Z odrębnym wnioskiem o przyznanie wynagrodzenia za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy, wraz z właściwym oświadczeniem, pełnomocnik z urzędu powinien wystąpić do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi (art. 258 § 2 pkt 8 P.p.s.a.).